ساختن کلمههای تازه با پیشوند «بی»
پیشوند «بی» چه کاری انجام میدهد؟
پیشوند مانند یک قطعه چسبزبان است که به اول یک کلمه میچسبانیم تا معنی آن را تغییر دهیم. پیشوند «بی» به ما میگوید که چیزی وجود ندارد یا کم است. برای مثال، اگر کسی ادب داشته باشد، ما میگوییم او باادب است. اما اگر ادب نداشته باشد، میگوییم او بیادب است. اینجا «بی» به معنای «نداشتن» ادب است.
بیایید با یک بازی شروع کنیم. فکر کن به یک بستنی فکر میکنی. اگر بستنی طعم نداشته باشد، چه میگوییم؟ درست است! بیطعم. یا اگر یک روز برفی، هوا برف نداشته باشد، میگوییم هوا بیبرف است.
انواع کلمههایی که با «بی» ساخته میشوند
ما میتوانیم کلمههای زیادی را با پیشوند «بی» بسازیم. این کلمهها را میتوان در گروههای مختلفی قرار داد تا راحتتر آنها را به خاطر بسپاریم.
کلمه اصلی | کلمه با پیشوند «بی» | معنی |
---|---|---|
ادب | بیادب | کسی که ادب ندارد |
حوصله | بیحوصله | کسی که حوصله ندارد یا خسته است |
کار | بیکار | کسی که کار ندارد |
پروا | بیپروا | کسی که هیچ ترس و نگرانی ندارد |
فایده | بیفایده | کاری که سود و فایدهای ندارد |
کشف کلمههای «بی» دار در زندگی روزمره
حالا بیا با هم در خانه و مدرسه به دنبال کلمههایی بگردیم که با «بی» شروع میشوند. وقتی معلم از تو میپرسد چرا دیر تکلیفت را نوشتی و تو میگویی «بیحوصله بودم»، یعنی حوصلهٔ انجام کار را نداشتی. وقتی یک دوست، وسایل دیگران را بدون اجازه برمیدارد، میگوییم او بیادب است. اگر پدر یا مادرت شغل ثابتی نداشته باشند، میگوییم آنها بیکار هستند.
حتی در توصیف چیزها نیز از این کلمهها استفاده میکنیم. یک لیوان آب که هیچ مزهای ندارد، بیطعم است. یک عکس که رنگهایش محو شده، ممکن است بیرنگ به نظر برسد. یا یک اسباببازی که شکسته و دیگر به درد نمیخورد، میگوییم بیفایده است.
سوالات مهم درباره پیشوند «بی»
خیر. این پیشوند فقط به بعضی از کلمههای فارسی میچسبد و برای همهٔ کلمهها درست نیست. مثلاً ما نمیگوییم «بیمیز» یا «بیکتاب». باید کلمههایی را انتخاب کنیم که با چسباندن «بی» به آن، یک معنی درست و قابل فهم ساخته شود.
بیشتر وقتها آری، زیرا نداشتن یک چیز خوب (مانند ادب یا کار) معمولاً چیز خوشایندی نیست. اما همیشه اینطور نیست. مثلاً کلمهٔ بیپروا میتواند هم برای یک کار شجاعانهٔ خوب به کار رود و هم برای یک کار خطرناک و بد.
میتوانی یک بازی با دوستانت راه بیندازی. یک کلمهٔ ساده مانند «صدا» را در نظر بگیر. حالا «بی» را به اول آن بچسبان. میشود بیصدا! که یعنی ساکت و بدون صدا. همین طور میتوانی برای کلمههای «نظم»، «احتیاط» و «محبت» هم این کار را انجام دهی.
پاورقی
1 پیشوند (Prefix): قطعهای که به آغاز یک کلمه افزوده میشود تا معنای آن تغییر کند. معادل انگلیسی: Prefix.
2 واژهسازی (Word Formation): روش ساختن کلمههای جدید در یک زبان. معادل انگلیسی: Word Formation.