آسکاریس: یک مهمان ناخوانده در دستگاه گوارش
آسکاریس چیست و چگونه زندگی میکند؟
آسکاریس کرمی است به رنگ سفید یا صورتی کمرنگ که شبیه یک کرم خاکی باریک است، اما در محیط داخلی بدن انسان زندگی میکند. جنس نر آن معمولاً 15 تا 25 سانتیمتر و جنس ماده آن حتی میتواند تا 35 سانتیمتر هم رشد کند! این کرمها در رودهٔ کوچک انسان ساکن میشوند و از مواد غذایی هضمشدهٔ میزبان تغذیه میکنند.
چرخهٔ زندگی این انگل بسیار جالب و پیچیده است. برای درک بهتر، آن را به مراحل یک سفر پرخطر تشبیه میکنیم:
| مرحله | توضیح (مقایسه با یک سفر) | محل وقوع در بدن |
|---|---|---|
| ۱. ورود مسافر (تخم) | تخمهای میکروسکوپی انگل از طریق خوردن سبزیجات آلوده شستهنشده، آب ناسالم یا دستهای آلوده وارد «فرودگاه» یعنی دهان میشوند. | دهان → معده |
| ۲. خروج از حالت خواب (لارو) | در رودهٔ کوچک، لاروهای کوچک از تخم خارج میشوند. مثل مسافری که از هواپیما پیاده شده است. | رودهٔ کوچک |
| ۳. سفر خلاف جهت! (مهاجرت) | لاروها دیوارهٔ روده را سوراخ کرده و وارد جریان خون میشوند. سپس به «سفر داخلی» به سمت ریهها میروند. این مرحله میتواند باعث سرفه شود. | روده → خون → ریهها |
| ۴. بازگشت به خانه اصلی (بلوغ) | لارو از ریهها بالا آمده، با سرفه بیرون میآید و دوباره بلعیده میشود تا به رودهٔ کوچک بازگردد. آنجا به کرم بالغ تبدیل شده و به زندگی و تخمگذاری ادامه میدهد. | ریهها → نای → مری → رودهٔ کوچک |
علائم هشداردهنده: بدن شما چه شکایتی میکند؟
میزان علائم بستگی به تعداد کرمها دارد. عفونتهای خفیف ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند، اما عفونتهای شدید مشکلساز میشوند. علائم میتوانند در دو مرحله بروز کنند:
مرحله مهاجرت لارو به ریهها: ممکن است علائمی شبیه سرماخوردگی یا برونشیت ایجاد کند مانند سرفه خشک، تب خفیف و تنگی نفس.
مرحله زندگی کرم بالغ در روده: در اینجا علائم بیشتر مربوط به دستگاه گوارش است:
- دردهای مبهم شکمی
- حالت تهوع و بیاشتهایی
- اسهال یا مشاهده کرم در مدفوع (مهمترین نشانه مستقیم)
- کاهش وزن در کودکان و اختلال در رشد
مبارزه و پیشگیری: چگونه از خودمان محافظت کنیم؟
خوشبختانه پیشگیری از آسکاریس بسیار ساده و در گرو رعایت اصول اولیهٔ بهداشت است. درمان آن نیز معمولاً راحت و با داروهای ضدکرم2 انجام میشود.
| راهکار | توضیح | اهمیت |
|---|---|---|
| شستن دستها | با آب و صابون، مخصوصاً قبل از خوردن غذا و بعد از دستشویی یا بازی با خاک. | بسیار زیاد |
| شستن سبزیجات و میوهها | به دقت با آب سالم و در صورت امکان با مواد ضدعفونیکننده مخصوص سبزیجات. | بسیار زیاد |
| نوشیدن آب سالم | استفاده از آب لولهکشی تصفیهشده یا جوشانده. | بسیار زیاد |
| درمان دارویی | با تشخیص پزشک و استفاده از داروهای ضد انگل مانند مبندازول یا آلبندازول. اغلب با یک یا دو دوز درمان کامل میشود. | درمان قطعی |
| استفاده از توالت بهداشتی | جلوگیری از آلوده شدن خاک با مدفوع انسان. | کلیدی برای جامعه |
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: خیر. انتقال مستقیم انسان به انسان از طریق دست دادن یا در آغوش گرفتن رخ نمیدهد. راه انتقال فقط خوردن تخمهای بالغ انگل است که از طریق مدفوع فرد آلوده به محیط (خاک، آب، سبزی) رفته و پس از چند هفته آمادهٔ عفونتزایی میشوند.
پاسخ: خیر. کرم بالغ میتواند تا 1 تا 2 سال در روده زنده بماند و به تخمگذاری ادامه دهد. اگر درمان نشود، نه تنها خودش از بین نمیرود، بلکه تعداد کرمها ممکن است افزایش یابد و علائم شدیدتر شوند. پس مراجعه به پزشک ضروری است.
پاسخ: نوع آسکاریسی که انسان را مبتلا میکند (Ascaris lumbricoides) مخصوص انسان است. سگ و گربه انواع مخصوص به خود را دارند که به ندرت ممکن است به انسان منتقل شوند، اما این اتفاق غیرشایع است. با این حال، رعایت بهداشت بعد از بازی با حیوانات و جمعآوری صحیح فضولات آنها همیشه مهم است.
پاورقی
1آسکاریس (Ascaris): نام یک سرده از کرمهای لولهای انگلی. گونهٔ شایع آن در انسان Ascaris lumbricoides نام دارد.
2داروهای ضدکرم (Anthelmintic drugs): دستهای از داروها که برای از بین بردن کرمهای انگلی از بدن استفاده میشوند.
