رابطه شکار و شکارچی: یک بازی مهم در طبیعت
شکارچی و شکار چه هستند؟
در طبیعت، بعضی از حیوانات برای زنده ماندن باید حیوانات دیگر را شکار کنند. به حیوانی که شکار می‌کند شکارچی1 و به حیوانی که شکار می‌شود شکار2 می‌گویند. این رابطه مانند یک بازی تعقیب و گریز است که همیشه در طبیعت در جریان است. برای مثال، شیر یک شکارچی است و گوزن شکار او محسوب می‌شود.
این رابطه فقط به خوردن محدود نمی‌شود. وقتی یک شکارچی، شکار می‌کند، در واقع به کنترل جمعیت شکار کمک می‌کند. اگر شکارچی‌ها نباشند، جمعیت شکار خیلی زیاد می‌شود و این می‌تواند باعث کمبود غذا و از بین رفتن گیاهان شود.
چگونه جمعیت شکار و شکارچی تغییر می‌کند؟
جمعیت شکارچی و شکار همیشه ثابت نیست. این جمعیت‌ها بر اساس یک الگوی خاص کم و زیاد می‌شوند. وقتی تعداد شکار زیاد شود، شکارچی‌ها غذای زیادی پیدا می‌کنند و تعداد آنها نیز افزایش می‌یابد. اما وقتی تعداد شکارچی‌ها زیاد شود، شکارهای بیشتری خورده می‌شوند و جمعیت شکار کاهش پیدا می‌کند.
| شرایط | تأثیر بر جمعیت شکار | تأثیر بر جمعیت شکارچی |
|---|---|---|
| شکار زیاد می‌شود | افزایش پایدار | افزایش (به دلیل غذای بیشتر) |
| شکارچی زیاد می‌شود | کاهش هشدار | کاهش (به دلیل کمبود غذا) |
| تعادل برقرار است | ثابت نسبی | ثابت نسبی |
یک مدل ریاضی ساده برای رابطه شکار و شکارچی
دانشمندان از مدل‌های ریاضی برای پیش‌بینی تغییرات جمعیت استفاده می‌کنند. یک مدل معروف، مدل لوتکا-والتِرا4 است. این مدل با چند معادله ساده نشان می‌دهد که جمعیت شکار و شکارچی چگونه نوسان می‌کند.
$\frac{\Delta P}{\Delta t} = aP - bPC$
$\frac{\Delta C}{\Delta t} = cPC - dC$
در این فرمول، $a$، $b$، $c$ و $d$ اعدادی هستند که سرعت تولد و مرگ را نشان می‌دهند. این فرمول به زبان ساده می‌گوید: جمعیت شکار با تولد زیاد می‌شود و با شکار شدن کم. جمعیت شکارچی با خوردن شکار زیاد می‌شود و با مرگ طبیعی کم.
مثال‌های عینی از این رابطه در طبیعت
یکی از معروف‌ترین مثال‌ها در پارک ملی یلوستون5 در آمریکا رخ داد. وقتی گرگ‌ها (شکارچی) به این پارک بازگردانده شدند، جمعیت گوزن‌ها (شکار) شروع به کنترل شدن کرد. این کار نه تنها به تعادل بین گرگ و گوزن کمک کرد، بلکه حتی باعث شد رودخانه‌ها و گیاهان آن منطقه نیز سالم‌تر شوند.
مثال دیگر، رابطه بین پلنگ و آهو در دشت‌های آفریقا است. پلنگ‌ها معمولاً آهوهای بیمار یا ضعیف را شکار می‌کنند. این کار به قوی ماندن نسل آهوها کمک می‌کند، زیرا فقط آهوهای سالم و قوی باقی می‌مانند و تولیدمثل می‌کنند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر، این یک اشتباه رایج است. شکارچی‌ها برای حفظ تعادل طبیعت ضروری هستند. اگر همه شکارچی‌ها را از بین ببریم، جمعیت شکار به سرعت افزایش یافته و باعث نابودی گیاهان و سپس قحطی در بین خود شکارها می‌شود.
خیر، این رابطه در دنیای حشرات و حتی گیاهان نیز دیده می‌شود. برای مثال، بعضی از حشرات، حشرات دیگر را شکار می‌کنند. حتی گیاهانی مانند گیاه ونوس مگس‌خوار وجود دارند که حشرات را به دام می‌اندازند و می‌خورند.
این اتفاق به ندرت می‌افتد. طبیعت به گونه‌ای است که اگر شکار کم شود، شکارچی‌ها نیز به دلیل گرسنگی کاهش پیدا می‌کنند و به جمعیت شکار فرصت دوباره برای افزایش داده می‌شود. این چرخه همیشه ادامه دارد.
پاورقی
1 شکارچی (Predator): حیوانی که حیوانات دیگر را برای تغذیه شکار می‌کند.
2 شکار (Prey): حیوانی که توسط حیوان دیگری شکار می‌شود.
3 زنجیره غذایی (Food Chain): دنباله‌ای از موجودات زنده که در آن هر کدام، غذای موجود بعدی هستند.
4 مدل لوتکا-والتِرا (Lotka-Volterra model): یک مدل ریاضی که نوسان جمعیت شکار و شکارچی را توصیف می‌کند.
5 پارک ملی یلوستون (Yellowstone National Park): یک پارک ملی بزرگ در آمریکا که مثال بازگشت گرگ‌ها به آن معروف است.