پلاستیک ماندگار: سایهای که بر طبیعت میافتد
پلاستیک ماندگار چیست و چرا اینقدر مشکلساز است؟
برای درک پلاستیک ماندگار، بهتر است اول ببینیم پلاستیک معمولی چیست. پلاستیکها از مولکولهای بسیار بزرگی به نام پلیمر2 ساخته شدهاند. این مولکولهای زنجیرهای مانند یک قلاب محکم به هم چفت شدهاند. حالا تصور کنید این قلاب را در محیط رها کنید. باکتریها و عوامل طبیعی در محیط (مانند نور خورشید و آب) به سختی میتوانند این زنجیرههای محکم را بشکنند. به همین دلیل است که یک کیسه نایلونی یا بطری آب ممکن است بین 400 تا 1000 سال در طبیعت باقی بماند!
اما همه پلاستیکها مانند هم نیستند. برخی پلاستیکها بهطور ویژه طراحی شدهاند تا در مدت زمان کوتاهتری در شرایط خاص (مثلاً در محیط صنعتی کمپوست) تجزیه شوند که به آنها پلاستیک زیستتجزیهپذیر3 میگویند. اما مشکل اصلی، پلاستیکهای معمولی (مانند PET بطریها یا پلیاتیلن کیسهها) هستند که در طبیعت رها میشوند و تبدیل به پلاستیک ماندگار میگردند.
| نوع کالای پلاستیکی | زمان تقریبی برای تجزیه در طبیعت | وضعیت (برچسب) |
|---|---|---|
| کیسه نایلونی خرید | 10 تا 1000 سال | هشدار بالا |
| بطری آب (PET) | 450 سال یا بیشتر | هشدار بالا |
| لیوان یکبارمصرف کاغذی (با پوشش پلاستیکی) | 20 تا 30 سال | متوسط |
| نی پلاستیکی | 200 سال | هشدار بالا |
| پوست موز | 2 تا 5 هفته | کمخطر |
پلاستیک ماندگار چگونه به حیوانات و ما آسیب میزند؟
حالا که میدانیم پلاستیک ماندگار چیست، بیایید ببینیم این مواد در طبیعت چه بلایی سر محیط زیست میآورند. این آسیبها مانند یک زنجیره به هم وصل هستند:
۱. آسیب به جانوران: پرندگان، ماهیها، لاکپشتها و پستانداران دریایی گاهی پلاستیکهای شناور را با غذا اشتباه میگیرند. مثلاً لاکپشتها کیسههای نایلونی را با عروس دریایی (غذای آنها) اشتباه میگیرند. خوردن پلاستیک باعث انسداد معده و مرگ تدریجی و دردناک آنها میشود. همچنین حیوانات ممکن است در حلقههای پلاستیکی ششتوله نوشابه یا تورهای ماهیگیری رها شده گیر کنند و نتوانند حرکت یا رشد کنند.
۲. آلودگی خاک و آب: پلاستیکهای رها شده در خاک، ساختار آن را خراب میکنند و از نفوذ آب و رشد ریشه گیاهان جلوگیری میکنند. وقتی باران میبارد، پلاستیکهای ریز شده (میکروپلاستیک4) توسط آب باران شسته شده و به رودخانهها و در نهایت به دریاها میروند. این ذرات ریز، تقریباً غیرقابل جمعآوری هستند.
۳. بازگشت به سفره غذايی انسان: این داستان ترسناکترین بخش ماجراست. میکروپلاستیکها توسط ماهیها و موجودات ریز دریایی خورده میشوند. وقتی ما آن ماهی را میخوریم، این ذرات پلاستیک وارد بدن ما میشوند. دانشمندان هنوز در حال مطالعه اثرات دقیق این موضوع بر سلامتی انسان هستند.
