دنیای رنگارنگ مهرهداران: از ماهی تا پستاندار
ستون فقرات: کلید موفقیت مهرهداران
همه مهرهداران یک ویژگی مشترک و بسیار مهم دارند: ستون فقرات. ستون فقرات مانند یک میله محکم و در عین حال انعطافپذیر از رشته عصبی مهمی به نام نخاع محافظت میکند. این ساختار به بدن استحکام میبخشد و حرکتهای پیچیده را ممکن میسازد. به جز این، مهرهداران اسکلت داخلی (از جنس استخوان یا غضروف)، سر مشخص حاوی مغز و اندامهای حسی و یک دستگاه گردش خون بسته با قلب دارند. تخمین زده میشود حدود 45،000 تا 70،000 گونه مهرهدار زنده شناخته شده در جهان وجود دارد که از یک قورباغه کوچک 7.7 میلیمتری تا نهنگ عظیمالجثه آبی را شامل میشوند.
| گروه | محیط زندگی | پوشش بدن | تنفس | مثالهای آشنا |
|---|---|---|---|---|
| ماهیها | آب (شیرین یا شور) | پولکهای لغزنده | آبشش | قزلآلا، کپور، ماهی قرمز آکواریومی |
| دوزیستان | نزدیک آب (دوران نوزادی در آب) | پوست نرم، مرطوب و بدون مو یا پولک | شش (و پوست در برخی گونهها) | قورباغه، وزغ، سمندر |
| خزندگان | خشکی (اغلب مناطق گرم) | پولکها یا صفحات سخت و خشک | شش | مارمولک، لاکپشت، مار، تمساح |
| پرندگان | خشکی، هوا و گاهی آب | پر و بال | ششهای بسیار کارآمد | گنجشک، کبوتر، مرغ خانگی، عقاب |
| پستانداران | تقریباً همه زیستگاهها | مو یا خز | شش | گربه، سگ، انسان، فیل، دلفین |
سفر دگردیسی: زندگی دورانی یک قورباغه
دوزیستان بهترین مثال برای نشان دادن تغییر و تحول در زندگی یک مهرهدار هستند. آنها معمولاً زندگی خود را در یک محیط (آب) شروع میکنند و پس از یک دگرگونی شگفتانگیز به نام دگردیسی۱، در محیط دیگری (خشکی) ادامه میدهند.
مرحله اول: تخم. قورباغه ماده تعداد زیادی تخم درون آب میگذارد که درون ماده ژلهای محافظی قرار دارند.
مرحله دوم: نوزاد (لارو). از تخمها موجوداتی کاملاً آبزی به نام بچه قورباغه خارج میشوند. آنها در این مرحله آبشش دارند، دُم بلندی برای شنا کردن دارند و گیاهخوار هستند.
مرحله سوم: دگردیسی. به تدریج و با رشد بچه قورباغه، تغییرات بزرگی رخ میدهد: پاهای عقب و سپس جلو ظاهر میشوند، آبششها ناپدید شده و ششها تشکیل میشوند، دستگاه گوارش برای خوردن حشرات تغییر میکند و در نهایت دم جذب بدن میشود.
مرحله چهارم: قورباغه بالغ. حالا یک قورباغه کامل است که میتواند در خشکی زندگی کند، با شش نفس بکشد و از حشرات تغذیه کند. البته پوست مرطوبش او را وابسته به محیطهای نمناک نگه میدارد. این چرخه جالب، نمونهای عالی از سازگاری با دو محیط مختلف است.
از پوست تا پر: سازگاریهایی برای بقا
هر گروه از مهرهداران برای زنده ماندن در محیط خود، ویژگیهای بدنی خاصی پیدا کردهاند. این تفاوتها را به راحتی میتوان در پوشش بدن آنها دید:
ماهیها بدن لغزنده و پولکدار دارند که حرکت در آب را آسان میکند. دوزیستان پوست نرم و مرطوبی دارند که به تنفس پوستی کمک میکند. خزندگان پولکها یا صفحات سخت و خشکی از جنس کراتین دارند که از آنها در برابر خشکی و آسیب محافظت میکند.
پرندگان اما پوشش بدن را به اوج خلاقیت رساندهاند! بدن آنها از پر پوشیده شده است. پرها سبک هستند، هوا را در خود نگه میدارند (برای گرمماندن و پرواز) و شکلهای مختلف آنها برای پرواز، نمایش جفتیابی یا استتار مفید است. پستانداران نیز با پوشش مو یا خز از خود در برابر سرما محافظت میکنند.
قلب نیز یکی از اندامهایی است که نشاندهنده سطح پیچیدگی و فعالیت جانور است. ماهیها قلب دوحفرهای، دوزیستان و بیشتر خزندگان قلب سهحفرهای، و پرندگان و پستانداران قلب 4 حفرهای کامل دارند. قلب چهارحفرهای خون اکسیژندار و بدون اکسیژن را کاملاً جدا میکند و همین امر به پرندگان و پستانداران اجازه میدهد فعالیت بدنی بیشتری داشته باشند.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: بله، پنگوئن یک پرنده واقعی است. پرندگان را فقط با توانایی پرواز تعریف نمیکنیم. پنگوئن تمام ویژگیهای یک پرنده را دارد: بدن پوشیده از پر، منقار، تخمگذاری و بال. بالهای او در طول تکامل برای شنا در آب و به صورت پارو تغییر شکل دادهاند. این یک نمونه عالی از سازگاری با محیط زندگی (قطب جنوب و آبهای سرد) است.
پاسخ: دلفین و نهنگ پستاندار دریایی هستند. آنها برخلاف ماهیها، خونگرم هستند، بچهزندهزایی میکنند و به بچههای خود شیر میدهند. همچنین برای تنفس به سطح آب میآیند زیرا شش دارند، نه آبشش. اجداد آنها پستانداران خشکیزی بودند که در طول میلیونها سال به زندگی در آب بازگشتند.
پاسخ: خفاش تنها پستانداری است که توانایی پرواز واقعی دارد. او مانند همه پستانداران بدن پوشیده از خز (موهای ریز) دارد، بچهزندهزایی میکند و به نوزادانش شیر میدهد. بالهای خفاش در حقیقت دستهای بسیار تغییر شکل یافتهای هستند که با پردهای نازک از پوست پوشیده شدهاند. پس خفاش یک پستاندار پرنده است، نه یک پرنده!
پاورقی
۱دگردیسی (Metamorphosis): فرآیند تغییر شکل کامل بدن یک جانور از مرحله نوزادی به مرحله بالغ. مانند تبدیل بچه قورباغه به قورباغه کامل.
