فلور طبیعی: میکروارگانیسم‌های مفید ساکن پوست و مخاط‌ها
فلور طبیعی چیست و چه موجوداتی را شامل می‌شود؟
بدن انسان نه تنها از سلول‌های خودش، بلکه از مجموعه عظیمی از موجودات ریز زنده به نام میکروارگانیسم4 تشکیل شده است. به این جامعه میکروبی، فلور طبیعی یا میکروبیوتا5 می‌گویند. این کلمه از واژه‌ای لاتین به معنای "گل" یا "گیاه" گرفته شده، چون در گذشته فکر می‌کردند این موجودات ریز شبیه گیاهان هستند. بیشتر این همسایگان کوچک، یا برای ما مفید هستند یا بی‌ضرر و تنها تعداد کمی از آن‌ها می‌توانند در شرایط خاص باعث بیماری شوند.
انواع اصلی میکروارگانیسم‌های موجود در فلور طبیعی عبارتند از:
| نوع میکروارگانیسم | توضیح مختصر | مثال‌هایی در بدن |
|---|---|---|
| باکتری‌ها6 | ریزاندامگان تک‌سلولی که فراوان‌ترین ساکنان فلور طبیعی هستند. | استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس7 روی پوست |
| قارچ‌ها8 | میکروارگانیسم‌هایی که برخی از آن‌ها به صورت مخمر در بدن زندگی می‌کنند. | کاندیدا آلبیکنز9 در روده و دستگاه تناسلی |
| ویروس‌ها10 | عوامل بسیار ریز که معمولاً بیماری‌زا هستند، اما برخی به صورت نهفته روی پوست و مخاط حضور دارند. | ویروس‌های نهفته در بزاق |
فلور طبیعی در کجای بدن ما زندگی می‌کند؟
میکروارگانیسم‌های مفید به طور یکسان در همه جای بدن پخش نشده‌اند. هر ناحیه از بدن به دلیل شرایط خاص خود (مانند رطوبت، pH، دسترسی به اکسیژن و مواد مغذی)، جامعه میکروبی خاصی را در خود جای داده است. برای مثال، پوست به دلیل خشک بودن و سطح اسیدی، با روده که محیطی مرطوب و غنی از غذا است، کاملاً متفاوت است.
| محل زندگی | شرایط محیطی | میکروارگانیسم‌های شایع |
|---|---|---|
| پوست | نسبتاً خشک، اسیدی (pH حدود 5) | استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس، پروپیونی‌باکتریوم آکنه11 |
| دهان | مرطوب، غنی از مواد مغذی، خنثی | استرپتوکوکوس سالیواریوس12، لاکتوباسیلوس13 |
| روده‌ها (به ویژه روده بزرگ) | بی‌هوازی، غنی از مواد غذایی هضم‌نشده | باکتروئیدها14، بیفیدوباکتریوم15، اشریشیا کلی16 |
| دستگاه تناسلی | مرطوب و اسیدی (در زنان) | لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس17 |
فلور طبیعی چه کارهای مهمی برای بدن ما انجام می‌دهد؟
این میکروارگانیسم‌ها مانند یک "ارگان فراموش‌شده" عمل می‌کنند که وظایف متعددی را برای حفظ سلامت ما بر عهده دارند. مهم‌ترین نقش‌های آن‌ها عبارتند از:
۱. محافظت در برابر میکروب‌های بیماری‌زا: فلور طبیعی با اشغال فضا و منابع غذایی، جلوی رشد و تکثیر میکروب‌های مهاجم و مضر را می‌گیرد. این کار شبیه به زمانی است که تمام صندلی‌های یک اتوبوس پر شده باشد و فرد جدیدی نتواند سوار شود. به این روش رقابت برای اتصال و منابع می‌گویند. برخی از باکتری‌های مفید همچنین موادی شبیه به آنتی‌بیوتیک18 تولید می‌کنند که برای باکتری‌های مضر سمی است.
۲. آموزش و تقویت سیستم ایمنی: فلور طبیعی به سیستم ایمنی بدن آموزش می‌دهد که چگونه بین "خودی" و "غیرخودی" تفاوت قائل شود. این کار باعث می‌شود سیستم ایمنی به جای حمله به سلول‌های خودی بدن یا مواد غذایی بی‌ضرر، به طور مؤثر فقط به عوامل بیماری‌زا حمله کند.
