باکتری روماتیسم قلبی چیست؟
باکتری استرپتوکوک: بازیگر اصلی داستان
همه ما گاهی اوقات گلودرد می‌شویم. اما همه گلودردها مثل هم نیستند. برخی از آن‌ها توسط ویروس‌ها و برخی دیگر توسط باکتری‌ها ایجاد می‌شوند. باکتری‌ها موجودات زنده بسیار ریزی هستند که برخی از آن‌ها می‌توانند باعث بیماری شوند.
یکی از این باکتری‌های مضر، استرپتوکوک پیوژنز۵ نام دارد. این باکتری مسئول نوعی گلودرد چرکی است. اگر این گلودرد به موقع و با آنتی‌بیوتیک مناسب درمان نشود، می‌تواند داستان پیچیده‌ای را شروع کند.
| ویژگی | گلودرد ویروسی | گلودرد باکتریایی (استرپتوکوکی) |
|---|---|---|
| علت | ویروس | باکتری استرپتوکوک |
| علائم شایع | آبریزش بینی، سرفه | گلودرد شدید، تب بالا، لوزه‌های متورم با چرک |
| درمان | استراحت و درمان علائم | آنتی‌بیوتیک (مثل پنی‌سیلین) |
| عوارض احتمالی در صورت عدم درمان | معمولاً کم‌خطر است | روماتیسم قلبی |
اشتباه سیستم ایمنی: وقتی مدافعان بدن گول می‌خورند
بدن ما یک سیستم دفاعی قوی به نام سیستم ایمنی دارد. کار این سیستم این است که به مهاجمان (مثل باکتری‌ها) حمله کرده و آن‌ها را نابود کند. اما گاهی اوقات یک اشتباه بزرگ رخ می‌دهد.
سطح باکتری استرپتوکوک موادی دارد که پروتئین‌های M۶ نامیده می‌شوند. شکل این پروتئین‌ها به طور تصادفی شبیه به پروتئین‌های موجود در برخی از بافت‌های بدن ما، مخصوصاً در قلب، مفاصل و پوست است.
وقتی سیستم ایمنی برای مبارزه با باکتری فعال می‌شود، علیه این پروتئین‌های M پادتن۷ تولید می‌کند. متأسفانه، این پادتن‌ها نمی‌توانند تفاوت بین پروتئین باکتری و پروتئین قلب را تشخیص دهند. بنابراین، پس از نابودی باکتری، به بافت‌های خودی بدن، به ویژه دریچه‌های قلب، حمله می‌کنند. این حمله باعث التهاب و آسیب می‌شود.
قلب چگونه آسیب می‌بیند؟ نگاهی به دریچه‌ها
قلب ما یک پمپ فوق‌العاده است. داخل این پمپ، دریچه‌هایی وجود دارند که مانند درهای یک‌طرفه عمل می‌کنند. آن‌ها مطمئن می‌شوند خون فقط در یک جهت جریان دارد.
حملۀ سیستم ایمنی به این دریچه‌ها باعث ورم و زخم شدن آن‌ها می‌شود. با گذشت زمان، این زخم‌ها ممکن است باعث شوند دریچه‌ها:
- تنگ شوند (استنوزیس۸): یعنی به خوبی باز نشوند و مسیر جریان خون باریک شود.
- نشت‌کننده شوند (نارسایی۹): یعنی به درستی بسته نشوند و خون به عقب نشت کند.
وقتی دریچه‌های قلب به درستی کار نکنند، قلب باید سخت‌تر کار کند تا خون را به تمام بدن برساند. این کار اضافی در نهایت می‌تواند به خود قلب نیز آسیب برساند.
علائم هشداردهنده را بشناسیم
روماتیسم قلبی معمولاً بلافاصله پس از گلودرد رخ نمی‌دهد. ممکن است 2 تا 4 هفته بعد از آن ظاهر شود. علائم آن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
| علائم مربوط به مفاصل | علائم مربوط به قلب | علائم دیگر |
|---|---|---|
| درد، قرمزی و ورم مفاصل (مچ پا، زانو، آرنج) | تنگی نفس | ضایعات پوستی قرمز رنگ |
| دردی که از یک مفصل به مفصل دیگر می‌رود | خستگی زودرس | تب خفیف |
| - | درد قفسه سینه | حرکات غیرارادی و پرش اندام‌ها |
راه‌های پیشگیری: یک شاهکلید ساده
خوشبختانه، پیشگیری از روماتیسم قلبی بسیار ساده است: درمان کامل و به موقع گلودرد استرپتوکوکی با آنتی‌بیوتیک.
اگر پزشک برای گلودرد چرکی، آنتی‌بیوتیک تجویز کند، بسیار مهم است که دوره درمان را تا آخر و دقیقاً طبق دستور کامل کنید، حتی اگر بعد از یکی دو روز احساس بهبودی کردید. این کار مطمئن می‌شود که تمام باکتری‌ها از بین رفته‌اند و سیستم ایمنی تحریک نمی‌شود.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. فقط گلودردهای ناشی از باکتری استرپتوکوک گروه A که به طور کامل درمان نشده باشند، این خطر را دارند. بیشتر گلودردها ویروسی هستند و خطری ایجاد نمی‌کنند.
آسیب ایجاد شده به دریچه‌های قلب دائمی است. اما درمان‌هایی وجود دارد تا به قلب در پمپاژ خون کمک کند و از آسیب بیشتر جلوگیری کند. در موارد شدید، ممکن است نیاز به عمل جراحی برای ترمیم یا تعویض دریچه آسیب‌دیده باشد.
خیر. خود بیماری روماتیسم قلبی از فردی به فرد دیگر سرایت نمی‌کند. اما عفونت استرپتوکوکی گلو که محرک این بیماری است، می‌تواند مسری باشد.
پاورقی
۱ روماتیسم قلبی (Rheumatic Heart Disease): بیماری که در آن دریچه‌های قلب به دلیل حمله سیستم ایمنی بدن پس از یک عفونت باکتریایی آسیب می‌بینند.
۲ باکتری استرپتوکوک (Streptococcus): گروهی از باکتری‌ها که می‌توانند علل عفونت‌های مختلف شوند.
۳ سیستم ایمنی (Immune System): سیستم دفاعی بدن در برابر عوامل بیماری‌زا.
۴ دریچه‌های قلب (Heart Valves): ساختارهایی در قلب که جریان خون را در جهت صحیح هدایت می‌کنند.
۵ استرپتوکوک پیوژنز (Streptococcus pyogenes): نام علمی باکتری استرپتوکوک گروه A.
۶ پروتئین‌های M (M Proteins): پروتئین‌های موجود روی سطح باکتری استرپتوکوک که باعث تحریک سیستم ایمنی می‌شوند.
۷ پادتن (Antibody): پروتئینی که توسط سیستم ایمنی تولید می‌شود تا به عوامل خارجی خاصی حمله کند.
۸ استنوزیس (Stenosis): تنگی غیرطبیعی یک مجرای بدن، در اینجا تنگی دریچه قلب.
۹ نارسایی (Insufficiency): وضعیتی که در آن یک دریچه قلب به درستی بسته نمی‌شود و باعث نشت خون به عقب می‌گردد.