میکروب سل چیست؟

میکروب سل: یک دشمن نامرئی

سل چیست و میکروب آن چه شکلی است؟

بیماری سل مانند یک سرماخوردگی بسیار بد و طولانی‌مدت است، اما به‌جای ویروس، توسط یک باکتری مخصوص ایجاد می‌شود. این باکتری آنقدر کوچک است که فقط با میکروسکوپ قوی دیده می‌شود. شکل آن مانند یک میله‌ی کوچک و نازک است. برای درک اندازه‌ی آن، فکر کنید که اگر صدها عدد از این میکروب‌ها را کنار هم بچینید، به ضخامت یک تار موی شما می‌رسند!

میکروب سل دو ویژگی خیلی مهم دارد:

• سخت‌جان است: این میکروب می‌تواند برای هفته‌ها در هوا و گرد و غبار زنده بماند.
• آهسته رشد می‌کند: برخلاف بسیاری از میکروب‌ها که سریع تکثیر می‌شوند، تقسیم و رشد میکروب سل خیلی کند است. این ویژگی باعث می‌شود درمان بیماری زمان‌بر باشد.

میکروب سل چگونه منتقل می‌شود؟

مهم‌ترین راه سرایت میکروب سل، از طریق هواست. وقتی فرد بیمار سرفه یا عطسه می‌کند، ذرات ریز حاوی میکروب در هوا پخش می‌شوند. اگر فرد سالم این ذرات را تنفس کند، ممکن است میکروب وارد بدنش شود.

نکته‌ی بسیار مهم این است که همه‌ی افرادی که میکروب سل را تنفس می‌کنند، بیمار نمی‌شوند. سیستم دفاعی بدن بسیاری از مردم می‌تواند میکروب را به دام بیندازد و آن را غیرفعال کند. به این حالت «عفونت پنهان سل» می‌گویند. این افراد بیمار نیستند و نمی‌توانند بیماری را به دیگران منتقل کنند.

بدن ما چگونه با میکروب سل مبارزه می‌کند؟

وقتی میکروب سل وارد بدن می‌شود، سیستم ایمنی ما مانند یک ارتش هوشیار عمل می‌کند. سلول‌های دفاعی بدن سعی می‌کنند میکروب را محاصره و نابود کنند. گاهی اوقات، آن‌ها نمی‌توانند میکروب را کاملاً از بین ببرند، اما آن را در یک زندان کوچک به نام «گرانولوما» زندانی می‌کنند. در این حالت، میکروب زنده است اما خوابیده و نمی‌تواند آسیب بزند.

اگر سیستم ایمنی بدن به هر دلیلی ضعیف شود (مثلاً به خاطر یک بیماری دیگر، یا تغذیه‌ی نامناسب)، این میکروب‌های زندانی ممکن است بیدار شده، از زندان فرار کنند و باعث بیماری فعال سل شوند. این فرآیند را می‌توان با یک فرمول ساده نشان داد:

چگونه از خود در برابر میکروب سل محافظت کنیم؟

پیشگیری از سل بسیار آسان‌تر از درمان آن است. مهم‌ترین کار، واکسیناسیون است. واکسن ب ث ژ² به بدن کمک می‌کند تا برای مبارزه با این میکروب آماده باشد. این واکسن به بسیاری از نوزادان در بدو تولد تزریق می‌شود.

راه‌های دیگر پیشگیری عبارتند از:

• پرهیز از تماس نزدیک و طولانی‌مدت با افراد مبتلا به سل فعال ریوی.
• استفاده از ماسک در مکان‌های شلوغ و پرازدحام.
• باز نگه داشتن پنجره‌ها و تهویه‌ی مناسب هوای اتاق‌ها و کلاس‌ها.
• پوشاندن دهان و بینی با دستمال هنگام سرفه یا عطسه.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (Mycobacterium tuberculosis): نام علمی میکروب عامل بیماری سل.

²ب ث ژ (BCG - Bacillus Calmette-Guérin): نام واکسن بیماری سل که از یک نوع میکروب سل ضعیف‌شده ساخته می‌شود.