دمبرگ۱: پل ارتباطی برگ و گیاه
دمبرگ چیست و چه اجزایی دارد؟
اگر برگ را به یک کشتی تشبیه کنیم، دمبرگ مانند لنگر و کانال ارتباطی آن با بدنهٔ اصلی کشتی (یعنی ساقه) است. این بخش، برگ را به ساقه متصل می‌کند و تنها مسیر برای انتقال مواد بین این دو است. هر دمبرگ از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است.
| نام بخش | توضیح | مثال |
|---|---|---|
| پایه۴ | قسمت انتهایی دمبرگ که آن را به ساقه متصل می‌کند. | محل اتصال برگ درخت سیب به شاخه |
| محور اصلی | بدنهٔ اصلی و بلند دمبرگ که پهنک۵ برگ را نگه می‌دارد. | ساقهٔ بلند و باریک برگ درخت نارون |
| گره۶ | نقطه‌ای روی ساقه که دمبرگ به آن متصل می‌شود. | برآمدگی‌های کوچک روی ساقهٔ گیاه گوجه‌فرنگی |
| دستگاه آوندی۷ | مجموعه‌ای از لوله‌های نازک که درون دمبرگ قرار دارند و مواد را جابه‌جا می‌کنند. | رگ‌های قابل مشاهده در دمبرگ کرفس |
وظایف اصلی دمبرگ در زندگی گیاه
دمبرگ فقط یک چسب ساده نیست؛ بلکه یک مرکز کنترل و ترافیک پیشرفته است. وظایف اصلی آن عبارتند از:
انتقال مواد: آوندهای چوبی۸، آب و مواد معدنی را از ریشه به پهنک برگ می‌رسانند. آوندهای آبکش۹ نیز غذای ساخته‌شده در برگ (شیرهٔ پرورده) را به سایر قسمت‌های گیاه می‌برند. این رابطه را می‌توان با معادله ساده‌ای نشان داد:
$ \text{شیرهٔ پرورده} \xrightarrow[\text{آوند آبکش}]{\text{از برگ به بیرون}} \text{سایر اندام‌ها} $
نگهداری و جهت‌دهی برگ: دمبرگ با استحکام خود، پهنک برگ را در بهترین زاویه نسبت به نور خورشید نگه می‌دارد تا فرآیند فتوسنتز با حداکثر بازدهی انجام شود. برای مثال، برگ‌های گیاه آفتابگردان در طول روز به آرامی جهت خود را با حرکت خورشید تغییر می‌دهند که این کار از طریق انعطاف دمبرگ ممکن می‌شود.
تعرق: دمبرگ در خروج بخار آب از گیاه (تعرق) نقش دارد. این فرآیند مانند یک پمپ طبیعی، به جریان یافتن آب از ریشه به سمت بالا کمک می‌کند.
انواع دمبرگ از نظر شکل و ساختار
همهٔ دمبرگ‌ها شبیه هم نیستند. طول، ضخامت و شکل آن‌ها در گیاهان مختلف، متفاوت است. این تفاوت‌ها اغلب با محیط زندگی گیاه ارتباط مستقیم دارد.
| نوع دمبرگ | ویژگی | مثال گیاهی |
|---|---|---|
| بلند و باریک | به برگ اجازه حرکت بیشتر در باد را می‌دهد و از پارگی آن جلوگیری می‌کند. | درخت بید |
| کوتاه و کلفت | برای نگهداری برگ‌های سنگین و پهنی که نیاز به حمایت بیشتری دارند. | درخت انجیر |
| فاقد دمبرگ (نشسته)۱۰ | پهنک برگ مستقیماً به ساقه متصل شده است. | ذرت |
| دارای باله۱۱ یا گوشوارک۱۲ | ساختارهای اضافی برای محافظت یا عملکردهای خاص. | گل رز (دارای گوشوارک) |
دمبرگ در عمل: از مزرعه تا آزمایشگاه
ما می‌توانیم به راحتی عملکرد دمبرگ را در زندگی روزمره مشاهده کنیم. اگر یک ساقه کرفس تازه را در لیوانی از آب رنگی (مثلاً آبی) قرار دهید، پس از چند ساعت خواهید دید که رنگ به درون ساقه و برگ‌ها نفوذ کرده است. این آزمایش ساده، نقش دمبرگ و آوندهای چوبی در انتقال آب را به وضوح نشان می‌دهد. کشاورزان نیز با مشاهده وضعیت دمبرگ‌ها می‌توانند به سلامت گیاه پی ببرند. اگر دمبرگ‌ها سالم و محکم باشند، گیاه معمولاً در وضعیت خوبی است. اما اگر دمبرگ‌ها پژمرده، زرد یا شکننده شده باشند، این می‌تواند نشانه‌ای از کم‌آبی، بیماری یا کمبود مواد مغذی باشد.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. برخی برگ‌ها مانند آن‌هایی که در گیاه ذرت می‌بینیم، فاقد دمبرگ هستند و پهنک برگ مستقیماً به ساقه متصل شده است. به چنین برگ‌هایی "نشسته" می‌گویند.
اتصال برگ به ساقه قطع می‌شود. در نتیجه، انتقال آب و مواد غذایی به برگ و همچنین انتقال غذای ساخته‌شده از برگ به بقیهٔ گیاه متوقف می‌شود. این برگ به تدریج زرد شده و در نهایت می‌افتد.
ساقه یک اندام اصلی است که هم برگ و هم جوانه را تولید و حمایت می‌کند. اما دمبرگ فقط یک بخش تخصص‌یافته است که یک برگ را به ساقه متصل می‌کند و معمولاً توانایی تولید اندام جدید را ندارد.
پاورقی
۱ دمبرگ (Petiole)
۲ فتوسنتز (Photosynthesis): فرآیندی که گیاهان در آن با استفاده از نور خورشید، آب و دی‌اکسیدکربن، غذا و اکسیژن تولید می‌کنند.
۳ تعرق (Transpiration): فرآیند خروج بخار آب از طریق روزنه‌های برگ.
۴ پایه (Base)
۵ پهنک (Blade یا Lamina): بخش پهن و مسطح برگ.
۶ گره (Node)
۷ دستگاه آوندی (Vascular System)
۸ آوندهای چوبی (Xylem)
۹ آوندهای آبکش (Phloem)
۱۰ نشسته (Sessile)
۱۱ باله (Wing)
۱۲ گوشوارک (Stipule)