دستگاه گردش خون: سامانه‌ای از اندام‌ها که مواد غذایی و اکسیژن را به همهٔ بخش‌های بدن می‌رساند.

بروزرسانی شده در: 10:29 1404/09/4 مشاهده: 14 دسته بندی: کپسول آموزشی

دستگاه گردش خون: سوپرمارکت بدن شما

سامانه‌ای شگفت‌انگیز که مواد غذایی و اکسیژن را به همه‌جا می‌رساند.

دستگاه گردش خون¹ یکی از حیاتی‌ترین سامانه‌های بدن است که وظیفه حمل و نقل مواد ضروری مانند اکسیژن و مواد غذایی به تمام سلول‌ها و همچنین دفع مواد زائد مانند دی‌اکسید کربن از آن‌ها را بر عهده دارد. این مقاله به زبان ساده، اجزای اصلی این دستگاه شامل قلب، رگ‌ها و خون و نحوه همکاری آن‌ها را برای دانش‌آموزان پایه هفتم توضیح می‌دهد.

اجزای اصلی دستگاه گردش خون

برای درک بهتر، این دستگاه را مانند یک شبکه گسترده جاده‌ای در نظر بگیرید که یک پمپ قوی (قلب)، خودروهای حمل‌ونقل (خون) و مسیرهای مختلف (رگ‌ها) دارد. در ادامه، هر یک از این بخش‌ها را دقیق‌تر بررسی می‌کنیم.

نام جزء	توضیح و وظیفه	مثال از زندگی روزمره
قلب	یک ماهیچه‌ی قدرتمند که مثل یک پمپ، خون را به تمام بدن می‌فرستد. قلب چهار حفره دارد: دو دهلیز و دو بطن.	مانند پمپ آبی که در یک ساختمان، آب را به همه‌ی طبقات می‌رساند.
رگ‌های خونی	لوله‌هایی که خون را در بدن جابه‌جا می‌کنند. سه نوع اصلی دارند: سرخرگ²، سیاهرگ³ و مویرگ⁴.	مانند لوله‌کشی‌های بزرگ و کوچک یک شهر که آب را انتقال می‌دهند.
خون	مایع حیات‌بخش که مواد غذایی، اکسیژن و مواد زائد را حمل می‌کند. از بخش‌های مختلفی مانند پلاسما، گلبول‌های قرمز و سفید تشکیل شده است.	مانند کامیون‌های حمل‌ونقلی که مواد غذایی را به سوپرمارکت‌ها می‌برند و زباله را جمع‌آوری می‌کنند.

سفر یک قطره خون در بدن

حالا بیایید مسیری که خون در بدن طی می‌کند را دنبال کنیم. این سفر یک چرخه کامل است و همیشه در حال تکرار شدن است.

خون پر از اکسیژن از بطن چپ قلب خارج می‌شود و وارد بزرگ‌ترین سرخرگ بدن به نام آئورت می‌گردد. این خون سپس از طریق شبکه‌ای از سرخرگ‌های کوچک‌تر به همه‌ی قسمت‌های بدن مانند مغز، ماهیچه‌ها و پوست می‌رسد. در آنجا، سرخرگ‌ها به رگ‌های بسیار نازکی به نام مویرگ تبدیل می‌شوند. دیواره‌ی مویرگ‌ها آنقدر نازک است که اجازه می‌دهد اکسیژن و مواد غذایی از خون خارج شده و به سلول‌ها برسند. در عوض، مواد زائد مانند CO₂ (دی‌اکسید کربن) از سلول‌ها گرفته شده و وارد خون می‌شوند.

حالا خونی که اکسیژن کمی دارد و پر از دی‌اکسید کربن است، جمع‌آوری شده و توسط سیاهرگ‌ها به سمت قلب بازمی‌گردد. این خون وارد دهلیز راست قلب می‌شود، سپس به بطن راست می‌رود و از آنجا به سمت ریه‌ها پمپاژ می‌شود. در ریه‌ها، دی‌اکسید کربن خارج شده و اکسیژن تازه وارد خون می‌شود. خون دوباره پر از اکسیژن، به دهلیز چپ قلب بازمی‌گردد و این چرخه از نو آغاز می‌شود. این چرخه را می‌توان به صورت نمادین اینگونه نشان داد:

$ \text{بطن چپ} \rightarrow \text{سرخرگ‌ها} \rightarrow \text{بدن} \rightarrow \text{سیاهرگ‌ها} \rightarrow \text{دهلیز راست} \rightarrow \text{بطن راست} \rightarrow \text{ریه‌ها} \rightarrow \text{دهلیز چپ} \rightarrow \text{بطن چپ} $

