عنصر: بلوک‌های سازندهٔ جهان
اتم: کوچک‌ترین ذره یک عنصر
همه مواد جهان از ذرات بسیار ریزی به نام اتم ساخته شده‌اند. اگر یک قطعه طلای خالص را بارها و بارها به قطعات کوچک‌تر تقسیم کنید، در نهایت به کوچک‌ترین ذره‌ای می‌رسید که دیگر نمی‌توان آن را به چیز کوچک‌تری تقسیم کرد، مگر اینکه خاصیت طلا از بین برود. این ذره یک اتم طلا است.
یک عنصر، ماده‌ای است که فقط از یک نوع اتم ساخته شده باشد. مثلاً یک شمش طلای خالص، فقط از اتم‌های طلا تشکیل شده است. اگر ماده‌ای دارای اتم‌های مختلف باشد، یک ترکیب۴ یا مخلوط است، نه یک عنصر.
جدول تناوبی: خانه عناصر
دانشمندان تمام عناصر شناخته شده را در یک جدول منظم به نام جدول تناوبی چیده‌اند. این جدول مانند یک نقشه بزرگ است که خانه هر عنصر را نشان می‌دهد. در حال حاضر حدود 118 عنصر در این جدول وجود دارد که برخی در طبیعت یافت می‌شوند و برخی دیگر در آزمایشگاه ساخته شده‌اند.
| نام عنصر | نماد شیمیایی | حالت در دمای اتاق | مثال آشنا |
|---|---|---|---|
| اکسیژن | O | گاز | هوایی که نفس می‌کشیم |
| آهن | Fe | جامد | میخ و ریل قطار |
| جیوه | Hg | مایع | ماده داخل دماسنج‌های قدیمی |
| طلا | Au | جامد | جواهرات |
عناصر در زندگی روزمره
شما هر روز و همه جا با عناصر سر و کار دارید. هوایی که تنفس می‌کنید حاوی عنصر گازی اکسیژن ($O_2$) است. سیم‌های برق در خانه‌تان اغلب از عنصر مس ساخته شده‌اند. حلقه‌ای از جنس طلا، فویلی از جنس آلومینیوم برای پخت غذا، و هوای داخل بادکنک هلیومی در جشن‌ها که بالا می‌رود، همه نمونه‌هایی از عناصر خالص یا تقریباً خالص در اطراف ما هستند.
حتی بدن شما نیز از عناصر ساخته شده است! حدود 65 درصد وزن بدن شما را عنصر اکسیژن تشکیل می‌دهد که بیشتر آن در مولکول آب ($H_2O$) وجود دارد. عنصر کربن نیز پایه‌گذار تمام مولکول‌های حیاتی در بدن شماست.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. آب یک ترکیب شیمیایی است زیرا از دو نوع اتم مختلف (هیدروژن و اکسیژن) تشکیل شده است. فرمول شیمیایی آن $H_2O$ است. یک عنصر فقط می‌تواند یک نوع اتم داشته باشد.
خیر. نمک خوراکی نیز یک ترکیب است با فرمول $NaCl$ که از دو عنصر سدیم (یک فلز نقرهای و واکنش‌پذیر) و کلر (یک گاز سمی سبز رنگ) تشکیل شده است. وقتی این دو عنصر با هم ترکیب می‌شوند، ماده کاملاً جدیدی به نام سدیم کلرید یا نمک طعام را می‌سازند که ما آن را مصرف می‌کنیم.
این نمادها بین‌المللی هستند. اگر نام لاتین عنصر با یک حرف شروع شود، نماد آن یک حرفی است (مانند O برای اکسیژن). اگر حرف اول با عنصر دیگری مشترک باشد، از حرف اول و یک حرف دیگر از نام لاتین آن استفاده می‌شود (مانند Cl برای کلر). این نمادها همیشه با حرف بزرگ شروع می‌شوند.
پاورقی
۱عنصر (Element): ماده‌ای که تنها از یک نوع اتم تشکیل شده باشد و نتوان آن را به مواد ساده‌تر تجزیه کرد.
۲جدول تناوبی (Periodic Table): جدولی که در آن تمام عناصر شیمیایی بر اساس عدد اتمی و خواص شیمیایی‌شان به صورت منظم چیده شده‌اند.
۳اتم (Atom): کوچک‌ترین ذره یک عنصر که ویژگی‌های شیمیایی آن عنصر را حفظ می‌کند.
۴ترکیب (Compound): ماده‌ای خالص که از اتم‌های دو یا چند عنصر مختلف تشکیل شده و می‌توان آن را به عناصر سازنده‌اش تجزیه کرد.
