سنگ‌های آذرین: سنگ‌های حاصل انجماد ماگما در مناطق آتشفشانی ایران

سنگ‌های آذرین: گنجینه‌های پنهان آتشفشان‌های ایران

سنگ‌های آذرین از چه چیزی و چگونه تشکیل می‌شوند؟

همه چیز از درون داغ و مذاب زمین شروع می‌شود. در اعماق زمین، مواد سنگی به دلیل گرمای بسیار بالا ذوب می‌شوند و ماده‌ای به نام ماگما^۲ را به وجود می‌آورند. ماگما ترکیبی از مواد معدنی مختلف، گازهای حل شده و مقدار زیادی حرارت است. وقتی این ماگما به سطح زمین راه پیدا می‌کند، گدازه^۳ نامیده می‌شود. فرآیند سرد شدن و تبدیل این مواد مذاب به سنگ جامد، اساس تشکیل سنگ‌های آذرین است.

به عنوان یک مثال ساده، فرآیند تشکیل سنگ آذرین را می‌توان به سرد شدن و جامد شدن شکلات ذوب شده تشبیه کرد. شکلات مایع وقتی سرد می‌شود، جامد و سخت می‌شود. ماگما و گدازه نیز دقیقاً به همین صورت عمل می‌کنند.

انواع اصلی سنگ‌های آذرین و ویژگی‌های آن‌ها

سنگ‌های آذرین بر اساس محلی که ماگما در آن سرد می‌شود، به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

سنگ‌های آذرین درونی^۵: این سنگ‌ها زمانی تشکیل می‌شوند که ماگما در اعماق زمین و به آرامی سرد می‌شود. این فرآیند کند، به بلورهای معدنی فرصت می‌دهد تا بزرگ و قابل مشاهده شوند. سنگ گرانیت^۶ یک نمونه معروف از این نوع است.

سنگ‌های آذرین بیرونی^۷: این سنگ‌ها از سرد شدن سریع گدازه در سطح زمین به وجود می‌آیند. به دلیل سرد شدن ناگهانی، بلورها فرصت رشد ندارند و بسیار ریز یا حتی شیشه‌ای هستند. سنگ بازالت^۸ نمونه‌ای رایج از این گروه است.

سنگ‌های آذرین در چشماندازهای آتشفشانی ایران

ایران با داشتن رشته کوه‌های جوان و آتشفشان‌های نیمه‌فعال و خاموش، نمونه‌های بسیار خوبی از سنگ‌های آذرین را در خود جای داده است. کوه دماوند، بلندترین قله ایران، یک آتشفشان نیمه‌فعال است که عمدتاً از سنگ‌هایی مانند تراکیت^۹ و بازالت تشکیل شده است. این کوه یک آزمایشگاه طبیعی برای مطالعه سنگ‌های آذرین بیرونی و درونی است.

منطقه سهند در آذربایجان شرقی نیز یک کوهستان آتشفشانی عظیم است که از انواع سنگ‌های آذرین از جمله پومیس^۱۰ (سنگ پا) تشکیل شده است. پومیس به دلیل سرد شدن بسیار سریع گدازه در حضور آب و گاز به وجود می‌آید و پر از حفره‌های ریز است، به طوری که می‌تواند روی آب شناور بماند!

کاربردهای عملی سنگ‌های آذرین در زندگی روزمره

شاید بدون آنکه بدانید، هر روز از محصولات مرتبط با سنگ‌های آذرین استفاده می‌کنید.

ساختمان‌سازی و تزئینات: سنگ گرانیت به دلیل استحکام و زیبایی، به وفور در کف‌پوش‌ها، نمای ساختمان‌ها و حتی روی کابینت آشپزخانه استفاده می‌شود. سنگ‌های گرانیتی با الگوها و رنگ‌های زیبای خود، حاصل رشد آرام بلورهای کوارتز^۱۱، فلدسپات^۱۲ و میکا^۱۳ در اعماق زمین هستند.

سنگ پا: این سنگ که در واقع همان پومیس است، یک سنگ آذرین بیرونی بسیار متخلخل و سبک است که کاربردهای بهداشتی و صنعتی زیادی دارد.

خاک‌های حاصلخیز: سنگ‌های آذرین بیرونی مانند بازالت به مرور زمان و تحت تأثیر هوازدگی تجزیه شده و خاک‌های بسیار حاصلخیزی را به وجود می‌آورند. بسیاری از باغات و مزارع در دامنه کوه‌های آتشفشانی ایران بر روی چنین خاک‌هایی قرار دارند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱ سنگ آذرین (Igneous Rock) - به سنگی گفته می‌شود که از انجماد مواد مذاب (ماگما) تشکیل شده است.

^۲ ماگما (Magma) - ماده سنگی مذاب، داغ و سیالی که در درون زمین یافت می‌شود.

^۳ گدازه (Lava) - ماگمایی که به سطح زمین راه یافته باشد.

^۴ بلور (Crystal) - ماده جامدی که اتم‌های آن در یک الگوی منظم و تکرارشونده مرتب شده‌اند.

^۵ سنگ آذرین درونی (Intrusive Igneous Rock) - سنگی که از سرد شدن ماگما در درون زمین تشکیل می‌شود.

^۶ گرانیت (Granite) - یک سنگ آذرین درونی با دانه‌های درشت و قابل مشاهده.

^۷ سنگ آذرین بیرونی (Extrusive Igneous Rock) - سنگی که از سرد شدن گدازه در سطح زمین تشکیل می‌شود.

^۸ بازالت (Basalt) - یک سنگ آذرین بیرونی تیره‌رنگ و ریزدانه.

^۹ تراکیت (Trachyte) - نوعی سنگ آذرین بیرونی با محتوای سیلیس متوسط.

^۱۰ پومیس (Pumice) - یک سنگ آذرین بیرونی بسیار متخلخل و سبک که می‌تواند روی آب شناور بماند.

^۱۱ کوارتز (Quartz) - یک کانی سخت و مقاوم که از سیلیسیم و اکسیژن تشکیل شده است.

^۱۲ فلدسپات (Feldspar) - گروهی از کانی‌های سیلیکاتی که فراوان‌ترین کانی‌های پوسته زمین هستند.

^۱۳ میکا (Mica) - گروهی از کانی‌های سیلیکاتی که به راحتی به ورقه‌های نازک و شفاف تقسیم می‌شوند.

^۱۴ سنگ دگرگونی (Metamorphic Rock) - سنگی که از تغییر شکل سنگ‌های قبلی تحت تأثیر گرما و فشار زیاد به وجود می‌آید.