لنفوسیت T: سربازان گمنام دفاع از بدن
لنفوسیت T چیست و از کجا می‌آید؟
لنفوسیت‌های T نوعی از گلبول‌های سفید خون هستند. تمام سلول‌های خونی از جمله این لنفوسیت‌ها، در کارخانهٔ خون‌سازی بدن، یعنی مغز استخوان، ساخته می‌شوند. اما داستان لنفوسیت T در اینجا پایان نمی‌یابد. این سلول‌ها برای تبدیل شدن به سربازان کارآزموده، باید به یک آموزشگاه ویژه به نام تیموس بروند. تیموس غده‌ای کوچک در پشت قفسهٔ سینه است. در اینجا، لنفوسیت‌های T یاد می‌گیرند که چگونه سلول‌های سالم بدن خودی را از عوامل بیگانه مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها تشخیص دهند. فقط آن دسته از لنفوسیت‌هایی که این آموزش را با موفقیت پشت سر بگذارند، اجازهٔ خروج از تیموس و گشت‌زنی در بدن را پیدا می‌کنند.
انواع اصلی لنفوسیت T و وظایف تخصصی آنها
پس از آموزش، لنفوسیت‌های T به انواع مختلفی تخصص می‌یابند. هر نوع، مأموریت خاص خود را دارد. درک این تقسیم‌کار برای فهم ایمنی سلولی ضروری است. در جدول زیر، سه نوع اصلی لنفوسیت T و نقش‌های کلیدی آنها آورده شده است.
| نوع لنفوسیت T | نماد | وظیفهٔ اصلی | مکانیسم عمل |
|---|---|---|---|
| لنفوسیت T کشنده | CD8+ | نابودی مستقیم سلول‌های آلوده و سرطانی | با ترشح موادی سوراخ‌هایی در غشای سلول هدف ایجاد کرده یا فرمان خودکشی (آپوپتوز4) را به آن صادر می‌کند. |
| لنفوسیت T کمک‌کننده | CD4+ | هماهنگی و مدیریت پاسخ ایمنی | با ترشح پیام‌رسان‌های شیمیایی به نام سیتوکین5، سایر سلول‌های ایمنی مانند لنفوسیت B و T کشنده را فعال و راهنمایی می‌کند. |
| لنفوسیت T خاطره | خاطره | ایجاد ایمنی بلندمدت در برابر پاتوژن‌های قبلی | سال‌ها در بدن زنده می‌ماند و در صورت مواجههٔ مجدد با همان عامل بیماری‌زا، یک پاسخ سریع و قوی را راه‌اندازی می‌کند. |
نحوه شناسایی و نابودی دشمن توسط لنفوسیت T
لنفوسیت‌های T چگونه سلول آلوده را تشخیص می‌دهند؟ هر سلول در بدن شما، قطعات کوچکی از پروتئین‌های درون خود را بر روی سطحش، روی مولکول‌هایی به نام MHC6، نمایش می‌دهد. این کار مانند این است که هر سلول کارت هویت خود را دائماً به همه نشان می‌دهد. لنفوسیت T با استفاده از گیرنده‌ی خاص خود (TCR7) این کارت را بررسی می‌کند.
لنفوسیت T کشنده پس از شناسایی سلول آلوده، به آن نزدیک شده و با ترشح پروتئین‌هایی به نام پرفورین8، سوراخ‌هایی در غشای آن ایجاد می‌کند. سپس آنزیم‌هایی به نام گرانزیم9 را از طریق این سوراخ‌ها به درون سلول آلوده تزریق می‌کند که فرمان خودکشی سلولی (آپوپتوز) را صادر می‌کنند.
لنفوسیت T در عمل: از مبارزه با سرماخوردگی تا سرطان
کارکرد لنفوسیت‌های T را می‌توان در اتفاقات روزمره مشاهده کرد. وقتی به یک سرماخوردگی ساده مبتلا می‌شوید، در روزهای اول احساس بیماری می‌کنید. این احساس به این دلیل است که ویروس در حال تکثیر است. اما پس از چند روز، لنفوسیت‌های T کشنده و کمک‌کننده که علیه آن ویروس خاص فعال شده‌اند، جمعیت ویروس را تحت کنترل درآورده و شما بهبود می‌یابید. حتی بهتر از آن، لنفوسیت‌های T خاطره ایجاد می‌شوند. اگر دوباره با همان ویروس مواجه شوید، این سلول‌های خاطره بلافاصله و قبل از اینکه شما حتی متوجه شوید، یک ارتش قدرتمند را بسیج کرده و ویروس را نابود می‌کنند. به همین دلیل است که به بعضی بیماری‌ها مانند آبله مرغان فقط یک بار در عمر مبتلا می‌شوید.
