کالای پست: کالایی که با افزایش درآمد، تقاضا برای آن کاهش مییابد
کالاها چگونه دستهبندی میشوند؟ مقدمهای بر رفتار مصرفکننده
همه ما در زندگی روزمره، چیزهای زیادی میخریم؛ از خوراک و پوشاک گرفته تا خدمات. اقتصاددانان این چیزها را «کالا» مینامند. اما آیا تا به حال فکر کردهاید وقتی پولتوجیبی یا حقوق شما بیشتر میشود، خرید کدام چیزها را کمتر و کدام را بیشتر میکنید؟ پاسخ به این سؤال، پایه و اساس درک «کالای پست» است. برای شروع، بیایید ببینیم کالاها بر اساس رابطهای که با درآمد ما دارند، به چند دسته اصلی تقسیم میشوند:
| نوع کالا | رابطه با درآمد | مثال ساده | شرح |
|---|---|---|---|
| کالای معمولی (نرمال) | مستقیم (مثبت) | میوه تازه، لباس، کتاب | با افزایش درآمد، خرید این کالاها بیشتر میشود. |
| کالای لوکس (مرغوب) | مستقیم و قوی | خودروی گرانقیمت، سفر خارجی | افزایش درآمد، تأثیر زیادی روی افزایش خرید این کالاها دارد. |
| کالای ضروری | مستقیم ولی ضعیف | نان، نمک، برق | با افزایش درآمد، خرید آنها کمی افزایش مییابد یا ثابت میماند. |
| کالای پست (Inferior) | معکوس (منفی) | نان لواش، گوشت منججد، اتوبوس | با افزایش درآمد، خرید این کالاها کمتر میشود. موضوع اصلی مقاله ما. |
شناسایی کالای پست: تقاضا و کشش درآمدی منفی
حالا که انواع کالا را شناختیم، بیایید عمیقتر به مفهوم کالای پست نگاه کنیم. برای این کار به دو مفهوم نیاز داریم: تقاضا و کشش درآمدی تقاضا.
تقاضا مقدار کالا یا خدمتی است که مصرفکننده در یک قیمت معین و در یک دوره زمانی مشخص، حاضر و قادر به خرید آن است. حالا فرض کنید درآمد شما تغییر کند. کشش درآمدی تقاضا عددی است که نشان میدهد با تغییر 1% در درآمد شما، تقاضای شما برای یک کالا چند درصد تغییر میکند.
در این فرمول: $E_I$ کشش درآمدی، $\%\Delta Q_d$ درصد تغییر در مقدار تقاضا و $\%\Delta I$ درصد تغییر در درآمد است.
نتیجه این محاسبه برای کالاهای مختلف متفاوت است:
- اگر $E_I > 0$ باشد: کالا معمولی است (با افزایش درآمد، تقاضا افزایش مییابد).
- اگر $E_I باشد: کالا، پست است (با افزایش درآمد، تقاضا کاهش مییابد).
- اگر $E_I$ عدد بزرگی باشد (مثلاً بیشتر از 1): کالا لوکس است.
پس علامت منفی برای کشش درآمدی، شناسه اصلی یک کالای پست است.
کالای پست در زندگی واقعی: از نان لواش تا خطوط اتوبوس
بیایید با چند مثال عینی، این مفهوم انتزاعی را در زندگی روزمره ببینیم. دقت کنید که «پست» بودن یک کالا به معنای بد یا بیکیفیت بودن مطلق آن نیست، بلکه به انتخاب افراد با سطح درآمد مختلف مربوط میشود.
| مثال کالای پست | وضعیت با درآمد پایین | وضعیت با درآمد بالاتر | کالای جایگزین (نرمال/لوکس) |
|---|---|---|---|
| نان لواش یا تافتون | مصرف اصلی خانواده به دلیل قیمت پایینتر. | کاهش مصرف و جایگزینی با نان سنگک یا باگت تازه. | نان سنگک، نان باگت |
| حملونقل عمومی (اتوبوس) | وسیله اصلی جابجایی. | استفاده کمتر و گرایش به تاکسی، سواری شخصی یا اسنپ. | تاکسی، خودروی شخصی |
| گوشت مرغ منجمد | منبع پروتئین مقرونبهصرفه. | خرید کمتر و جایگزینی با گوشت تازه یا گوشت قرمز. | گوشت مرغ تازه، گوشت گوسفند |
| پوشاک بازاری (بدون برند) | عمده خرید لباس از این بازارها. | کاهش سهم خرید و مراجعه به فروشگاههای برنددار. | لباس از فروشگاههای زنجیرهای معتبر |
یک داستان کوتاه: خانوادهای را تصور کنید که پدر در یک کارخانه کار میکند. آنها برای صبحانه معمولاً نان لواش و پنیر میخورند و با اتوبوس به محل کار و مدرسه میروند. پس از چند سال، پدر ترفیع میگیرد و درآمد خانواده به طور قابل توجهی افزایش مییابد. چه تغییراتی رخ میدهد؟ احتمالاً نان سنگک تازه بیشتر روی میز صبحانه دیده میشود و بخشی از سفرها با تاکسی یا خودروی شخصی انجام میشود. در این داستان، نان لواش و اتوبوس برای این خانواده، کالای پست بودند چون با افزایش درآمد، تقاضا برای آنها کاهش یافت.
