اسفنکتر ادراری: ماهیچه کنترل‌کننده تخلیه ادرار

اسفنکتر ادراری: دروازه‌بان هوشمند بدن

سیستم ادراری و جایگاه اسفنکتر

بدن انسان مانند یک کارخانهٔ دقیق است که مواد زائد را دفع می‌کند. سیستم ادراری^۲ مسئولیت تصفیهٔ خون و تولید ادرار را بر عهده دارد. این سیستم از کلیه‌ها، میزنای^۳، مثانه^۴ و مجرای ادرار^۵ تشکیل شده است. مثانه مانند یک مخزن کشسان عمل می‌کند که ادرار را تا زمان مناسب برای دفع، در خود نگه می‌دارد. اما سؤال اینجاست که این مخزن چگونه از نشت ادرار جلوگیری می‌کند؟ پاسخ در وجود ساختاری ماهیچه‌ای به نام اسفنکتر ادراری نهفته است. اسفنکتر در واقع یک حلقهٔ ماهیچه‌ای قوی است که مانند یک دریچه یا دروازه، خروج ادرار از مثانه را کنترل می‌کند.

انواع اسفنکتر ادراری: یک سیستم دوگانه‌ی هوشمند

جالب است بدانید که ما نه یک، بلکه دو اسفنکتر ادراری داریم که به صورت هماهنگ کار می‌کنند. این دو اسفنکتر برای کنترل دقیق ادرار ضروری هستند.

۱. اسفنکتر داخلی^۶: این اسفنکتر در محل اتصال مثانه به مجرای ادرار قرار دارد و از جنس ماهیچه‌های صاف و غیرارادی است. یعنی شما کنترل مستقیمی روی باز و بسته کردن آن ندارید. وظیفهٔ اصلی آن، جلوگیری از نشت غیرارادی ادرار است. وقتی مثانه پر می‌شود، این اسفنکتر به طور خودکار و محکم بسته می‌ماند.

۲. اسفنکتر خارجی^۷: این اسفنکتر، پایین‌تر از اسفنکتر داخلی و در اطراف مجرای ادرار قرار گرفته است. این ماهیچه از جنس ماهیچه‌های مخطط و ارادی است. شما می‌توانید با ارادهٔ خود آن را منقبض کنید (ببندید) تا از ادرار کردن جلوگیری کنید، یا آن را شل کنید (باز کنید) تا ادرار خارج شود. مانند وقتی که احساس دفع ادرار دارید اما به دستشویی دسترسی ندارید؛ در این حالت شما با ارادهٔ خود اسفنکتر خارجی را منقبض می‌کنید.

فیزیولوژی دفع ادرار: از پر شدن مثانه تا تخلیه

عمل دفع ادرار یک فرآیند پیچیده و هماهنگ بین سیستم عصبی و ماهیچه‌هاست. این فرآیند را می‌توان به چند مرحلهٔ گام‌به‌گام تقسیم کرد:

مرحله ۱: پر شدن مثانه
کلیه‌ها به طور مداوم ادرار تولید می‌کنند که از طریق میزنای به مثانه می‌ریزد. با پر شدن تدریجی مثانه، دیوارهٔ کشسان آن گشاد می‌شود. در این مرحله، هر دو اسفنکتر (داخلی و خارجی) منقبض و بسته هستند و از نشت ادرار جلوگیری می‌کنند.

مرحله ۲: ارسال سیگنال‌های عصبی
وقتی حجم ادرار در مثانه به حدود 150-200 میلی‌لیتر برسد، گیرنده‌های کششی در دیوارهٔ مثانه تحریک شده و پیامی به مغز می‌فرستند که به معنی «مثانه پر است» می‌باشد. این همان احساس نیاز به دفع ادرار است.