یک دانشآموز چه کارهایی میتواند انجام دهد؟ (راهکارهای عملی)
مقابله با مشکل پلاستیک ماندگار کار یک نفر نیست، اما اگر هر کس سهم کوچکی داشته باشد، نتیجه بزرگی حاصل میشود. تو به عنوان یک دانشآموز میتوانی با این سه گام طلایی نقش مؤثری ایفا کنی:
گام اول: کاهش (کمتر استفاده کردن)
قبل از خرید هر چیز پلاستیکی یکبار دیگر فکر کن. آیا واقعاً لازم است؟ مثال: به جای خرید روزانه آب بطریشده، از یک قمپه یا بطری شخصی چندبارمصرف استفاده کن. به جای کیسه نایلونی فروشگاه، یک کیسه پارچهای همیشگی همراه خودت داشته باش.
گام دوم: استفاده مجدد (بازیابی خلاقانه)
بسیاری از بستهبندیهای پلاستیکی را میتوان دوباره استفاده کرد. مثال: بطری ماست پلاستیکی را بعد از شستن میتوانی برای نگهداری مداد رنگیها، دانههای گیاهان یا به عنوان گلدان کوچک استفاده کنی.
گام سوم: بازیافت صحیح
اگر ناچار به استفاده از پلاستیک شدی، حتماً آن را برای بازیافت جدا کن. این یعنی بطری آب، ظرف شامپو و … را بعد از مصرف، خالی و تمیز کرده و در سطل زبالهی خشک (یا همان سطل بازیافت) بیندازی. این کار کمک میکند تا این مواد دوباره به چرخه تولید برگردند و کمتر در طبیعت انباشته شوند.
پرسشهای مهم و باورهای نادرست
پاسخ: خیر، سوزاندن پلاستیک در فضای باز یا زبالهسوزهای غیراستاندارد، راه حل بسیار بدی است. زیرا گازهای سمی خطرناکی مانند $dioxin$ تولید میکند که باعث آلودگی شدید هوا و بیماریهای تنفسی و حتی سرطان میشود. راه صحیح، کاهش مصرف و سپس بازیافت اصولی است.
پاسخ: دقیقاً برعکس! ذرات ریزتر، مشکل را حادتر میکنند. زیرا این میکروپلاستیکها به راحتی وارد بدن جانوران کوچک، آبهای زیرزمینی و حتی هوا میشوند و جمعآوری آنها از محیط طبیعت تقریباً غیرممکن است. خطر آنها به دلیل اندازه کوچک و پراکندگی گسترده، بیشتر است.
پاسخ: لزوماً خیر. بسیاری از این پلاستیکها فقط در شرایط خاص صنعتی (دما و رطوبت کنترل شده در کارخانه کمپوست) و در مدت زمان مشخصی تجزیه میشوند. اگر در طبیعت رها شوند، ممکن است همچنان سالها باقی بمانند. بنابراین حتی در مورد این محصولات نیز اصل رها نکردن زباله در طبیعت باید رعایت شود.
پاورقی و واژهنامه
1پلاستیک ماندگار (Persistent Plastic): به پلاستیکهایی گفته میشود که در برابر تجزیه زیستی توسط میکروارگانیسمهای طبیعی مقاوم هستند و برای دههها یا قرنها در محیط باقی میمانند.
2پلیمر (Polymer): مولکولهای بزرگ و زنجیرهای که از اتصال تعداد زیادی مولکول کوچکتر (مونومر) ساخته شدهاند. پلاستیکها رایجترین پلیمرهای مصنوعی هستند.
3زیستتجزیهپذیر (Biodegradable): قابلیت یک ماده برای تجزیه شدن توسط فعالیت میکروارگانیسمهای زنده (مانند باکتری یا قارچ) به مواد طبیعی مانند آب، دیاکسید کربن و کمپوست.
4میکروپلاستیک (Microplastic): ذرات بسیار کوچک پلاستیک (معمولاً کوچکتر از ۵ میلیمتر) که از خرد شدن تدریجی پلاستیکهای بزرگتر یا از منابعی مانند الیاف مصنوعی لباسها به وجود میآیند.