۳. کمک به گوارش و تولید مواد ضروری: باکتری‌های روده در تجزیه فیبرهای غذایی که بدن انسان به تنهایی قادر به هضم آن‌ها نیست، نقش دارند. در طی این فرآیند، موادی مانند ویتامین‌های K و B12 و برخی اسیدهای چرب کوتاه‌زنجیره که برای سلامت روده حیاتی هستند، تولید می‌شوند. معادله ساده شده تولید یک اسید چرب کوتاه‌زنجیره مانند بوتیرات19 را می‌توان اینگونه نشان داد:
پروبیوتیک و پریبیوتیک: سوخت‌رسان‌های فلور طبیعی
شاید واژه‌های پروبیوتیک20 و پریبیوتیک21 را روی بسته‌بندی ماست یا نوشیدنی‌های خاص دیده باشید. این دو، راه‌های عملی برای تقویت فلور طبیعی مفید بدن هستند.
پروبیوتیک‌ها خودِ میکروارگانیسم‌های زنده و مفیدی هستند که با خوردن آن‌ها، جمعیت باکتری‌های خوب در روده افزایش می‌یابد. لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم از معروف‌ترین پروبیوتیک‌ها هستند که در فرآورده‌های لبنی تخمیر شده مانند ماست پروبیوتیک و دوغ کفیر22 یافت می‌شوند.
پریبیوتیک‌ها اما، خود میکروارگانیسم نیستند، بلکه نوعی فیبر غذایی غیرقابل هضم هستند که به عنوان "غذا" برای باکتری‌های مفید روده عمل می‌کنند. موز، سیر، پیاز و مارچوبه منابع خوبی از پریبیوتیک‌ها هستند. با مصرف پریبیوتیک‌ها، شما به طور غیرمستقیم به رشد و فعالیت باکتری‌های خوب کمک می‌کنید.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر، این یک باور کاملاً نادرست است. در حالی که برخی باکتری‌ها مانند استافیلوکوکوس اورئوس23 می‌توانند بیماری‌زا باشند، اما اکثر باکتری‌های فلور طبیعی یا برای ما مفید هستند یا بی‌ضرر. در واقع، زندگی بدون این باکتری‌های مفید غیرممکن خواهد بود.
استفاده مکرر و غیرضروری از صابون‌های ضدباکتری قوی یا ژل‌های ضدعفونی‌کننده، نه تنها باکتری‌های مضر، بلکه باکتری‌های مفید و محافظ پوست را نیز از بین می‌برد. این کار می‌تواند تعادل فلور طبیعی پوست را به هم زده و حتی فرد را در برابر عفونت‌های پوستی آسیب‌پذیرتر کند. شست‌شوی منظم با آب و صابون معمولی برای رعایت بهداشت در بیشتر مواقع کافی است.
آنتی‌بیوتیک‌ها مانند یک بمب اتمی در اکوسیستم روده عمل می‌کنند. آن‌ها نمی‌توانند بین باکتری‌های "مفید" و "مضر" تمایز قائل شوند و در نتیجه، بخش عظیمی از فلور طبیعی مفید روده را نیز نابود می‌کنند. به هم خوردن این تعادل می‌تواند منجر به مشکلات گوارشی مانند اسهال یا عفونت‌های ثانویه توسط میکروب‌های مقاوم شود. بنابراین، آنتی‌بیوتیک‌ها فقط باید تحت نظر پزشک و برای مقابله با عفونت‌های باکتریایی خاص استفاده شوند.
پاورقی
1 Normal Flora
2 Pathogens
3 Immune System
4 Microorganism
5 Microbiota
6 Bacteria
7 Staphylococcus epidermidis
8 Fungi
9 Candida albicans
10 Viruses
11 Propionibacterium acnes
12 Streptococcus salivarius
13 Lactobacillus
14 Bacteroides
15 Bifidobacterium
16 Escherichia coli
17 Lactobacillus acidophilus
18 Antibiotic
19 Butyrate
20 Probiotic
21 Prebiotic
22 Kefir
23 Staphylococcus aureus