تغییر در مقدار عرضه: حرکت در امتداد منحنی عرضه
منحنی عرضه و قانون عرضه: مقدمهای تصویری
برای درک «تغییر در مقدار عرضه»، ابتدا باید با مفهوم منحنی عرضه1 آشنا شویم. منحنی عرضه، یک نمودار گرافیکی است که رابطهٔ بین قیمت یک کالا و مقداری از آن کالا که تولیدکنندگان حاضرند در یک دورهٔ زمانی معین به فروش برسانند، نشان میدهد.
یک منحنی عرضهٔ معمولی شیب رو به بالا دارد. یعنی از چپ به راست، صعودی است. فرض کنید منحنی عرضهٔ بستنی وانیلی در یک شهر کوچک را بررسی میکنیم. با نگاه به جدول و توصیف آن، موضوع روشنتر میشود.
| قیمت هر بستنی (هزار تومان) | مقدار عرضهٔ ماهانه از سوی تولیدکنندهی اصلی (عدد) | توضیح (حرکت روی منحنی) |
|---|---|---|
| 5 | 1000 | نقطهی A روی منحنی |
| 7 | 1500 | حرکت از A به نقطهی B (عرضه بیشتر) |
| 10 | 2500 | حرکت به نقطهی C (عرضه باز هم بیشتر) |
| 3 | 400 | حرکت به نقطهی D (عرضه کمتر) |
همانطور که در جدول میبینید، با افزایش قیمت از 5 به 7 هزار تومان، تولیدکننده رغبت پیدا میکند تعداد 1500 بستنی در ماه تولید کند، نه 1000 عدد. این جابجایی از نقطهٔ A به نقطهٔ B روی همان منحنی عرضه، یک «تغییر در مقدار عرضه» است. همهٔ این نقاط (A, B, C, D) روی یک منحنی ثابت قرار دارند.
تغییر در مقدار عرضه در مقابل تغییر در عرضه: یک تمایز حیاتی
این بخش، قلب موضوع است. بسیاری از دانشآموزان این دو مفهوم را با هم اشتباه میگیرند. پس با دقت به تفاوتها توجه کنید.
تغییر در مقدار عرضه (Change in Quantity Supplied):
- علت:فقط و فقط تغییر در قیمت خود کالا.
- اثر گرافیکی: یک حرکت از یک نقطه به نقطهای دیگر روی همان منحنی عرضه.
- مثال: افزایش قیمت بستنی از 5 به 10 هزار تومان، باعث میشود تولیدکننده همراه همان منحنی از A به C حرکت کند و مقدار عرضه را افزایش دهد.
تغییر در عرضه (Change in Supply):
- علت: تغییر در هر یک از عوامل مؤثر بر عرضه غیر از قیمت خود کالا (مانند فناوری، قیمت نهادهها، تعداد تولیدکنندگان).
- اثر گرافیکی:جابجایی کل منحنی عرضه به راست (افزایش عرضه) یا چپ (کاهش عرضه).
- مثال: اگر دستگاه جدیدی اختراع شود که تولید بستنی را ارزانتر کند، حتی اگر قیمت بستنی 5 هزار تومان ثابت بماند، تولیدکننده حاضر است تعداد بیشتری بستنی تولید کند. این باعث میشود کل منحنی به راست منتقل شود.
| ویژگی | تغییر در مقدار عرضه | تغییر در عرضه |
|---|---|---|
| علت اصلی | تغییر در قیمت خود کالا | تغییر در عوامل دیگر (غیرقیمت کالا) |
| نمایش در نمودار | حرکت روی منحنی | جابجایی کل منحنی |
| رابطه با قانون عرضه | بیانگر خود قانون است | عوامل تغییردهندهی شرایط قانون |
| مثال کاربردی | افزایش قیمت گوجهفرنگی → کشاورز گوجهفرنگی بیشتری به بازار میفرستد. | بارش باران به موقع → کل منحنی عرضهٔ گوجهفرنگی به راست میرود (در هر قیمتی مقدار بیشتری عرضه میشود). |
ریاضیات پشت تغییر در مقدار عرضه: یک نگاه ساده
برای دانشآموزان دورهٔ متوسطه که با مفاهیم جبر آشنا هستند، میتوان رابطهٔ عرضه را به شکل یک تابع یا معادلهٔ خطی ساده نشان داد. فرض کنید تابع عرضهٔ یک مدل خاص تلفن همراه به صورت زیر باشد:
- $ Q_s $: مقدار عرضه (Quantity Supplied)
- $ P $: قیمت (Price)
- اعداد 100 و 50: پارامترهای ثابت این تابع خاص هستند.