اهمیت درک کالای پست: تحلیل بازار و سیاستگذاری
شاید بپرسید یادگیری این مفهوم چه فایدهای دارد؟ درک کالای پست فقط یک نظریه خشک اقتصادی نیست، بلکه ابزاری قدرتمند برای تحلیل واقعیتهای بازار و حتی کمک به دولتها برای تصمیمگیری بهتر است.
برای کسبوکارها: یک شرکت تولیدکننده مواد غذایی باید بداند محصولش در کدام دسته قرار میگیرد. اگر محصولش یک کالای پست باشد (مثلاً یک نوشیدنی بسیار ارزان)، باید بداند که در دوران رونق اقتصادی ممکن است فروشش کاهش یابد، زیرا مردم به سراغ برندهای بهتر میروند. بنابراین باید استراتژی خود را بر اساس چرخههای اقتصادی تنظیم کند.
برای دولت و سیاستگذاران: این مفهوم در طراحی سیاستهای حمایتی و تعیین مالیات حیاتی است. فرض کنید دولت میخواهد به خانوادههای کمدرآمد کمک کند. اگر کمک نقدی بدهد، آن خانوادهها بخشی از این پول اضافی را صرف خرید کمتر کالاهای پست (مثلاً نان لواش) و بیشتر کالاهای معمولی (مثلاً نان سنگک) خواهند کرد. این تغییر الگوی مصرف باید توسط برنامهریزان پیشبینی شود. همچنین، افزایش مالیات روی سیگار (که برای بسیاری یک کالای پست محسوب میشود) میتواند اثر متفاوتی روی گروههای درآمدی مختلف داشته باشد.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
خیر، به هیچ وجه. این یک اصطلاح فنی در اقتصاد است و بار ارزشی منفی ندارد. «پست» بودن به رابطه آماری بین درآمد و تقاضا اشاره دارد، نه به کیفیت ذاتی کالا. مثلاً سفر با اتوبوس ممکن است کاملاً کارآمد و مفید باشد، اما برای فردی که درآمدش افزایش یافته، به عنوان گزینه حملونقل اصلی «کمتر تقاضا» میشود.
خیر. پست بودن یا نبودن یک کالا به ترجیحات افراد و سطح درآمد آنها بستگی دارد. ممکن است استفاده از مترو برای یک مدیر ثروتمند به دلیل سرعت و راحتی، یک انتخاب معمولی یا حتی لوکس باشد، در حالی که برای یک کارگر، با افزایش درآمدش، مترو ممکن است به یک کالای پست تبدیل شود و او ترجیح دهد از خودروی شخصی استفاده کند. پس بستگی به نگاه مصرفکننده دارد.
تمام کالاهای گیفن، کالای پست هستند اما عکس آن صادق نیست. کالای گیفن6 یک حالت بسیار نادر و خاص است: کالایی پست که با افزایش قیمت آن، تقاضا برایش افزایش مییابد (به خاطر اثر درآمدی قوی). مانند سیبزمینی در قحطی ایرلند. اما کالای پست معمولی (مانند مثالهای ما) با افزایش قیمت، تقاضای کمتری خواهد داشت.
کالای پست، نمونهای جذاب از چگونه و روابط پیچیده در علم اقتصاد است که با زبانی ساده قابل درک میباشد. مهمترین نکات را مرور کنیم:
- کالای پست کالایی است که کشش درآمدی تقاضای منفی دارد $(E_I .
- با افزایش درآمد، تقاضا برای این کالاها کاهش و با کاهش درآمد، تقاضا برای آنها افزایش مییابد.
- پست بودن یک کالا مطلق نیست و به سطح درآمد و ترجیحات افراد بستگی دارد.
- مثالهای رایج آن در جامعه ما شامل برخی انواع نان، حملونقل عمومی خاص و برخی کالاهای اساسی ارزانقیمت میشود.
- درک این مفهوم به تولیدکنندگان، فروشندگان و دولتها کمک میکند تا رفتار مصرفکننده را بهتر پیشبینی و برای آن برنامهریزی کنند.
پاورقی
1 Inferior Good
2 Demand
3 Income Elasticity of Demand
4 Normal Good
5 Luxury Good
6 Giffen Good: کالایی که با افزایش قیمت، مقدار تقاضای آن افزایش مییابد. این یک استثنای بسیار نادر از قانون تقاضاست.
