کالاهای مکمّل: دو کالا با تقاضای کاهشی با افزایش قیمت یک
کالاهای مکمّل دقیقاً چه هستند؟ تعریف و ویژگیها
برای درک آسان، فکر کنید میخواهید یک فنجان چای داغ بنوشید. برای این کار به چای و قند نیاز دارید. اگر قیمت قند خیلی زیاد شود، ممکن است نه تنها کمتر قند بخرید، بلکه حتی تمایل شما برای خرید چای هم کم شود، چون نوشیدن چای بدون قند برای شما لذتبخش نیست. به چنین کالاهایی که مصرفشان مکمّل یکدیگر است، کالاهای مکمّل میگویند.
| ویژگی | کالاهای مکمّل (مثلاً خودکار و جوهر) | کالاهای جایگزین (مثلاً خودکار و مداد) |
|---|---|---|
| رابطه مصرف | با هم مصرف میشوند. | به جای هم مصرف میشوند. |
| تأثیر تغییر قیمت | افزایش قیمت خودکار، تقاضا برای جوهر را کاهش میدهد. | افزایش قیمت خودکار، تقاضا برای مداد را افزایش میدهد. |
| مثال دیگر | لپتاپ و شارژر، گوشی موبایل و هدفون | کره و مارگارین، اتوبوس و مترو |
| نماد ریاضی | $ E_{xy} (کشش متقاطع منفی) | $ E_{xy} > 0 $ (کشش متقاطع مثبت) |
کشش متقاطع تقاضا: فرمول ریاضی رابطه مکمّلها
اقتصاددانان برای اندازهگیری دقیق رابطه بین دو کالا از معیاری به نام کشش متقاطع تقاضا3 استفاده میکنند. این فرمول به ما میگوید که تقاضا برای یک کالا (مثلاً کالای Y) چقدر نسبت به تغییر قیمت کالای دیگر (مثلاً کالای X) حساس است.
$ E_{xy} = \frac{\%\ \text{تغییر در مقدار تقاضای کالای Y}}{\%\ \text{تغییر در قیمت کالای X}} $
• اگر نتیجه عددی منفی باشد ($ E_{xy} مکمّل هستند.
• اگر نتیجه عددی مثبت باشد ($ E_{xy} > 0 $)، دو کالا جایگزین هستند.
• اگر نتیجه نزدیک به 0 باشد، دو کالا مستقل هستند.
مثال عددی: فرض کنید قیمت کنسول بازی20% افزایش یابد و در نتیجه، مقدار تقاضا برای بازیهای ویدئویی مخصوص آن کنسول 10% کاهش یابد. کشش متقاطع میشود: $ E_{xy} = \frac{-10\%}{20\%} = -0.5 $ . عدد منفی تأیید میکند که کنسول و بازی، کالاهای مکمّل هستند.
از صفحه خردهفروشی تا استراتژی کسبوکار: کاربردهای عملی
مفهوم کالاهای مکمّل فقط یک تئوری در کتابهای درسی نیست؛ کسبوکارها به طور هوشمندانه از این رابطه استفاده میکنند.
۱. قیمتگذاری دستهای (Bundle Pricing): شرکتها کالاهای مکمّل را با هم در یک بسته و با قیمت پایینتر از مجموع قیمت تکتک اجزا میفروشند. مثلاً فروش دوربین عکاسی + کارت حافظه + کیف در یک پکیج. این کار هم فروش هر دو کالا را افزایش میدهد و هم رضایت مشتری را جلب میکند.
۲. محصولات اصلی با سود کم و لوازم جانبی با سود زیاد: یک مثال کلاسیک، بازار پرینتر و کارتریج جوهر است. شرکتها ممکن است پرینتر را با قیمت نسبتاً پایین بفروشند، اما کارتریجهای جایگزین را که یک کالای مکمّل ضروری است، با حاشیه سود بالا عرضه کنند. مشتری پس از خرید پرینتر، ناچار است کارتریج را از همان برند خریداری کند.
۳. برنامههای تخفیف و کوپن: یک رستوران فستفود ممکن است برای نوشابه (کالای مکمّلِ برگر) کوپن تخفیف ارائه دهد. کاهش قیمت نوشابه نه تنها فروش آن را افزایش میدهد، بلکه تقاضا برای برگر (کالای اصلی با حاشیه سود بیشتر) را نیز بالا میبرد.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
- از نظر تماشای فیلم یا وبگردی ممکن است جایگزین هم باشند (با افزایش قیمت تبلت، تقاضا برای گوشی زیاد شود).
- اما از نظر برخی کارکردهای هماهنگ (مثلاً استفاده از یک حساب کاربری مشترک یا اپلیکیشنهای مرتبط) میتوانند مکمّل در نظر گرفته شوند.
پاورقی
1 کالاهای مکمّل (Complements): دو کالا یا خدمتی که مصرف آنها با هم و برای یک هدف مشترک صورت میگیرد، به طوری که افزایش قیمت یکی باعث کاهش تقاضا برای دیگری میشود.
2 کالاهای جایگزین (Substitute Goods): دو کالایی که میتوانند نیاز مشابهی را برطرف کنند و افزایش قیمت یکی باعث افزایش تقاضا برای دیگری میشود.
3 کشش متقاطع تقاضا (Cross-Price Elasticity of Demand): معیاری عددی برای اندازهگیری حساسیت تقاضای یک کالا نسبت به تغییر قیمت کالای دیگر.
