ده‌پا: نرم‌تن مرکب مانند ماهی مرکب

ده‌پا: نرم‌تنان باهوش زیر آب

ده‌پاها چه موجوداتی هستند؟

اگر به دریا فکر کنید، احتمالاً اول ماهی‌ها به ذهن‌تان می‌آیند. اما در اعماق آب‌ها، موجودات عجیب و فوق‌العاده دیگری هم زندگی می‌کنند. ده‌پایان یکی از این گروه‌های شگفت‌انگیزند. آن‌ها برخلاف حلزون که یک نرم‌تن آشناست، بسیار پیچیده و فعال هستند. مشخصه اصلی آن‌ها، داشتن ده بازو (پا) است که دور دهانشان حلقه زده است. این بازوها برای شکار، حرکت و اکتشاف محیط استفاده می‌شوند. جالب است بدانید که این جانوران اسکلت بیرونی سخت مثل خرچنگ یا میگو ندارند. بدن نرم آن‌ها گاهی یک ساختار داخلی محکم (مثل قلم ماهی مرکب) دارد که به شکل بدن کمک می‌کند. آن‌ها از نزدیکان حلزون و لیسه دریایی هستند، اما در طول تکامل، صدف خود را از دست داده‌اند تا سریع‌تر شنا کنند.

ساختار بدن و توانایی‌های شگفت‌انگیز

بدن یک ماهی مرکب را می‌توان به سه بخش اصلی تقسیم کرد: سر، بدن (مانتل)⁵ و بازوها. چشم‌های آن‌ها بسیار پیشرفته و شبیه چشم مهره‌داران است. داخل بدن کیسه‌ای بزرگی به نام مانتل وجود دارد که آب را به داخل می‌مکد و سپس با فشار آن را از یک مجرای قیفی‌شکل به بیرون می‌راند. این عمل باعث حرکت جت مانند و سریع جانور به سمت عقب می‌شود؛ دقیقاً مانند وقتی که یک بادکنک را رها می‌کنید و به سرعت در هوا پرواز می‌کند.

اما جالب‌ترین توانایی بسیاری از ده‌پایان، تغییر رنگ و الگوی پوست است. زیر پوست آن‌ها سلول‌های رنگی ویژه‌ای به نام کروماتوفور⁶ وجود دارد. این سلول‌ها مانند هزاران کیسه رنگ کوچک هستند که با فرمان مغز، منبسط یا منقبض می‌شوند. تصور کنید یک صفحه نمایش LED روی بدن خود داشته باشید که بتوانید رنگ و طرح آن را در کسری از ثانیه عوض کنید! این کار برای استتار در محیط، ترساندن شکارچی یا برقراری ارتباط با هم‎گونه‌ها انجام می‌شود.

از غذای دریایی تا الهام بخش فناوری

ده‌پایان به طرق مختلف با زندگی روزمره ما ارتباط دارند. ساده‌ترین مثال، غذا است. حلقه‌های ماهی مرکب سرخ شده، سالاد اختاپوس یا سپیداج پخته شده، در بسیاری از کشورهای ساحلی خوراکی‌های رایجی هستند. طعم و بافت مخصوص آن‌ها را حتماً تجربه کرده‌اید یا نام آن‌ها را شنیده‌اید.

اما فراتر از غذا، این موجودات الهام‌بخش دانشمندان و مهندسان بوده‌اند. مطالعه روی توانایی استتار هشت‌پا، می‌تواند به ساخت لباس‌ها یا وسایل استتار پیشرفته منجر شود. روش حرکت جت مانند آن‌ها، برای طراحی زیردریایی‌ها و وسایل نقلیه زیرآبی بدون ملخ مورد مطالعه قرار می‌گیرد. حتی دانشمندان در حال تحقیق روی بازوهای انعطاف‌پذیر و مکنده‌دار این جانوران برای ساخت ربات‌هایی هستند که بتوانند اشیای ظریف را در عملیات اکتشاف یا نجات بگیرند.

در طبیعت نیز ده‌پایان نقش مهمی در زنجیره غذایی اقیانوس دارند. آن‌ها هم شکارچی ماهی‌های کوچک، خرچنگ و میگو هستند و هم غذای حیوانات بزرگتری مانند نهنگ، کوسه و پرندگان دریایی می‌شوند.

پرسش‌های رایج درباره ده‌پایان

پاورقی

¹نرم‌تنان (Mollusks): یکی از شاخه‌های بزرگ جانوری که بدن نرم دارند و اغلب یک صدف محافظ (مثل حلزون) یا بقایای آن (مثل ده‌پا) را دارا هستند.

²تغییر رنگ فوری (Rapid Color Change): توانایی برخی جانوران در تغییر رنگ پوست خود در پاسخ به محیط، احساسات یا ارتباطات.

³استتار (Camouflage): توانایی پنهان شدن در محیط با تغییر رنگ، بافت یا شکل به منظور فرار از دست شکارچی یا کمین برای شکار.

⁴سپیا (Sepia): نام رنگدانه قهوه‌ای‌مایل به ارغوانی که از جوهر غده برخی ده‌پایان مانند سپیداج به دست می‌آید.

⁵مانتل (Mantle): کیسه یا بخش پوششی گوشتی که اندام‌های داخلی نرم‌تن را در بر می‌گیرد.

⁶کروماتوفور (Chromatophore): سلول حاوی رنگدانه در پوست که با انبساط و انقباض، سبب تغییر رنگ جانور می‌شود.

⁷بی‎مهره (Invertebrate): جانوری که ستون فقرات یا اسکلت داخلی استخوانی ندارد. مانند حشرات، کرم‌ها و نرم‌تنان.