اهمیت حشرات: مهندسان کوچک و پرکار سیاره زمین
حشرات گردهافشان: راز شکوفایی باغها و مزارع
تصور کنید یک درخت سیب پر از گلهای زیباست، اما هیچیک از آن گلها به میوه تبدیل نمیشوند. علت اصلی این است که گردهافشانی[^1] اتفاق نیفتاده است. گردهافشانی یعنی انتقال دانههای ریز گرده از پرچم (قسمت نر گل) به کلاله (قسمت ماده گل). بسیاری از گیاهان برای این کار مهم به کمک حشرات وابسته هستند. در این فرآیند، حشراتی مانند زنبور عسل، پروانهها و برخی سوسکها با پرواز از گلی به گل دیگر و در جستجوی شهد[^2] شیرین، ناخواسته دانههای گرده را جابهجا میکنند و به باروری گلها کمک میکنند.
زنبور عسل یک گردهافشان استثنایی است. آنها ویژگی منحصر به فردی به نام "ثابت گلی" دارند. یعنی اگر یک زنبور کارگر گل بادام را انتخاب کند، در طول یک پرواز فقط از گلهای بادام بازدید میکند و با این کار شانس باروری دقیق و موفق را بسیار بالا میبرد.
| نام محصول | نقش گردهافشانی حشرات | مثال ملموس |
|---|---|---|
| بادام | کاملاً وابسته به زنبور عسل | بدون زنبورها، درختان بادام میوه نمیدهند. |
| سیب و گیلاس | افزایش چشمگیر کمیت و کیفیت میوه | وجود کندو در باغ میتواند محصول را تا 10 برابر افزایش دهد. |
| خیار، گوجهفرنگی، کدو | وابستگی زیاد برای تشکیل میوه | در کشت گلخانهای گاه از زنبورهای مخصوص برای گردهافشانی استفاده میکنند. |
| گندم، ذرت، برنج | گردهافشانی معمولاً توسط باد انجام میشود | این غلات برای تولید دانه کمتر به حشرات وابسته هستند. |
اهمیت کار حشرات گردهافشان آنقدر زیاد است که گفته میشود از هر سه لقمه غذایی که میخوریم، تولید یکی بهطور مستقیم به وجود آنها وابسته است.
عسل و فراتر از آن: هدیه مستقیم حشرات به انسان
شاید آشکارترین هدیه حشرات به انسان، به ویژه زنبور عسل، عسل باشد. زنبورهای کارگر شهد گلها را جمعآوری کرده، آن را تغییر میدهند و در سلولهای مومی[^3] کندو ذخیره میکنند تا به عسل خوشمزه و مقوی تبدیل شود. اما داستان به عسل ختم نمیشود. زنبورها فرآوردههای شگفتانگیز دیگری نیز تولید میکنند:
گرده گل: منبع اصلی پروتئین برای کلونی زنبور عسل است و انسان نیز از آن به عنوان یک مکمل غذایی طبیعی استفاده میکند.
موم: زنبورها از غدههای خود موم ترشح میکنند تا سلولهای ششضلعی کندو را بسازند. از موم در ساخت شمع، صنایع آرایشی و داروسازی استفاده میشود.
بره موم: مادهای چسبناک و محافظ که زنبورها از صمغ درختان جمع میکنند و برای ضدعفونی کردن و درزگیری کندو استفاده میکنند. خواص ضد میکروبی قوی دارد.
حشرات در چرخه غذایی: از تغذیه پرندگان تا سفره انسان
حشرات سنگ بنای بسیاری از زنجیرههای غذایی هستند. آنها نقشهای مختلفی در این چرخه بازی میکنند:
۱. غذای دیگر جانوران: بسیاری از پرندگان، دوزیستان (مانند قورباغه)، خزندگان (مانند مارمولک) و حتی پستانداران کوچک، برای زنده ماندن به حشرات وابسته هستند. برای مثال، جوجههای بیشتر پرندگان در روزهای اول زندگی فقط از حشرات تغذیه میکنند تا پروتئین لازم برای رشد سریع را به دست آورند.
