مصرف‌کننده سطح دوم: اولین گوشتخواران

مصرف‌کننده سطح دوم : شکارچیانی که زنجیره غذایی را متعادل نگه می‌دارند

مصرف‌کننده سطح دوم در هرم غذایی چه جایگاهی دارد؟

برای درک جایگاه مصرف‌کننده سطح دوم، ابتدا باید ساختار یک زنجیره غذایی ساده را بشناسیم. همه چیز از خورشید و گیاهان آغاز می‌شود. گیاهان با استفاده از نور خورشید، غذاسازی می‌کنند و به عنوان تولیدکننده در پایه هرم غذایی قرار می‌گیرند. موجوداتی مانند خرگوش، گوزن یا ملخ که این گیاهان را می‌خورند، مصرف‌کنندگان سطح اول یا گیاهخواران نامیده می‌شوند . حالا نوبت به قهرمانان داستان ما می‌رسد: موجوداتی که این گیاهخواران را شکار می‌کنند. این شکارچیان، مصرف‌کنندگان سطح دوم هستند و ردۀ سوم هرم غذایی را اشغال می‌کنند . در نهایت، ممکن است شکارچیان بزرگ‌تری مانند عقاب طلایی وجود داشته باشند که روباه را شکار کند؛ این موجودات مصرف‌کنندگان سطح سوم نامیده می‌شوند.

یک قانون مهم در هرم انرژی وجود دارد: در هر مرحله انتقال انرژی از یک سطح به سطح بالاتر، تنها حدود 10% از انرژی ذخیره‌شده منتقل می‌شود . به همین دلیل است که تعداد شکارچیان بزرگ (مثل شیر) همیشه کمتر از طعمه‌هایشان (مثل گوزن) است. اگر بخواهیم این موضوع را با یک مثال ملموس نشان دهیم، می‌توانیم یک هرم غذایی در باغچه خانه را تصور کنیم:

انواع مصرف‌کنندگان سطح دوم: از گوشتخواران تخصصی تا همه‌چیزخواران

همه مصرف‌کنندگان سطح دوم شبیه هم نیستند و از نظر نوع رژیم غذایی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1. گوشتخواران (Carnivores): این دسته از موجودات، رژیم غذایی خود را تقریباً به طور کامل از گوشت سایر جانوران تامین می‌کنند . آنها شکارچیان ماهری هستند. بدن گوشتخواران معمولاً برای تعقیب، گرفتن و خوردن طعمه سازگاری یافته است. مثلاً دندان‌های نیش تیز شیر یا چنگال‌های قدرتمند عقاب. نمونه‌های آشنا عبارتند از: شیر، روباه، قورباغه و بسیاری از مارها .

2. همه‌چیزخواران (Omnivores): این گروه انعطاف‌پذیرترند. آنها هم از گیاهان تغذیه می‌کنند و هم از جانوران دیگر . این توانایی به آنها اجازه می‌دهد بسته به فصل و فرصت‌های موجود در محیط، رژیم غذایی خود را تغییر دهند. یک خرس می‌تواند هم ماهی شکار کند و هم از میوه‌های جنگلی بخورد. انسان نیز از جمله همه‌چیزخواران است. نمونه‌های دیگر شامل راکون، کلاغ و برخی گونه‌های موش می‌شود .

چرا وجود مصرف‌کنندگان سطح دوم برای طبیعت ضروری است؟

شاید در نگاه اول به نظر برسد که شکارچیان تنها باعث مرگ دیگر جانداران می‌شوند، اما نقش آنها در حفظ سلامت و تعادل کل اکوسیستم حیاتی است. در حقیقت، آنها مانند تنظیم‌کننده‌های جمعیت در طبیعت عمل می‌کنند.

