رصد آسمان: گشت و گذاری شگفتانگیز در دنیای بالای سرمان
اجرام آسمانی: ساکنان آسمان شب
آسمان شب فقط پر از نقاط نورانی درخشان نیست! هر نقطه نورانی ممکن است یک جرم آسمانی کاملاً متفاوت با ویژگیهای خود باشد. شناخت این تفاوتها اولین قدم در رصد هوشمندانه است.
| نام جرم | توضیح | مشاهده با چشم غیرمسلح | مثال ملموس |
|---|---|---|---|
| ستاره | یک کره گاز داغ و غولپیکر مانند خورشید خودمان که نور خود را تولید میکند. به دلیل فاصله بسیار زیاد، همچون نقطهای نورانی میدرخشند. | بله (هزاران عدد) | ستاره قطبی (جدی)، شباهنگ (شعرای یمانی) |
| سیاره | جسمی سنگی یا گازی که به دور یک ستاره میچرخد و نور خود را ندارد؛ نور خورشید را بازمیتاباند. معمولاً در آسمان ثابت نمیمانند و حرکت میکنند. | بله (چند سیاره روشن) | زهره (ناهید)، مشتری، مریخ (بهرام) |
| ماه (قمر) | جسمی سنگی که به دور یک سیاره میچرخد. ماه خود زمین بهترین مثال است. | بله (جزئیات سطح آن) | ماه زمین، قمرهای مشتری با دوربین دوچشمی |
| ستاره دنبالهدار | گویی از یخ و غبار که با نزدیک شدن به خورشید، دنبالهای درخشان از خود به جا میگذارد. | گاهی (وقتی به زمین نزدیک میشوند) | ستاره دنبالهدار هالی (هر ۷۶ سال) |
| کهکشان | مجموعهای عظیم از میلیاردها ستاره، گاز و غبار که با گرانش کنار هم نگه داشته شدهاند. | بله (فقط یک مورد: کهکشان آندرومدا به صورت لکهای مهآلود) | کهکشان راه شیری (نوار شیری رنگ در آسمان تاریک) |
ابزارهای رصد: از چشم تا تلسکوپ
برای رصد، ابزارهای مختلفی وجود دارند که هر کدام توانایی خاصی به ما میدهند. مانند یک طبیعتگرد که از ذرهبین برای دیدن حشرات کوچک استفاده میکند، منجم آماتور نیز از ابزارهایی برای بزرگنمایی و دیدن جزئیات بیشتر بهره میبرد.
ابزارها را میتوان به ترتیب پیچیدگی و قدرت اینگونه معرفی کرد:
۱. چشم غیرمسلح: برای مشاهده صورتهای فلکی، مسیر حرکت سیارات، شهابسنگها، نوار کهکشان راه شیری و ماه. هیچ هزینهای ندارد!
۲. دوربین دوچشمی: مثل همان دوربینی که ممکن است برای تماشای مسابقه فوتبال استفاده کنید. میدان دید وسیعتری نسبت به تلسکوپ دارد و برای دیدن صورتفلکی بزرگ، خوشههای ستارهای و حتی چهار قمر اصلی مشتری عالی است. انتخاب مناسب برای آغاز رصد جدی.
۳. تلسکوپ: پادشاه ابزارهای رصد. دو نوع اصلی دارد: شکستی (با عدسی در جلوی لوله) و بازتابی (با آینه در انتهای لوله). قدرت جمعآوری نور و بزرگنمایی آن بسیار بیشتر است و برای دیدن حلقه زحل، جزئیات سطح ماه، سحابیها5 و کهکشانهای دورتر استفاده میشود.
یک شب رصدی موفق: برنامهریزی و اجرا
حالا که با ساکنان آسمان و ابزارهای دیدن آنها آشنا شدیم، چطور یک شب رصدی موفق داشته باشیم؟ بیایید مراحل آن را مانند برنامهریزی برای یک سفر کوتاه در نظر بگیریم.
۱. انتخاب مکان و زمان: مهمترین دشمن رصد، آلودگی نوری شهرها است. هرچه به مناطق تاریکتر و دور از شهر بروید، ستارههای بیشتری میبینید. همچنین شبهای بدون ابر و بدون ماه (اواسط ماه قمری) ایدهآل هستند. نقشه آسمان را برای همان شب و ساعت چک کنید تا بدانید چه اجرامی در آسمان هستند.