۲. تجزیهکنندگان طبیعت: سوسکهای مردارخوار، لارو مگسها و بسیاری دیگر از حشرات، با تغذیه از لاشه حیوانات، فضولات و برگهای مرده، به بازیافت مواد مغذی در خاک کمک میکنند. بدون این کارگران پاکسازی، کره زمین به سرعت پر از زبالههای آلی میشد.
۳. منبع غذایی برای انسان (حشرهخواری): شاید برایتان جالب باشد که خوردن حشرات یا حشرهخواری[^4] در بسیاری از فرهنگهای جهان رایج است. حشراتی مانند ملخ، جیرجیرک و برخی لاروها، منبع غنی از پروتئین، ویتامین و مواد معدنی هستند. پرورش آنها در مقایسه با دامداری سنتی، به آب و زمین کمتری نیاز دارد و آلودگی کمتری ایجاد میکند.
چگونه میتوانیم از حشرات مفید محافظت کنیم؟
متأسفانه جمعیت بسیاری از حشرات مفید مانند زنبورها و پروانهها به دلایلی مانند از بین رفتن زیستگاه، استفاده از سموم شیمیایی و تغییرات آبوهوایی در حال کاهش است. اما هرکدام از ما میتوانیم قهرمان کوچکی برای محافظت از آنها باشیم:
- کاشت گلهای دوستدار زنبور: در گلدان بالکن، باغچه مدرسه یا حیاط خانه میتوانیم گلهایی بکاریم که شهد و گرده خوبی دارند، مانند اسطوخودوس، گل همیشهبهار و ریحان. کاشت گیاهان با زمانهای گلدهی مختلف در بهار، تابستان و پاییز، غذای همیشگی برای حشرات فراهم میکند.
- محدود کردن استفاده از سموم: تا حد امکان از سموم دفع آفات شیمیایی در فضاهای سبز استفاده نکنیم. بسیاری از این سموم حشرات مفید را نیز از بین میبرند.
- فراهم کردن آب: یک ظرف کمعمق پر از آب و سنگریزه (تا حشرات در آن غرق نشوند) در روزهای گرم، میتواند منبع آب برای حشرات باشد.
- آگاهیبخشی: در مورد اهمیت حشرات با خانواده و دوستانمان صحبت کنیم.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر، این یک باور کاملاً اشتباه است. از بین میلیونها گونه حشره، فقط تعداد بسیار کمی (شاید کمتر از 1 درصد) به محصولات کشاورزی یا سلامت انسان آسیب میزنند و به عنوان آفت شناخته میشوند. اکثریت قریب به اتفاق حشرات یا بیضرر هستند یا مانند زنبورها و کفشدوزکها برای ما مفیدند.
پاسخ: نه، فاجعه بسیار بزرگتر خواهد بود. از دست دادن زنبورهای عسل و سایر گردهافشانها به معنای کاهش شدید یا حذف بسیاری از میوهها، سبزیجات، آجیلها و دانههای روغنی است. این امر امنیت غذایی جهانی را به شدت تهدید میکند.
پاسخ: حشرات از حواس مختلفی استفاده میکنند. رنگ و بوی گلها مهمترین راهنمای آنهاست. بعضی گلها حتی الگوهای ویژهای دارند که فقط زیر نور فرابنفش دیده میشود و مانند نقشه راه، حشره را به مرکز شهد میرساند. جالب است که برخی حشرات مانند زنبورها حتی میتوانند میدان الکتریکی ضعیف اطراف گلها را حس کنند.
پاورقی
[^1]: گردهافشانی (Pollination): فرآیند انتقال دانه گرده از پرچم (اندام نر) به کلاله (اندام ماده) گل. [^2]: شهد (Nectar): مایع شیرینی که توسط گلها تولید میشود و منبع غذایی برای بسیاری از حشرات گردهافشان است. [^3]: موم (Beeswax): مادهای که توسط غدههای زیر شکم زنبورهای کارگر ترشح میشود و برای ساخت سلولهای کندو استفاده میشود. [^4]: حشرهخواری (Entomophagy): عمل خوردن حشرات توسط انسان.