مهم‌ترین وظیفه آنها، کنترل جمعیت گیاهخواران است. تصور کنید در یک مرتع، هیچ روباه یا شکارچی دیگری برای خوردن خرگوش‌ها وجود نداشته باشد. جمعیت خرگوش‌ها به سرعت افزایش می‌یابد. این خرگوش‌های گرسنه تمام علف‌ها و حتی ریشه گیاهان را می‌خورند و زمین را عاری از پوشش گیاهی می‌کنند. نتیجه، نابودی مرتع، فرسایش خاک و در نهایت قحطی و مرگ خود خرگوش‌هاست . مصرف‌کنندگان سطح دوم با شکار خود، از این اتفاق جلوگیری می‌کنند و اجازه نمی‌دهند جمعیت هیچ گونه‌ای از کنترل خارج شود.

وظیفه دیگر آنها، انتقال انرژی به سطوح بالاتر هرم غذایی است. انرژی ذخیره‌شده در بدن یک خرگوش، با خورده شدن توسط روباه، به بدن روباه منتقل می‌شود. سپس این انرژی می‌تواند در اختیار یک مصرف‌کننده سطح سوم (مثل یک عقاب) قرار گیرد . اگر مصرف‌کنندگان سطح دوم نباشند، این مسیر انتقال انرژی قطع می‌شود.

آنها همچنین با شکار جانوران بیمار و ضعیف، به سلامت کلی جمعیت طعمه‌ها کمک می‌کنند. این کار باعث می‌شود ژن‌های قوی‌تر و سازگارتر به نسل بعدی منتقل شود.

مصرف‌کننده سطح دوم در عمل: از حیات وحش تا زندگی روزمره

برای درک ملموس این مفهوم، کافیست به اطراف خود نگاه کنید. اگر در شهر زندگی می‌کنید، ممکن است گربه‌های ولگرد را دیده باشید که موش‌ها را شکار می‌کنند. در این رابطه، گربه یک مصرف‌کننده سطح دوم و موش (که احتمالاً از دانه‌ها و زباله‌ها تغذیه کرده) مصرف‌کننده سطح اول است.

اگر به پارک یا باغ رفته باشید، حتماً عنکبوت‌ها را دیده‌اید که تار خود را برای به دام انداختن حشراتی مانند پشه یا مگس تنیده‌اند. این عنکبوت یک مصرف‌کننده سطح دوم است که جمعیت حشرات را کنترل می‌کند. حتی قورباغه‌ای که در کنار برکه پشه می‌خورد نیز همین نقش را ایفا می‌کند.

در کشاورزی نیز این رابطه به چشم می‌خورد. کشاورزان از وجود کفشدوزک‌ها استقبال می‌کنند، زیرا این حشره، شته‌هایی را که به محصولات حمله می‌کنند، می‌خورد. در اینجا کفشدوزک یک مصرف‌کننده سطح دوم مفید است.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

1. اکوسیستم (Ecosystem): به جامعه ای از موجودات زنده (گیاهان، جانوران و ریزجانداران) در کنار محیط فیزیکی پیرامونشان (هوا، آب و خاک) که با هم در تعامل هستند، گفته می‌شود.

2. هرم غذایی (Food Pyramid) یا هرم انرژی (Energy Pyramid): یک نمایش گرافیکی که نشان می‌دهد انرژی چگونه از تولیدکنندگان (پایه هرم) به مصرف‌کنندگان سطوح مختلف (بالای هرم) منتقل می‌شود. در هر سطح، مقدار انرژی و تعداد موجودات زنده کاهش می‌یابد.

3. گیاهخوار (Herbivore): جانوری که رژیم غذایی آن منحصراً یا عمدتاً از گیاهان تشکیل شده است. مانند گاو، گوسفند، خرگوش و ملخ. این جانوران مصرف‌کنندگان سطح اول هستند.

4. گوشتخوار (Carnivore): جانوری که برای تامین انرژی و مواد مورد نیاز خود، عمدتاً از گوشت سایر جانوران تغذیه می‌کند. مانند شیر، روباه و عقاب.

5. همه‌چیزخوار (Omnivore): جانوری که هم از مواد گیاهی و هم از مواد جانوری (گوشت) تغذیه می‌کند. مانند خرس، کلاغ و انسان.