۲. آمادهسازی: لباس گرم بپوشید (حتی در تابستان، شبها سرد میشود). یک چراغ قوه با نور قرمز همراه داشته باشید زیرا نور قرمز کمتر چشم شما را برای دیدن در تاریکی عادتدادهشده (تاریکبین) از بین میبرد. آب و خوراکی سبک فراموش نشود.
۳. در محل رصد: ابتدا حدود ۱۵-۲۰ دقیقه به چشمان خود زمان بدهید تا کاملاً به تاریکی عادت کند. سپس با نقشه آسمان، شروع به پیدا کردن صورتهای فلکی آشنا مانند دب اکبر یا ذاتالکرسی کنید. از این صورتها به عنوان راهنما برای یافتن ستاره قطبی یا سایر اجرام استفاده نمایید.
۴. شروع رصد با ابزار: ابتدا با چشم غیرمسلح آسمان را مرور کنید. سپس دوربین دوچشمی یا تلسکوپ خود را روی سهپایه محکم کنید. ابتدا جرمی روشن و بزرگ مانند ماه را هدف بگیرید تا تنظیمات و فوکوس ابزار خود را به خوبی یاد بگیرید. عجله نکنید، لذت رصد در آرامش و دقت است.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
خیر. همانطور که در جدول دیدیم، برخی از این نقاط، سیارات نزدیک به ما هستند که نور خورشید را بازمیتابانند. راه تشخیص سریع این است که ستارهها معمولاً چشمک میزنند (به دلیل تلاطم جو زمین) ولی سیارات معمولاً نوری ثابت و بدون چشمک دارند.
این فکر که "هرچه بزرگنمایی بیشتر باشد، بهتر است". بزرگنمایی بیش از حد باعث تار شدن تصویر و کمنور شدن آن میشود. عامل مهمتر در انتخاب تلسکوپ، قطر دهانه یا عدسی اصلی یا آینه آن است. هرچه این قطر بیشتر باشد، نور بیشتری جمع میکند و تصویر واضحتر و روشنتری از اجرام کمنور مثل سحابیها نشان میدهد. برای شروع، یک تلسکوپ شکستی با دهانه ۷۰ تا ۹۰ میلیمتر یا یک تلسکوپ بازتابی با دهانه ۱۳۰ میلیمتر گزینههای مناسبی هستند.
بله. بزرگنمایی تلسکوپ از تقسیم فاصله کانونی6 تلسکوپ بر فاصله کانونی چشمی7 به دست میآید. اگر فاصله کانونی تلسکوپ شما 900 mm و فاصله کانونی چشمی شما 10 mm باشد، بزرگنمایی شما خواهد بود:
پاورقی
1رصد (Observation): به معنای مشاهده دقیق، اندازهگیری و ثبت پدیدهها.
2تلسکوپ (Telescope): وسیلهای نوری که برای مشاهده اجرام دور با جمعآوری نور و ایجاد بزرگنمایی استفاده میشود.
3اجرام آسمانی (Celestial Objects): به تمامی اجسام و پدیدههای موجود در فضا مانند ستارهها، سیارات، کهکشانها و سحابیها اطلاق میشود.
4ستاره دنبالهدار (Comet): جسمی متشکل از یخ، غبار و گازهای منجمد که با نزدیک شدن به خورشید، دنبالهای درخشان ایجاد میکند.
5سحابی (Nebula): ابر عظیمی از گاز و غبار در فضا که میتواند زادگاه ستارهها باشد یا باقیمانده یک ستاره منفجرشده.
6فاصله کانونی (Focal Length): فاصله بین عدسی یا آینه اصلی تلسکوپ تا نقطهای که نور در آن متمرکز میشود. بر حسب میلیمتر اندازهگیری میشود.
7چشمی (Eyepiece): قطعهای از تلسکوپ که چشم ناظر به آن نزدیک میشود و برای تنظیم بزرگنمایی تعویض میشود.
8hobby: سرگرمی، فعالیتی که برای لذت و در اوقات فراغت انجام میشود.