نقش این سلول‌ها در مبارزه با سرطان نیز حیاتی است. سلول‌های سرطانی، سلول‌های خودی هستند که به طور غیرقابل کنترلی تقسیم می‌شوند. گاهی اوقات این سلول‌ها پروتئین‌های غیرعادی تولید می‌کنند که توسط لنفوسیت‌های T کشنده به عنوان یک نشانهٔ خطر شناسایی شده و سلول سرطانی نابود می‌شود. دانشمندان از این مکانیسم برای توسعهٔ روش‌های جدید درمان سرطان به نام «درمان با سلول‌های CAR-T» استفاده می‌کنند. در این روش، لنفوسیت‌های T خود بیمار در آزمایشگاه طوری مهندسی می‌شوند که گیرنده‌های خاصی برای شناسایی بهتر سلول‌های سرطانی پیدا کنند و سپس در تعداد زیاد به بدن بیمار بازگردانده می‌شوند تا به طور مؤثرتری با سرطان بجنگند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر، این دو با وجود اینکه هر دو از گلبول‌های سفید هستند، وظایف کاملاً متفاوتی دارند. لنفوسیت‌های B مسئول ایمنی هومورال10 هستند و با تولید پادتن11 (مولکول‌هایی که در خون شناورند) به عوامل بیماری‌زا حمله می‌کنند. در حالی که لنفوسیت‌های T به طور مستقیم به سلول‌های آلوده و سرطانی حمله می‌کنند (ایمنی سلولی).
ویروس ایدز به طور خاص به لنفوسیت‌های T کمک‌کننده (CD4+) حمله کرده و آنها را از بین می‌برد. از دست دادن این فرماندهان سیستم ایمنی، کل ارتش دفاعی بدن را فلج می‌کند. در نتیجه، بدن توانایی مبارزه با حتی ساده‌ترین عفونت‌ها راهمچنین از دست می‌دهد.
واکسن‌ها معمولاً شامل بخش ضعیف‌شده یا قطعه‌ای بی‌خطر از یک عامل بیماری‌زا هستند. این کار باعث می‌شود لنفوسیت‌های T (و B) بدن شما بدون اینکه بیمار شوید، فعال شده و لنفوسیت‌های خاطره تولید کنند. بنابراین وقتی در آینده با عامل بیماری‌زای واقعی روبرو می‌شوید، سیستم ایمنی شما آمادهٔ یک پاسخ سریع و قوی است.
پاورقی
1لنفوسیت T (T Lymphocyte): نوعی گلبول سفید که در تیموس بالغ می‌شود و نقش اصلی در ایمنی سلولی دارد.
2تیموس (Thymus): غده‌ای در قفسهٔ سینه که لنفوسیت‌های T در آن بالغ و آموزش می‌بینند.
3ایمنی سلولی (Cell-mediated Immunity): نوعی پاسخ ایمنی که مستلزم فعال‌شدن لنفوسیت‌های T برای نابودی مستقیم سلول‌های آلوده است.
4آپوپتوز (Apoptosis): مرگ برنامه‌ریزی‌شدهٔ سلول که یک فرآیند طبیعی و کنترل‌شده است.
5سیتوکین (Cytokine): مولکول‌های پروتئینی کوچکی که به عنوان پیام‌رسان بین سلول‌های ایمنی عمل می‌کنند.
6MHC (Major Histocompatibility Complex): مجموعه‌ای از مولکول‌ها روی سطح سلول که قطعات پروتئینی را برای بررسی توسط لنفوسیت‌های T نمایش می‌دهند.
7TCR (T-cell Receptor): گیرندهٔ اختصاصی روی سطح لنفوسیت T که آنتی‌ژن نمایش‌داده‌شده توسط مولکول MHC را تشخیص می‌دهد.
8پرفورین (Perforin): پروتئینی که توسط لنفوسیت T کشنده ترشح شده و در غشای سلول هدف سوراخ ایجاد می‌کند.
9گرانزیم (Granzyme): آنزیم‌هایی که توسط لنفوسیت T کشنده ترشح شده و پس از ورود به سلول هدف، آپوپتوز را القا می‌کنند.
10ایمنی هومورال (Humoral Immunity): بخشی از ایمنی که توسط پادتن‌های تولیدشده توسط لنفوسیت‌های B انجام می‌شود.
11پادتن (Antibody): پروتئین‌های Yشکلی که توسط لنفوسیت‌های B تولید شده و به عوامل بیماری‌زا متصل می‌شوند تا آنها را خنثی یا علامت‌گذاری کنند.