میکروب سالک چیست؟
میکروب چیست و چه شکلی است؟
میکروب‌ها یا ریزسازواره‌ها۱، موجودات زندهٔ بسیار کوچکی هستند که برای دیدن آن‌ها به وسیله‌ای به نام میکروسکوپ۲ نیاز داریم. آن‌ها می‌توانند تقریباً در هر محیطی زندگی کنند: در آب، خاک، هوا، روی میز شما و حتی داخل بدنتان! بیشتر آن‌ها آنقدر کوچک هستند که اگر هزاران عدد از آن‌ها را کنار هم بچینید، به اندازهٔ نقطه‌ای در پایان این جمله می‌شوند.
برای درک بهتر اندازهٔ میکروب‌ها، تصور کنید یک دانهٔ شن بسیار ریز دارید. یک باکتری در مقایسه با آن دانه شن، مانند مقایسهٔ یک مورچه با یک ساختمان بزرگ است! میکروب‌ها شکل‌های گوناگونی دارند. برخی مانند توپ‌های کوچک، برخی میله‌ای شکل و برخی مارپیچی هستند.
| نام میکروب | شکل کلی | مفید یا مضر؟ | مثال |
|---|---|---|---|
| باکتری۳ | میله‌ای، کروی، مارپیچ | هر دو | باکتری ماست، باکتری گلودرد چرکی |
| ویروس۴ | گوی، میله، شبیه ربات | غالباً مضر | ویروس سرماخوردگی، ویروس آنفلوانزا |
| قارچ۵ | رشته‌ای، پنبه‌ای | هر دو | کپک نان، قارچ خوراکی، قارچ پای ورزشکار |
میکروب‌های مفید: دوستان نامرئی ما
همهٔ میکروب‌ها بد نیستند! در واقع، بسیاری از آن‌ها برای زندگی روی کرهٔ زمین ضروری هستند. تصور کنید اگر میکروب‌های مفید نبودند، چه می‌شد؟ کوهی از برگ‌های خشک و زباله‌های تجزیه‌نشده همه جا را پر می‌کرد. میکروب‌ها مانند تیم نظافتچی طبیعت عمل می‌کنند و مواد زائد را تجزیه می‌کنند.
مثال دیگر، باکتری‌های داخل ماست است. این باکتری‌های مفید به گوارش غذا کمک می‌کنند. حتی در روده‌های خود ما نیز میلیاردها باکتری مفید زندگی می‌کنند که به هضم غذا و ساخت برخی ویتامین‌ها کمک می‌کنند. بدون این باکتری‌ها، بدن ما در جذب مواد مغذی از غذا مشکل پیدا می‌کرد.
میکروب‌های مضر و نحوهٔ مبارزه با آن‌ها
برخی میکروب‌ها می‌توانند باعث بیماری شوند. به این میکروب‌ها، بیماری‌زا۶ می‌گویند. برای مثال، برخی باکتری‌ها باعث گلودرد چرکی و برخی ویروس‌ها باعث سرماخوردگی می‌شوند. این میکروب‌های مضر می‌توانند از طریق سرفه، عطسه، تماس با سطوح آلوده یا دستهای کثیف منتقل شوند.
خوشبختانه، بدن ما یک سیستم دفاعی شگفت‌انگیز به نام سیستم ایمنی۷ دارد که مانند یک ارتش از بدن در برابر مهاجمان محافظت می‌کند. گلبول‌های سفید سربازان این ارتش هستند. ما نیز می‌توانیم با رعایت نکات ساده به این ارتش کمک کنیم.
| روش مقابله | چگونگی انجام | اثرگذاری |
|---|---|---|
| شستن دست‌ها | با آب و صابون به مدت 20 ثانیه | حذف فیزیکی میکروب‌ها از روی پوست |
| واکسن۸ | تزریق نسخهٔ ضعیف شدهٔ میکروب | آموزش سیستم ایمنی برای شناسایی و نابودی میکروب |
| پختن کامل غذا | حرارت دادن غذا تا دمای بالا | از بین بردن میکروب‌های موجود در غذا |
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر، این یک اشتباه رایج است. تنها درصد بسیار کمی از میکروب‌ها برای انسان بیماری‌زا هستند. بیشتر آن‌ها بی‌ضرر یا حتی مفید هستند و برای ادامهٔ حیات روی زمین ضروری‌اند.
پاسخ: نه دقیقاً. اگرچه ضدعفونی‌کننده‌ها میکروب‌های مضر را از بین می‌برند، اما استفادهٔ بیش از حد از آن‌ها می‌تواند میکروب‌های مفید محیط را نیز نابود کند و حتی باعث ایجاد میکروب‌های مقاوم۹ شود. شستن منظم دست با آب و صابون در بیشتر مواقع کافی است.
پاسخ: باکتری‌ها موجودات زندهٔ تک‌سلولی هستند که می‌توانند در محیط‌های مختلف زندگی و تکثیر شوند. اما ویروس‌ها به تنهایی زنده محسوب نمی‌شوند. آن‌ها برای تکثیر باید به یک سلول زنده (مثل سلول‌های بدن ما) حمله کنند و از ماشین‌آلات درون آن استفاده نمایند. به همین دلیل، درمان عفونت‌های ویروسی سخت‌تر است.
پاورقی
۱ ریزسازواره‌ها (Microorganisms): موجودات زندهٔ بسیار کوچک که فقط با میکروسکوپ دیده می‌شوند.
۲ میکروسکوپ (Microscope): وسیله‌ای برای دیدن اجسام بسیار ریز.
۳ باکتری (Bacteria): موجودات تک‌سلولی که برخی مفید و برخی مضر هستند.
۴ ویروس (Virus): ذرات بسیار ریزی که برای تکثیر به سلول میزبان نیاز دارند و اغلب باعث بیماری می‌شوند.
۵ قارچ (Fungus): دستهای از میکروب‌ها که شامل کپک‌ها و مخمرها می‌شوند.
۶ بیماری‌زا (Pathogen): میکروب‌هایی که می‌توانند باعث بیماری شوند.
۷ سیستم ایمنی (Immune System): سیستم دفاعی بدن در برابر میکروب‌های بیماری‌زا.
۸ واکسن (Vaccine): ماده‌ای که برای آموزش و تقویت سیستم ایمنی بدن تزریق می‌شود.
۹ میکروب‌های مقاوم (Resistant Microbes): میکروب‌هایی که در برابر داروها یا مواد ضدعفونی‌کننده مقاوم شده‌اند.