نفوذ آب: سفر نامرئی آب به اعماق زمین
نفوذ آب چیست و چگونه رخ می‌دهد؟
وقتی باران می‌بارد یا برف آب می‌شود، آب روی سطح زمین جاری می‌شود. بخشی از این آب تبخیر می‌شود و به هوا برمی‌گردد، بخشی دیگر به صورت رواناب۳ در رودخانه‌ها جاری می‌شود و بخش مهم دیگری از لابه‌لای ذرات خاک پایین می‌رود. به این حرکت آب به درون خاک، نفوذ می‌گویند. این آب می‌تواند تا اعماق زیادی پایین برود و سرانجام به سفره‌های آب زیرزمینی برسد. خاک مانند یک اسفنج بزرگ عمل می‌کند که آب را در خود نگه می‌دارد.
برای درک بهتر، فرض کنید یک لیوان پر از سنگ ریزه و شن دارید. اگر آب را آرام آرام روی آن بریزید، آب بلافاصله از بین سنگ‌ها پایین می‌رود. خاک نیز تقریباً به همین شکل عمل می‌کند، اما با سرعتی کمتر، زیرا ذرات ریز خاک فضای خالی بین خود را تنگ‌تر کرده‌اند.
عوامل مؤثر بر سرعت نفوذ آب
سرعت نفوذ آب در همه‌ی خاک‌ها یکسان نیست. چند عامل مهم روی این سرعت تأثیر می‌گذارند:
| عامل | تأثیر | مثال |
|---|---|---|
| نوع خاک | خاک‌های شنی با ذرات درشت، نفوذ سریع‌تری دارند. | ساحل دریا |
| شیب زمین | در زمین‌های مسطح، آب فرصت بیشتری برای نفوذ دارد. | یک زمین فوتبال صاف |
| پوشش گیاهی | ریشه‌ی گیاهان راه‌هایی برای نفوذ آب ایجاد می‌کنند. | یک جنگل یا باغ |
| شدت بارش | باران‌های تند، سریع‌تر از توان نفوذ خاک هستند. | رگبار شدید تابستانی |
نفوذ آب در زندگی روزمره
شما می‌توانید پدیده‌ی نفوذ را در خانه هم مشاهده کنید. وقتی به یک گلدان بیش از حد آب می‌دهید، آب اضافی از سوراخ‌های کف گلدان خارج می‌شود. این آب، آبی است که خاک گلدان نتوانسته آن را در خود نگه دارد و نفوذ آن به پایین ادامه یافته است. در مقیاس بزرگ‌تر، کشاورزان برای آبیاری محصولات خود از این پدیده استفاده می‌کنند. اگر خاک مزرعه نفوذپذیری خوبی داشته باشد، آب به آرامی به اعماق ریشه‌های گیاهان نفوذ می‌کند و آن‌ها را سیراب می‌کند.
در شهرها، سازه‌های زهکش و پیاده‌روهای نفوذپذیر ساخته شده‌اند تا به جای جاری شدن آب روی آسفالت و ایجاد سیل، آب به داخل زمین نفوذ کند و منابع آب زیرزمینی را تقویت نماید.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر. بخشی از این آب توسط گیاهان جذب می‌شود، بخشی تبخیر می‌شود و فقط بخشی به سفره‌های آب زیرزمینی میرسد. همچنین اگر خاک آلوده باشد، این آلودگی می‌تواند به آب‌های زیرزمینی راه پیدا کند.
پاسخ: یکی از دلایل اصلی، کاهش نفوذپذیری خاک است. اگر زمین سفت شده باشد (مثل آسفالت خیابان‌ها) یا پوشش گیاهی آن از بین رفته باشد، آب نمی‌تواند به داخل خاک نفوذ کند و مجبور است به صورت سیلاب روی سطح زمین جاری شود.
پاسخ: بله. با کاشت درخت و گیاه، شخم زدن زمین‌های کشاورزی و ایجاد حوضچه‌های نفوذ در پارک‌ها و باغ‌ها می‌توان به طبیعت کمک کرد تا آب بیشتری را در خود ذخیره کند.
پاورقی
۱نفوذ آب (Infiltration): فرآیند ورود آب از سطح زمین به درون خاک.
۲آب‌های زیرزمینی (Groundwater): آبی که در لایه‌های زیرین زمین ذخیره شده است.
۳رواناب (Runoff): آبی که روی سطح زمین جاری می‌شود و به درون خاک نفوذ نمی‌کند.
