استتار: هنر نامرئی شدن در طبیعت
استتار چیست و چرا اهمیت دارد؟
در جنگل، بیابان یا حتی حیاط خانهتان، ممکن است متوجه یک حشره روی برگ، یک قورباغه روی سنگ یا یک مار روی زمین نشوید. دلیل این "ناپدید شدن" اغلب، پدیدهای به نام استتار است. استتار به معنای توانایی یک جانور (و گاهی گیاه) برای پنهان شدن از دید شکارچیان یا طعمهها است. این کار معمولاً با همرنگ شدن با محیط یا شبیه شدن به چیزی دیگر انجام میشود. اهمیت استتار برای بقا بسیار زیاد است: اگر یک آهو بتواند خود را در میان درختان پنهان کند، از چنگال شیر در امان میماند. اگر یک آفتپرنده روی تنه درخت دیده نشود، میتواند به زندگی ادامه دهد. این یک بازی زنده ماندن در طبیعت است.
انواع اصلی استتار در طبیعت
استتار روشهای گوناگونی دارد که میتوان آنها را در چند دستهٔ اصلی قرار داد. درک این دستهبندی کمک میکند دنیای اطراف را بهتر ببینیم.
| نوع استتار | توضیح و مکانیسم | مثال ملموس |
|---|---|---|
|
همرنگی ساده
رایج
|
همانرنگ شدن با زمینهٔ محیط. سلولهای رنگدانهای در پوست، مو یا پر این کار را انجام میدهند. | آفتپرندهای که رنگ آن با پوست درخت یکسان است. یا بچهغازهای خاکستری رنگ در کنار سنگهای رودخانه. |
| همشکلی | نه تنها رنگ، بلکه شکل و بافت بدن نیز شبیه بخشی از محیط میشود. | حشرهی چوبنما که دقیقاً شبیه یک شاخهٔ خشک است. یا برگماهی که شکل و رگههایش مانند یک برگ پوسیده در آب است. |
|
تقلید یا میمیكری
جالب
|
جانور خود را به شکل یک شیء یا جانور دیگر بیخطر یا خطرناک درمیآورد تا فریب دهد. | مگسهای بیخطری که رنگ بدنشان مانند زنبورهای عسل است. یا مارهای غیرسمی که الگوی رنگی مارهای سمی را تقلید میکنند. |
| سایهزنی معکوس | رنگ قسمتهای بالایی بدن تیره و قسمتهای زیرین روشن است تا اثر سایه از بین برود و بدن تخت به نظر برسد. | کوسهها، پنگوئنها و بسیاری از ماهیها. از بالا با رنگ تیرهتر با عمق آب ترکیب و از پایین با رنگ روشنتر با سطح روشن آب ترکیب میشوند. |
|
استتار متغیر
پیچیده
|
توانایی تغییر سریع رنگ و گاهی بافت پوست برای تطبیق با محیطهای مختلف. | آفتابپرست و برخی ماهیهای مرجانی مانند هشتپا. آنها با باز و بسته کردن سلولهای رنگدانهای، رنگ عوض میکنند. |
استتار در زندگی انسان: از لباس نظامی تا طراحی خودرو
انسانها از طبیعت درس گرفتهاند و از اصول استتار در زمینههای مختلف استفاده میکنند. سادهترین مثال، لباسهای استتاری سربازان و شکارچیان است. این لباسها با الگوهای شکسته و رنگهای خاکی و سبز، مرز بین بدن فرد و محیط (مثل جنگل یا بیابان) را محو میکند. اما کاربردهای جالبتری هم وجود دارد:
- معماری و نقاشی: گاهی دیوارهای یک ساختمان یا یک اثر هنری بزرگ طوری رنگآمیزی میشود که با پسزمینهٔ کوه یا آسمان ادغام شود.
- خودروسازی: برای آزمایش خودروهای جدید و مخفی نگه داشتن طراحی آنها از پوششهای خاصی با الگوهای هندسی سیاه و سفید استفاده میکنند. این الگوها خطوط واقعی خودرو را میشکنند و تشخیص شکل آن را در عکسها برای رقبا سخت میکنند.
- ورزش: توپها یا وسایل ورزشی گاهی به رنگهایی طراحی میشوند که با زمین بازی هماهنگ باشد تا حواس بازیکن پرت نشود.
حتی در بازی قایمموشک نیز ما از اصل استتار استفاده میکنیم: پشت پردههای همرنگ لباسمان میایستیم یا در گوشههای تاریک پنهان میشویم.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاورقی
1 استتار (Camouflage): به مجموعه روشهایی گفته میشود که یک موجود زنده یا شیء را از دید پنهان یا تشخیص آن را دشوار میسازد.
2 همرنگی (Background Matching): تطابق رنگ بدن با رنگ زمینهٔ محیط.
3 همشکلی (Masquerade): تطابق شکل و بافت بدن با اجسام غیرجذاب محیط مانند شاخه، سنگ یا برگ.
4 تقلید یا میمیكری (Mimicry): شباهت یک جانور بیخطر به یک جانور خطرناک یا سمی (تقلید بیتسی) یا برعکس.
5 سایهزنی معکوس (Countershading): نوعی رنگآمیزی که در آن بخشهای بالایی بدن تیرهتر و بخشهای زیرین روشنتر هستند تا اثر سایه خنثی شود.
6 رنگآمیزی هشداردهنده (Aposematism): استفاده از رنگهای روشن و مشخص برای اعلام سمی بودن یا طعمهی ناخوشایند بودن به شکارچیان.
