پستانداران: مهرهدارانی با ویژگیهای منحصر به فرد
ویژگیهای اصلی که یک جانور را پستاندار میکند
همه پستانداران چند ویژگی مشترک و اساسی دارند که آنها را از پرندگان، خزندگان، دوزیستان و ماهیها متمایز میکند. مهمترین این ویژگیها عبارتند از:
| ویژگی | توضیح | مثال ملموس |
|---|---|---|
| غدد شیریویژگی تعیینکننده | مادران پستاندار از این غدد، شیر تولید میکنند تا نوزاد تازه متولد شده خود را تغذیه کنند. | تغذیه بچه گربه توسط مادرش یا نوشیدن شیر گاو توسط انسان. |
| پوشش مو یا خز | تقریباً همه پستانداران در مرحلهای از زندگی خود مو یا خز دارند که برای عایقبندی و گرم نگهداشتن بدن است. | پشم گوسفند، موی سگ و حتی موهای ریز روی بدن نهنگ. |
| قلب چهارحفرهای | قلب آنها از دو دهلیز و دو بطن تشکیل شده که خونِ حاوی اکسیژن و خون بدون اکسیژن را کاملاً از هم جدا میکند. فرمول ساده تعداد حفرهها: $ 2\ (دهلیز) + 2\ (بطن) = 4\ (حفره) $ | قلب شما به عنوان یک انسان، دقیقاً همین ساختار را دارد. |
| تنفس هوازی با شش | همه پستانداران با شش نفس میکشند، حتی گونههای آبزی مانند دلفین که باید برای تنفس به سطح آب بیایند. | صدای نفس کشیدن سگ پس از دویدن یا بخار نفس انسان در هوای سرد. |
| جانوران خونگرم (درونگرم) | میتوانند دمای ثابت بدن خود را بدون وابستگی زیاد به محیط خارج حفظ کنند. | دمای بدن شما همیشه حدود 37 درجه سانتیگراد است، چه زمستان باشد چه تابستان. |
سه گروه اصلی پستانداران: از جوجه تیغی تا انسان
پستانداران را بر اساس روش تولیدمثل و رشد نوزاد میتوان به سه دسته بزرگ تقسیم کرد. این طبقهبندی کمک میکند تا تنوع شگفتانگیز آنها را بهتر درک کنیم.
| نام گروه | ویژگی تولیدمثل و رشد | نمونههای آشنا | وضعیت گستردگی |
|---|---|---|---|
| پستانداران تخمگذار (پستانداران اولیه) | مانند خزندگان تخم میگذارند! اما پس از خارج شدن نوزاد از تخم، او را با شیر خود تغذیه میکنند. | نوکاردکی، خارپشت بومی استرالیا | کمتعداد و خاص |
| پستانداران کیسهدار | نوزادان بسیار نارس و کوچک به دنیا میآیند و رشد اصلی خود را در کیسهای امن روی بدن مادر، ادامه میدهند. | کانگورو، کوآلا، صاریغ | بیشتر در استرالیا |
| پستانداران جفتدار | نوزاد در رحم مادر و توسط اندامی به نام جفت۲ به خوبی تغذیه و محافظت میشود و هنگام تولد نسبتاً کامل است. | انسان، سگ، گربه، فیل، موش، نهنگ، خفاش | وسيعترين و متنوعترين گروه |
پستانداران در خدمت انسان و چرخه طبیعت
پستانداران نقشهای بسیار مهمی در زندگی ما و حفظ تعادل طبیعت ایفا میکنند. این نقشها فراتر از حیوانات خانگی دوستداشتنی است.
الف) در زندگی روزمره انسان: از دیرباز، پستانداران منبع غذایی (شیر، گوشت)، پوشاک (پشم، چرم)، نیروی کار (اسب، قاطر) و همراهی (سگ، گربه) برای انسان بودهاند. امروزه نیز محصولات لبنی مانند شیر، پنیر و ماست بخش اصلی سفره بسیاری از خانوادهها را تشکیل میدهد که منشأ آن پستاندارانی مانند گاو، گوسفند و بز است. حتی در پزشکی، از برخی پستانداران کوچک مانند موشهای آزمایشگاهی برای پژوهشهای علمی و یافتن درمان بیماریها استفاده میشود.
ب) در محیط زیست و اکوسیستم: هر پستاندار، حلقهای از زنجیره غذایی است. گرگها با شکار حیوانات ضعیف و بیمار، به سلامت جمعیت گیاهخواران کمک میکنند. خفاشها با خوردن حشرات موذی، جمعیت آنها را کنترل کرده و حتی در گردهافشانی گیاهان نقش دارند. جوندگان کوچک با پخش کردن دانهها، به رویش گیاهان جدید کمک میکنند. حفاظت از پستانداران، به معنی حفاظت از این چرخههای حیاتی است.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: درست است که پرندگان نیز خونگرم هستند، اما ویژگی تعیینکننده پستانداران، داشتن غدد شیری و تغذیه نوزادان با شیر است. پرندگان این ویژگی را ندارند. همچنین پستانداران معمولاً مو دارند، در حالی که پرندگان پر دارند و تخمهای سختپوسته میگذارند.
پاسخ: خیر، نهنگ و دلفین پستاندار هستند. آنها تمام ویژگیهای اصلی پستانداران را دارند: به نوزادان خود شیر میدهند، موهای ریزی روی بدن دارند، خونگرم هستند، با شش نفس میکشند (به همین دلیل باید مرتب به سطح آب بیایند) و نوزادشان را زنده به دنیا میآورند. شکل بدن آنها برای زندگی در آب تکامل یافته است.
پاسخ: خیر. این یک اشتباه رایج است. همان طور که در جدول دیدیم، گروه کوچکی از پستانداران به نام پستانداران تخمگذار (مانند نوکاردکی) وجود دارند که مانند پرندگان یا خزندگان تخم میگذارند. اما پس از بیرون آمدن نوزاد از تخم، مادر او را با شیر خود که از غدد شیری ترشح میشود، تغذیه میکند.
پاورقی
۱ پستانداران (Mammals): ردهای از جانوران مهرهدار که دارای غدد شیری، مو و سه استخوان در گوش میانی هستند.
۲ جفت (Placenta): اندامی در پستانداران جفتدار که در دوران بارداری در رحم تشکیل میشود و ارتباط خونی و تغذیهای بین مادر و جنین را برقرار میسازد.
