بیت‌المال: خزانه‌ی عمومی مسلمانان
بیت‌المال چیست و چه چیزهایی در آن قرار می‌گیرد؟
فرض کنید در کلاس‌تان یک صندوق مشترک دارید که همه‌ی دانش‌آموزان پول تو جیبی خود را برای خرید یک وسیله‌ی بازی برای کل کلاس در آن می‌ریزند. بیت‌المال۱ هم دقیقاً شبیه به همین صندوق است، اما در اندازه‌ی یک کشور اسلامی. این خزانه، محل جمع‌آوری انواع درآمدهای عمومی است. در جدول زیر می‌توانید ببینید که چه چیزهایی معمولاً به این صندوق واریز می‌شود:
| منبع درآمد | توضیح ساده | مثال |
|---|---|---|
| زکات | مبلغ کمی از پول یا کالا که ثروتمندان برای کمک به فقرا می‌پردازند. | اگر کسی 100,000 تومان داشته باشد، حدود 2,500 تومان آن را به عنوان زکات می‌دهد. |
| غنیمت‌های جنگی | اموالی که در جنگ‌های عادلانه و دفاعی به دست می‌آید. | مانند اسلحه یا پولی که از دشمن گرفته می‌شود و برای دفاع از کشور خرج می‌شود. |
| مالیات‌ها | پول‌هایی که مردم و شرکت‌ها برای اداره‌ی کشور به دولت می‌پردازند. | مثلاً پولی که پدر شما برای ساختن جاده و بیمارستان از درآمدش به دولت می‌دهد. |
| انفال۲ | چیزهایی که مالک خاصی ندارند و برای همه‌ی مردم است. | مانند معادن طلا و نقره، یا جنگل‌های طبیعی. |
پول بیت‌المال صرف چه کارهایی می‌شود؟
حالا که فهمیدیم پول این صندوق از کجا می‌آید، باید بدانیم این پول‌ها کجا خرج می‌شوند. هدف اصلی، رفاه و آسایش همه‌ی مردم است. این پول برای کارهای بزرگی که یک نفر به تنهایی نمی‌تواند انجام دهد، استفاده می‌شود. برای مثال:
- ساختن مدرسه و کتابخانه: تا همه‌ی بچه‌ها بتوانند به راحتی درس بخوانند.
- ساختن بیمارستان و پرداخت حقوق پزشکان: تا وقتی کسی بیمار شد، بتواند به راحتی درمان شود.
- کمک به نیازمندان، یتیمان و سالمندان: تا کسی در جامعه گرسنه یا بی‌سرپناه نماند.
- ساختن پل، جاده و فرودگاه: تا رفت‌وآمد مردم راحت‌تر و سریع‌تر شود.
همان‌طور که می‌بینید، این خرج‌ها دقیقاً شبیه به زمانی است که پول صندوق کلاس را برای خرید یک توپ بازی که همه می‌توانند از آن استفاده کنند، خرج می‌کنید.
بیت‌المال در زندگی ما چه کاربردی دارد؟
شاید فکر کنید بیت‌المال یک چیز تاریخی و قدیمی است، اما اینطور نیست! این مفهوم امروزه هم در قالب بودجه‌ی دولت وجود دارد. پولی که دولت از طریق مالیات از مردم دریافت می‌کند، در واقع به بودجه‌ی کشور (همان بیت‌المال امروزی) واریز می‌شود.
مثلاً وقتی شما به مدرسه‌ی دولتی می‌روید که شهریه‌ای نمی‌پردازید، یا از پارک عمومی استفاده می‌کنید، یا در جاده‌ای رانندگی می‌کنید، در حال بهره‌بردن از پول همین صندوق عمومی هستید. این‌ها همه خدمات عمومی هستند که پول آن از محل بودجه‌ی کشور (بیت‌المال) تأمین می‌شود.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر. یکی از اهداف مهم بیت‌المال، برقراری عدالت اجتماعی است. این به معنای کمک به همه‌ی افرادی است که در آن جامعه زندگی می‌کنند، حتی اگر دین دیگری داشته باشند. مثلاً از این پول برای ساختن بیمارستانی که همه می‌توانند از آن استفاده کنند، یا برای کمک به نیازمندان بدون در نظر گرفتن دین آن‌ها، استفاده می‌شود.
پاسخ: این کار مانند این است که کسی سهم خود را برای خرید توپ کلاس نپردازد، اما از توپ استفاده کند. این کار ظلم به دیگران است. در جامعه‌ی اسلامی، قوانینی وجود دارد که همه باید سهم خود را در پر کردن این صندوق مشترک بپردازند تا خدمات به خوبی به همه برسد.
پاسخ: بله! شما هم می‌توانید مانند یک نگهبان کوچک عمل کنید. مثلاً در مصرف آب و برق مدرسه یا خانه صرفه‌جویی کنید، چون پول این منابع از بودجه‌ی عمومی تأمین می‌شود. یا وقتی بزرگ شدید، اگر شغلی در ادارات دولتی داشتید، امانت‌دار باشید و از پول مردم به درستی استفاده کنید.
پاورقی
۱بیت‌المال (Bayt al-māl): به معنای "خانه‌ی پول" است و در زبان انگلیسی Public Treasury گفته می‌شود. این واژه به خزانه یا صندوق عمومی حکومت اسلامی اشاره دارد.
۲انفال (Anfāl): به اموال بدون مالک خاص مانند معادن گفته می‌شود. معادل انگلیسی آن Booty یا Public Resources است.