حالا میتوانیم «تغییر در مقدار عرضه» را با تغییر متغیر مستقل $ P $ محاسبه کنیم. اگر قیمت از 2 واحد به 4 واحد افزایش یابد:
- وقتی $ P = 2 $: $ Q_s = 100 + 50(2) = 200 $
- وقتی $ P = 4 $: $ Q_s = 100 + 50(4) = 300 $
پس تغییر در مقدار عرضه برابر است با: $ \Delta Q_s = 300 - 200 = 100 $ واحد. این محاسبه، همان حرکت روی منحنی را کمی دقیقتر نشان میدهد. توجه کنید که اگر پارامترهای تابع (مثلاً عدد 100 یا 50) تغییر کند، آنگاه با یک «تغییر در عرضه» (جابجایی منحنی) روبرو هستیم، نه یک حرکت روی آن.
حرکت در منحنی عرضه در بازارهای واقعی: مثال تلفن همراه
بیایید یک مثال مدرن و ملموس را بررسی کنیم. شرکت «الف» یک مدل تلفن همراه خاص تولید میکند. در ابتدای فصل، این شرکت قیمت این مدل را 8 میلیون تومان تعیین کرده و برنامه دارد ماهیانه 10,000 دستگاه به بازار عرضه کند (نقطهٔ E روی منحنی عرضه).
سناریوی ۱ (تغییر در مقدار عرضه): پس از دو ماه، به دلیل استقبال خوب، شرکت تصمیم میگیرد قیمت همین مدل را به 9.5 میلیون تومان افزایش دهد. طبق قانون عرضه، حالا که سود بیشتری روی هر دستگاه دارد، میتواند و انگیزه دارد تا با اضافه کردن شیفت کاری بیشتر در کارخانه، ماهیانه 14,000 دستگاه تولید و عرضه کند. این یک حرکت از نقطهٔ E به نقطهٔ Fروی همان منحنی عرضهٔ اولیه است. همهٔ شرایط دیگر (هزینهٔ اجزاء، فناوری، رقبا) ثابت فرض شدهاند.
سناریوی ۲ (برای مقایسه: تغییر در عرضه): حالا فرض کنید قیمت همان تلفن همراه ثابت روی 8 میلیون تومان باقی میماند، اما قیمت یک قطعهٔ اصلی مثل پردازنده به طور ناگهانی کاهش مییابد. این باعث میشود هزینهٔ ساخت هر دستگاه برای شرکت کمتر شود. در نتیجه، حتی با قیمت فروش ثابت 8 میلیون تومان، شرکت حالا حاضر است تعداد بیشتری، مثلاً 15,000 دستگاه در ماه تولید کند. این اتفاق باعث میشود کل منحنی عرضه به سمت راست منتقل شود. در نمودار، این به معنای یک منحنی جدید و موازی (یا غیرموازی) است.
مقایسهٔ این دو سناریو به وضوح نشان میدهد که چه چیزی باعث حرکت روی منحنی میشود و چه چیزی باعث جابجایی آن.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاورقی
1منحنی عرضه (Supply Curve): نموداری که رابطهٔ مثبت بین قیمت یک کالا و مقدار عرضهٔ آن را نشان میدهد.
2بیالاستیک (Inelastic): در این متن، به حالتی اشاره دارد که مقدار عرضه نسبت به تغییرات قیمت، واکنش بسیار کمی نشان میدهد یا اصلاً واکنشی ندارد.
عوامل مؤثر بر عرضه (عوامل غیرقیمتی) (Determinants of Supply): عواملی مانند قیمت نهادههای تولید، فناوری، تعداد فروشندگان، انتظارات آینده و قیمت کالاهای مرتبط که در صورت تغییر، باعث جابجایی کل منحنی عرضه میشوند.
شرایط یکسان (Ceteris Paribus): فرض کلیدی در اقتصاد به معنای «با ثابت بودن سایر عوامل». هنگام تحلیل رابطهٔ بین قیمت و مقدار عرضه، فرض میکنیم همهٔ عوامل دیگر ثابت هستند.
