آب شور: دنیای شگفت‌انگیز آب‌های نمکی
شوری آب به چه معناست؟
وقتی می‌گوییم آبی شور است، یعنی موادی به نام نمک‌های معدنی۲ در آن حل شده‌اند. مهم‌ترین این نمک‌ها، کلرید سدیم۳ یا همان نمک خوراکی است که ما هر روز از آن استفاده می‌کنیم. برای درک بهتر حل شدن نمک در آب، می‌توانید یک قاشق نمک را در یک لیوان آب گرم بریزید و هم بزنید. مشاهده خواهید کرد که نمک ناپدید می‌شود، اما آب طعم شور به خود می‌گیرد. این یعنی نمک در آب حل شده است.
میزان شوری آب را معمولاً با واحد (ppt) یا قسمت در هزار۴ اندازه‌گیری می‌کنند. این عدد نشان می‌دهد در هر هزار گرم از آب، چند گرم نمک حل شده است. به عنوان مثال، اگر شوری آبی 35 ppt باشد، یعنی در هر یک کیلوگرم (۱۰۰۰ گرم) از آن آب، 35 گرم نمک وجود دارد.
انواع اصلی آب‌های شور در طبیعت
آب‌های شور را می‌توان به چند دسته اصلی تقسیم کرد. این تقسیم‌بندی بر اساس میزان شوری و محل قرارگیری آن‌ها انجام می‌شود.
| نوع آب شور | میزان شوری تقریبی (ppt) | مثال‌های آشنا |
|---|---|---|
| آب‌های با شوری کم | کمتر از 0.5 | آب رودخانه‌ها، آب باران |
| آب‌های لب‌شور۵ | 0.5 - 30 | خلیج‌ها، مصب رودخانه‌ها (محل برخورد رود و دریا) |
| آب دریاها | 30 - 40 | اقیانوس اطلس، دریای عمان |
| آب‌های با شوری بسیار بالا | بیشتر از 40 | دریای مرده (Dead Sea)، دریاچه ارومیه (در گذشته) |
چگونه از آب شور، آب شیرین بسازیم؟
از آنجایی که انسان و بسیاری از موجودات زنده و گیاهان نمی‌توانند آب شور بنوشند، دانشمندان روش‌هایی برای نمک‌زدایی۶ یا شیرین کردن آب شور ابداع کرده‌اند. ساده‌ترین روشی که می‌توانید در خانه آزمایش کنید، تقطیر۷ ساده است.
آزمایش تقطیر در خانه: یک کتری را پر از آب شور (مخلوط آب و نمک) کنید. آن را روی حرارت بگذارید تا بجوشد. بخار آب از دهانه کتری خارج می‌شود. اگر یک ظرف سرد را در مسیر این بخار نگه دارید، قطرات آب روی آن تشکیل می‌شود. این قطرات، آب شیرین هستند زیرا نمک در بخار آب حل نمی‌شود و در کتری باقی می‌ماند. این اصل ساده‌ای است که در کارخانه‌های بزرگ نمک‌زدایی نیز استفاده می‌شود.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر، این یک اشتباه بسیار خطرناک است. نوشیدن آب شور باعث می‌شود بدن شما برای دفع نمک اضافی، مقدار بیشتری آب از دست بدهد و در نتیجه بیشتر از قبل تشنه شوید. این کار در نهایت می‌تواند به کم‌آبی شدید بدن و حتی مرگ منجر شود.
به دلیل شوری بسیار بالای آب در دریای مرده، چگالی۸ آب آنقدر زیاد می‌شود که از چگالی بدن انسان بیشتر می‌گردد. در نتیجه، نیروی شناوری۹ بیشتری به بدن وارد کرده و آن را روی سطح آب نگه می‌دارد، دقیقاً مانند وقتی که یک تخم مرغ را در لیوانی پر از آب شور بسیار غلیظ می‌اندازید و آن تخم مرغ روی آب شناور می‌ماند.
خیر. ماهی‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: ماهی‌های آب شور (مانند ماهی تن) و ماهی‌های آب شیرین (مانند قزل‌آلا). بدن هر کدام از این ماهی‌ها به گونه‌ای تکامل یافته که فقط بتواند در یک محیط خاص (شور یا شیرین) زندگی کند. اگر یک ماهی آب شیرین را در دریا رها کنید، به دلیل تفاوت در شوری، بدنش آب از دست داده و خواهد مرد.
پاورقی
۱ آب شور (Saline Water)
۲ نمک‌های معدنی (Mineral Salts)
۳ کلرید سدیم (Sodium Chloride): فرمول شیمیایی نمک خوراکی.
۴ قسمت در هزار (Parts Per Thousand - ppt): واحد اندازه‌گیری شوری.
۵ آب لب‌شور (Brackish Water): آب‌هایی با شوری بین آب شیرین و آب دریا.
۶ نمک‌زدایی (Desalination): فرآیند حذف نمک از آب شور برای تولید آب شیرین.
۷ تقطیر (Distillation): روشی برای جداسازی اجزای یک مخلوط بر اساس نقطه جوش متفاوت.
۸ چگالی (Density): جرم یک ماده در واحد حجم آن.
۹ نیروی شناوری (Buoyant Force): نیروی بالابرنده‌ای که یک سیال به جسم غوطه‌ور در خود وارد می‌کند.
