پرندگان: ماجراجویان آسمان
ویژگیهای منحصر به فرد پرندگان
همه پرندگان، حتی کوچکترین آنها مانند مرغمگس، چند ویژگی مشترک و جالب دارند که آنها را از دیگر جانوران متمایز میکند. این ویژگیها کمک کرده تا پرندگان بتوانند در محیطهای گوناگون، از بیابانهای گرم تا قطبهای سرد، زندگی کنند.
| ویژگی | کارکرد | مثال ملموس |
|---|---|---|
| پرها | پرواز، گرم نگهداشتن بدن (عایقبندی)، استتار و جلب توجه | کت پَرِ کانگرو! پرهای متراکم جغد، پرواز بیصدا را ممکن میکند. |
| منقار بدون دندان | گرفتن غذا، مرتب کردن پرها، ساختن لانه و دفاع | منقار بلند و نازک دارکوب برای سوراخ کردن چوب. |
| تخمگذاری با پوسته سخت | تولید مثل و محافظت از جوجه در حال رشد | تخم مرغی که برای صبحانه میخوریم، در واقع تخم یک پرنده اهلی است. |
| اسکلت سبک و قوی | امکان پرواز (بسیاری از استخوانها توخالی هستند) | استخوانهای کبوتر شهری بسیار سبکتر از استخوانهای گربه است. |
طبقهبندی پرندگان بر اساس شیوه زندگی
پرندگان را میتوان بر اساس محل زندگی، نوع غذا و توانایی پرواز به گروههای مختلفی تقسیم کرد. این طبقهبندی به ما کمک میکند تا بهتر بتوانیم رفتارهای مختلف پرندگان را درک کنیم. مثلاً آیا تا به حال فکر کردهاید چرا پنگوئن با وجود داشتن پر، نمیپرد؟
یک تقسیمبندی ساده و کاربردی به این شکل است:
- پرندگان شکاری5: مانند عقاب و شاهین. منقار و چنگالهای قوی و خمیده برای شکار دارند. از گوشت جانوران دیگر تغذیه میکنند.
- پرندگان آوازخوان6: مانند بلبل و گنجشک. حنجرهای پیچیده دارند و آوازهای زیبا میخوانند. بیشتر از دانهها و حشرات تغذیه میکنند.
- پرندگان آبزی: مانند مرغابی و فلامینگو. پاهای پردهدار برای شنا و منقارهای مخصوص برای صید ماهی یا فیلتر کردن آب دارند.
- پرندگان بیپرواز: مانند شترمرغ و کاکاپو (طوطی بیپرواز نیوزیلند). اغلب در جزایر یا مناطقی زندگی میکنند که در گذشته شکارچی طبیعی نداشتهاند.
پرندگان در خدمت انسان و محیط زیست
پرندگان فقط موجوداتی زیبا نیستند، بلکه نقشهای بسیار مهمی در زندگی ما و سلامت کره زمین بازی میکنند. تصور کنید اگر هیچ پرندهای در اطراف ما نبود، چه مشکلاتی پیش میآمد؟
شاید هر روز چند کلاغ یا گنجشک در حیاط مدرسه یا پارک نزدیک خانهتان ببینید. این پرندگان مشغول کاری مهم هستند: کنترل جمعیت حشرات. یک جفت چلچله در فصل جوجهآوری، هزاران حشره را میخورند. به این ترتیب از زیاد شدن آفاتی مانند پشه و مگس جلوگیری میکنند. زنبورعسلها هم با کمک پرندگان شکاری مانند قرقی از شر شکارچیان در امان میمانند.
پرندگان در گردهافشانی گلها و پراکندن بذر درختان و گیاهان هم نقش کلیدی دارند. وقتی یک دارکوب از میوهای تغذیه میکند و سپس به نقطه دیگری پرواز میکند، بذر آن میوه را در دوردستها میافشاند. حتی فضولات پرندگان (گوانو) یک کود طبیعی عالی برای کشاورزی است. در بسیاری از روستاها، مردم از مرغ و خروس برای تهیه تخممرغ و گوشت و از پرهای آنها برای پر کردن بالش استفاده میکنند.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. خفاش یک پستاندار7 است. تفاوت اصلی این است که بدن خفاش از مو پوشیده شده، نه پر. همچنین خفاش به جای تخمگذاری، بچه به دنیا میآورد و به آن شیر میدهد. بال خفاش هم در واقع پوستی کشیده شده بین انگشتان بلند دستش است.
پاسخ: خیر. روشهای جوجهآوری در پرندگان بسیار متنوع است. برخی مانند کوکو تخم خود را در لانه پرندگان دیگر میگذارد تا آنها جوجهاش را بزرگ کنند! برخی دیگر مانند پنگوئن امپراتور، تخم را روی پاهای خود نگه میدارند و با چینهای پوستی بدنشان آن را گرم میکنند.
پاسخ: پرواز نتیجه ترکیب چند عامل فیزیکی است که میتوان آن را به صورت ساده بیان کرد. پرنده با زدن بالهایش، هوای بالای بال را سریعتر از هوای زیر بال حرکت میدهد. طبق اصل برنولی8، این کار باعث کاهش فشار هوای رو به رو و ایجاد نیروی برآ9 به سمت بالا میشود. به زبان ریاضی، این رابطه به شکل $P_1 + \frac{1}{2}\rho v_1^2 = P_2 + \frac{1}{2}\rho v_2^2$ نشان داده میشود که در آن $P$ فشار و $v$ سرعت هوا است. شکل آیرودینامیک بال و سبکی استخوانها هم به این فرآیند کمک میکند.
پاورقی
1مهرهداران (Vertebrates): جانورانی که در پشت خود یک ستون مهره از جنس استخوان یا غضروف دارند. مانند ماهیها، دوزیستان، خزندگان، پرندگان و پستانداران.
2پر (Feather): پوششی سبک، قوی و انعطافپذیر که از پروتئین کراتین ساخته شده و منحصراً در پرندگان یافت میشود.
3طبقهبندی (Classification): مرتب کردن و گروهبندی موجودات زنده بر اساس ویژگیهای مشترک.
4تکامل (Evolution): فرآیند تغییر تدریجی در جمعیت موجودات زنده در طول نسلهای متمادی.
5پرندگان شکاری (Birds of Prey / Raptors).
6پرندگان آوازخوان (Songbirds / Passerines).
7پستانداران (Mammals): گروهی از مهرهداران که بدنشان مو دارد و به بچههای خود شیر میدهند.
8اصل برنولی (Bernoulli's Principle): در جریان یک سیال (مانند هوا یا آب)، با افزایش سرعت، فشار کاهش مییابد.
9نیروی برآ (Lift Force): نیرویی که در جهت عمود بر مسیر حرکت سیال بر یک جسم وارد میشود و میتواند آن را بالا ببرد.
