گره: نقطه اتصال برگ به ساقه

گره (Node): نقطه اتصال برگ به ساقه

گره چیست و چه اجزایی دارد؟

اگر به یک شاخه‌ی گل رز یا یک ساقهٔ نعناع نگاه کنید، متوجه نقاطی می‌شوید که برگ‌ها به آن متصل شده‌اند. به این نقاط، گره می‌گویند. گره یک ایستگاه مهم در ساقه گیاه است. در واقع، گره محلی است که برگ از ساقه خارج می‌شود. اما کار گره فقط نگه‌داری برگ نیست. در کنار هر برگ، یک یا چند جوانه نیز وجود دارد که توانایی تبدیل شدن به شاخه‌ی جدید یا گل را دارند. به فاصله‌ی بین دو گره متوالی، میانگره^۳ گفته می‌شود.

انواع گره و الگوهای رشد

همه‌ی گره‌ها شبیه هم نیستند. ترتیب قرارگیری گره‌ها روی ساقه، آرایش برگ^۷ نامیده می‌شود و الگوهای مختلفی دارد که بر ظاهر گیاه تأثیر می‌گذارد. این الگوها به گیاه کمک می‌کنند تا نور خورشید را به بهترین شکل جذب کند.

برای مثال، در گیاهانی مانند گندم، گره‌ها به صورت متناوب و یکی در میان در دو طرف ساقه قرار گرفته‌اند. این الگو را متناوب^۸ می‌نامند. در گیاهانی مانند شقایق، چندین برگ از یک گره منشأ می‌گیرند که به آن آرایش فراهم^۹ می‌گویند.

طول میانگره‌ها نیز در رشد گیاه بسیار مؤثر است. در برخی گیاهان مانند کاهو، میانگره‌ها بسیار کوتاه هستند و برگ‌ها به هم نزدیک‌اند (روزت^۱۰). در درختان بلند مانند کاج، میانگره‌ها بلند هستند تا شاخه‌ها بتوانند به خوبی گسترده شوند.

گره؛ مرکز فرماندهی برای رشد جدید

شاید جالب‌ترین ویژگی گره، جوانه‌های آن باشد. این جوانه‌ها مانند یک کارخانه کوچک هستند که در حالت خواب به سر می‌برند و منتظر یک سیگنال (مانند نور بیشتر یا آسیب به نوک ساقه) هستند تا فعال شده و رشد کنند. وقتی یک جوانه جانبی فعال می‌شود، می‌تواند به یک شاخه‌ی کامل با برگ‌ها، گره‌ها و جوانه‌های جدید خود تبدیل شود. این فرآیند، انشعاب^۱۱ نام دارد و دلیل اصلی بوته‌ای شدن گیاهان است.

این پدیده را می‌توانید به سادگی در گیاه گل حنا مشاهده کنید. اگر نوک ساقه‌ی اصلی آن را بچینید، پس از چند هفته، جوانه‌های موجود در گره‌های زیرین فعال شده و گیاه شما پرپشت‌تر و زیباتر می‌شود. به این عمل هرس^۱۲ می‌گویند.

از باغبانی تا کشاورزی؛ کاربردهای عملی گره

دانش درباره‌ی گره فقط یک مطلب علمی نیست، بلکه در زندگی روزمره و تولید غذا نیز کاربردهای بسیار مهمی دارد.

تکثیر گیاهان: بسیاری از گیاهان خانگی مانند پوتوس را می‌توان از طریق قلمه^۱۳ ساقه تکثیر کرد. یک قلمه خوب، قطعه‌ای از ساقه است که حداقل یک گره سالم داشته باشد. وقتی این قلمه را در آب یا خاک مرطوب قرار می‌دهید، ریشه‌های جدید دقیقاً از ناحیه‌ی گره شروع به رشد می‌کنند.

کشاورزی و افزایش محصول: در کشت محصولاتی مانند نیشکر، از قطعات ساقه که دارای چندین گره هستند برای کشت جدید استفاده می‌شود. هر گره پتانسیل این را دارد که یک گیاه جدید تولید کند. همچنین، در کشت گوجه‌فرنگی، با هرس کردن شاخه‌های فرعی که از گره‌ها می‌رویند، انرژی گیاه را به سمت تولید میوه‌های بزرگ‌تر و باکیفیت‌تر هدایت می‌کنند.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

^۱ گره (Node): نقطه‌ای روی ساقه که یک یا چند برگ، جوانه و شاخه جانبی از آن منشأ می‌گیرند.
^۲ جوانه (Bud): یک شاخه یا گل کوچک و نابالغ که در حالت رشد به سر می‌برد.
^۳ میانگره (Internode): بخشی از ساقه که بین دو گره متوالی قرار دارد.
^۴ دمبرگ (Petiole): ساقه‌ی باریکی که پهنک برگ را به ساقه اصلی متصل می‌کند.
^۵ جوانه جانبی (Lateral Bud or Axillary Bud): جوانه‌ای که در زاویه بین برگ و ساقه (محل گره) تشکیل می‌شود.
^۶ دستگاه آوندی (Vascular System): شبکه‌ای از بافت‌ها (آوندهای چوبی و آبکش) که مواد را درون گیاه جابه‌جا می‌کنند.
^۷ آرایش برگ (Phyllotaxy): الگوی قرارگیری برگ‌ها روی ساقه.
^۸ متناوب (Alternate): آرایشی که در آن در هر گره فقط یک برگ وجود دارد و برگ‌ها به صورت یکی در میان در دو طرف ساقه قرار می‌گیرند.
^۹ فراهم (Opposite): آرایشی که در آن در هر گره دو برگ که در مقابل هم قرار دارند، از ساقه خارج می‌شوند.
^۱۰ روزت (Rosette): آرایشی از برگ‌ها که در آن، به دلیل کوتاه بودن میانگره‌ها، همه برگ‌ها از نزدیک سطح زمین خارج می‌شوند.
^۱۱ انشعاب (Branching): فرآیند تشکیل شاخه‌های جدید از شاخه اصلی.
^۱۲ هرس (Pruning): عمل قطع کردن بخش‌هایی از گیاه (مانند جوانه انتهایی یا شاخه‌های فرعی) برای هدایت رشد و شکل گیاه.
^۱۳ قلمه (Cutting): قطعه‌ای از ساقه، برگ یا ریشه که از گیاه مادر جدا شده و برای تکثیر و ایجاد یک گیاه جدید استفاده می‌شود.
^۱۴ تسلط انتهایی (Apical Dominance): پدیده‌ای که در آن جوانه انتهایی ساقه، از رشد و توسعه جوانه‌های جانبی جلوگیری می‌کند.