شقایق دریایی: جانور کیسه‌مانند ثابت در بستر دریا

شقایق دریایی: فرشته‌های چسبندهٔ کف دریا

شقایق دریایی دقیقاً چیست؟ یک کیسهٔ زنده!

اگر در یک آکواریوم یا در فیلم‌های مستند دریایی، گُل‌های رنگارنگی را دیده‌اید که روی صخره‌ها نشسته‌اند و باز و بسته می‌شوند، احتمالاً شقایق دریایی را دیده‌اید. این جانوران به ظاهر ساده، ساختاری شبیه یک کیسه دارند. بدن آنها از یک پایه (برای چسبیدن)، یک ستون و یک قرص دهانی تشکیل شده که توسط شاخک‌های متعدد احاطه شده است. این شاخک‌ها مثل نوارهای چسبنده هستند که سلول‌های خاصی به نام سلول‌های نیش‌زن^۲ دارند.

بدن شقایق دریایی از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

برای درک بهتر، می‌توانیم بدن یک شقایق دریایی را با یک قیف آشپزخانه مقایسه کنیم! پایهٔ آن مثل چسب‌نوار زیر قیف است که به صخره می‌چسبد. ستون آن همان بدنهٔ قیف و قرص دهانی به همراه شاخک‌ها، مانند لبهٔ باز و پرچین قیف است که ورودی آن محسوب می‌شود. شاخک‌ها طعمه را می‌گیرند و به سمت دهان، که در مرکز قرص قرار دارد، هدایت می‌کنند.

چگونه زندگی می‌کنند: از غذا خوردن تا تولیدمثل

شقایق دریایی یک شکارچی کمین‌گر است. مثل کسی که در بازی قایم‌باشک منتظر است، بی‌حرکت می‌ایستد. وقتی یک ماهی کوچک یا سخت‌پوست(مثل میگو) از کنارش رد می‌شود، شاخک‌هایش را فعال می‌کند. سلول‌های نیش‌زن مانند نیزه‌های کوچکی عمل می‌کنند که هم طعمه را بی‌حرکت می‌کنند و هم به شاخک می‌چسبانند. سپس غذا به دهان منتقل شده و هضم می‌شود. مواد مغذی در کل بدن که دیواره‌ای نازک دارد، پخش می‌شود.

تولیدمثل آنها هم جالب است. هم می‌توانند به روش تکثیر غیرجنسی (مثل قلمه زدن گیاهان) و هم تکثیر جنسی (با ترکیب سلول‌های نر و ماده) انجام شود. در روش غیرجنسی، بدنشان از وسط نصف می‌شود و دو شقایق جدید ایجاد می‌کند! یا با جوانه‌زنی، یک شقایق کوچک از پایهٔ آنها جدا می‌شود. برای تکثیر جنسی، آنها سلول‌های جنسی را در آب رها می‌کنند که پس از ترکیب، لاروهای شناگری ایجاد می‌شوند که بعداً در جایی مناسب ساکن می‌شوند.

همزیستی مسحورکننده: رابطهٔ شقایق دریایی و ماهی دلقک

یکی از معروف‌ترین و زیباترین مثال‌های همکاری در طبیعت، رابطهٔ ماهی دلقک^۳ و شقایق دریایی است. شما حتماً ماهی نمو در انیمیشن «در جستجوی نمو» را به خاطر دارید! این ماهی‌های نارنجی و سفید در میان شاخک‌های شقایق زندگی می‌کنند. اما چرا شقایق که شکارچی است، به آنها آسیب نمی‌زند؟ پاسخ در یک لایهٔ مخاطی محافظ است که روی بدن ماهی دلقک وجود دارد. این لایه شبیه یک رمز عبور یا یک پاسپورت بیولوژیکی است که به شقایق می‌فهماند این ماهی یک دوست است، نه غذا!

در این رابطهٔ همزیستی، هر دو سود می‌برند: ماهی دلقک از شاخک‌های سمی شقایق به عنوان یک پناهگاه امن در برابر شکارچیان استفاده می‌کند. در عوض، باقی‌مانده‌های غذای ماهی دلقک و همچنین فضولات آن، منبع غذایی برای شقایق می‌شود. علاوه بر این، حرکت ماهی در اطراف شقایق، آب را جریان می‌دهد و اکسیژن بیشتری برای آن فراهم می‌کند. این یک مثال عالی از تعادل و همکاری در اکوسیستم دریاست.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱گُلسان‌زیان (Anthozoa): رده‌ای از جانوران دریایی که شامل شقایق‌های دریایی و مرجان‌ها می‌شود. وجه تشابه آنها داشتن ساختار لوله‌ای یا کیسه‌ای با شاخک‌های اطراف دهان است.

^۲سلول‌های نیش‌زن (Cnidocytes): سلول‌های تخصص‌یافتهٔ منحصر به فرد در بدن گلسان‌زیان که حاوی یک رشتهٔ نوک‌تیز و گاه سمی هستند و برای شکار و دفاع استفاده می‌شوند.

^۳ماهی دلقک (Clownfish): نام یک گروه از ماهی‌های رنگارنگ و کوچک که به شکل معروفی با شقایق‌های دریایی زندگی همزیستی دارند.