وقتی می‌دوی چه اتفاقی برای دستگاه گردش خون می‌افتد؟

هنگام دویدن یا انجام هر ورزشی، ماهیچه‌های پاهایت به انرژی و اکسیژن بیشتری نیاز دارند. در اینجا دستگاه گردش خون هوشمندانه عمل می‌کند:

ضربان قلب افزایش می‌یابد: قلب تو سریع‌تر می‌زند تا خون بیشتری را پمپاژ کند و اکسیژن و مواد غذایی بیشتری را به سرعت به ماهیچه‌ها برساند.
تنفس تو تندتر می‌شود: برای اینکه اکسیژن بیشتری وارد ریه‌ها شود و دی‌اکسید کربن بیشتری دفع گردد.
رگ‌های خونی گشاد می‌شوند: رگ‌هایی که به ماهیچه‌ها می‌روند، گشادتر می‌شوند تا جریان خون بیشتری از آن‌ها عبور کند.

پس از اتمام ورزش، همه‌چیز به آرامی به حالت عادی بازمی‌گردد. این یک مثال عالی از هماهنگی بین دستگاه گردش خون، دستگاه تنفس و دستگاه ماهیچه‌ای است.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

آیا خون داخل سیاهرگ‌ها همیشه آبی رنگ است؟

خیر، این یک باور غلط رایج است. خون در همه‌ی رگ‌ها قرمز رنگ است. خون سرخرگی به دلیل داشتن اکسیژن زیاد، قرمز روشن است. خون سیاهرگی به دلیل کمبود اکسیژن و داشتن دی‌اکسید کربن بیشتر، قرمز تیره است. وقتی از زیر پوست به سیاهرگ‌ها نگاه می‌کنیم، به دلیل عبور نور از لایه‌های پوست و بافت، آن‌ها به رنگ آبی-سبز دیده می‌شوند، اما خود خون هرگز آبی نیست.

آیا قلب واقعاً شبیه شکل‌های عاشقانه‌ای است که می‌بینیم؟

نه دقیقاً! قلب واقعی بیشتر شبیه یک مخروط وارونه یا یک مشت گره کرده است. شکل قلب‌هایی که روی کارت‌پستال‌ها می‌بینیم، یک نماد تزئینی است و با شکل واقعی آن تفاوت دارد. قلب یک اندام ماهیچه‌ای قوی و پرمشغله است.

چرا وقتی جایمان را برمی‌داریم، بعضی وقت‌ها پاهایمان خواب می‌رود؟

این اتفاق به دلیل فشار آمدن به رگ‌های خونی و عصب‌های پا رخ می‌دهد. وقتی برای مدت طولانی در یک حالت می‌نشینیم یا می‌خوابیم، جریان خون در آن ناحیه مختل می‌شود و عصب‌ها نیز تحت فشار قرار می‌گیرند. وقتی فشار را برمی‌داریم، خون با کمی سوزن سوزن شدن به جریان می‌افتد و حس طبیعی بازمی‌گردد.

جمع‌بندی

دستگاه گردش خون یک سامانه‌ی حمل‌ونقل فوق‌العاده در بدن است. قلب به عنوان پمپ مرکزی، خون را که حامل اکسیژن و غذاست، از طریق شبکه‌ی رگ‌ها (سرخرگ، سیاهرگ و مویرگ) به تمام سلول‌ها می‌رساند و مواد زائد را نیز جمع‌آوری می‌کند. مراقبت از این دستگاه با تغذیه سالم، ورزش منظم و دوری از سیگار برای داشتن یک زندگی سالم بسیار مهم است.

پاورقی

¹ دستگاه گردش خون (Circulatory System)
² سرخرگ (Artery): رگی که خون پراکسیژن را از قلب به بدن می‌برد.
³ سیاهرگ (Vein): رگی که خون کم‌اکسیژن را از بدن به قلب بازمی‌گرداند.
⁴ مویرگ (Capillary): رگ‌های بسیار باریک که تبادل مواد بین خون و سلول‌ها در آن‌ها انجام می‌شود.

قلب خون سرخرگ و سیاهرگ اکسیژن مویرگ

پایهٔ هفتم علوم هفتم دستگاه گردش خون

اطلاع از تغییرات در بسته‌های گاما

کاربر عزیز سلام!