مرحله ۳: تصمیم‌گیری آگاهانه
مغز این پیام را دریافت می‌کند. اگر زمان و مکان مناسبی برای ادرار کردن وجود داشته باشد، مغز به اسفنکتر خارجی دستور شل شدن می‌دهد. اگر شرایط مناسب نباشد، مغز دستور انقباض بیشتر اسفنکتر خارجی را صادر می‌کند تا احساس دفع را به تأخیر بیندازد.

مرحله ۴: عمل دفع
با تصمیم به دفع، مغز سیگنال‌هایی را برای انقباض دیوارهٔ مثانه (برای فشار آوردن به ادرار) و همزمان، برای شل کردن هر دو اسفنکتر ارسال می‌کند. با باز شدن این دریچه‌ها، ادرار با فشار از مجرای ادرار خارج می‌شود.

این رابطه را می‌توان با یک فرمول ساده نشان داد:
$(\text{انقباض مثانه}) + (\text{شل شدن اسفنکترها}) = \text{تخلیهٔ ادرار}$

اختلالات شایع اسفنکتر ادراری

وقتی عملکرد اسفنکترها دچار مشکل شود، اختلالاتی به وجود می‌آید که شایع‌ترین آن بی‌اختیاری ادرار^۸ است. بی‌اختیاری ادرار انواع مختلفی دارد که هر کدام علت متفاوتی مربوط به اسفنکترها یا اعصاب کنترل‌کنندهٔ آنها دارد.

تقویت اسفنکتر ادراری: تمرینات کگل

خوشبختانه مانند هر ماهیچهٔ دیگری در بدن، می‌توان اسفنکتر خارجی ادرار را تقویت کرد. معروف‌ترین روش برای این کار، انجام تمرینات کگل^۱۲ است. این تمرینات به ویژه برای جلوگیری یا بهبود بی‌اختیاری استرسی بسیار مفید هستند. نحوهٔ انجام آن به این صورت است:

۱. ماهیچه‌هایی را که برای متوقف کردن جریان ادرار منقبض می‌کنید، شناسایی کنید (این ماهیچه‌ها همان اسفنکتر خارجی هستند).
۲. این ماهیچه‌ها را برای 5 ثانیه منقبض و سپس برای 5 ثانیه شل کنید.
۳. این کار را در 10-15 تکرار، چند بار در روز انجام دهید. با قوی‌تر شدن ماهیچه‌ها، می‌توانید زمان انقباض را افزایش دهید.

پرسش‌های متداول درباره اسفنکتر ادراری

پاورقی

^۱ Urinary Sphincter: عضلات حلقوی که مجرای خروجی مثانه را احاطه کرده و با انقباض خود از خروج ادرار جلوگیری می‌کنند.
^۲ Urinary System: سیستم کلیه‌ها، میزنای، مثانه و مجرای ادرار که مسئول تولید، ذخیره و دفع ادرار است.
^۳ Ureter: لوله‌ای که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند.
^۴ Urinary Bladder: اندامی توخالی و عضلانی که ادرار را تا زمان دفع ذخیره می‌کند.
^۵ Urethra: مجرایی که ادرار را از مثانه به خارج از بدن هدایت می‌کند.
^۶ Internal Urethral Sphincter: اسفنکتر غیرارادی واقع در گردن مثانه.
^۷ External Urethral Sphincter: اسفنکتر ارادی واقع در کف لگن که مجرای ادرار را احاطه کرده است.
^۸ Urinary Incontinence: از دست دادن کنترل مثانه که منجر به نشت غیرارادی ادرار می‌شود.
^۹ Stress Incontinence: نشت ادرار در نتیجهٔ افزایش فشار داخل شکم.
^۱۰ Urge Incontinence: نشت ادرار همراه با یا بلافاصله پس از یک احساس ناگهانی و قوی برای دفع ادرار.
^۱۱ Overflow Incontinence: نشت ادرار به دلیل تخلیه نشدن کامل مثانه.
^۱۲ Kegel Exercises: تمرینات مکرر انقباض و شل کردن عضلات کف لگن به منظور تقویت آنها.