اعصاب نخاعی: اعصابی که از نخاع خارج می‌شوند و حس و حرکت اندام‌ها را کنترل می‌کنند.

اعصاب نخاعی؛ راه‌های ارتباطی مغز با بدن

اعصاب نخاعی از کجا می‌آیند و چگونه سازمان یافته‌اند؟

ستون فقرات یا همان «ستون مهره‌ها» نه تنها از نخاع محافظت می‌کند، بلکه محل خروج اعصاب نخاعی است. نخاع، یک نوار بلند از بافت عصبی است که از پایهٔ مغز شروع می‌شود و در وسط ستون فقرات تا کمر ادامه دارد. اعصاب نخاعی دقیقاً از بین مهره‌ها² خارج می‌شوند. در هر انسان، 31 جفت عصب نخاعی وجود دارد که به صورت متقارن از دو طرف ستون فقرات بیرون می‌زنند. این اعصاب بر اساس محل خروجشان از ستون فقرات نام‌گذاری و دسته‌بندی می‌شوند.

کارکرد دوگانه: حس و حرکت چگونه انجام می‌شود؟

هر عصب نخاعی مانند یک جادهٔ دوطرفه عمل می‌کند. این جاده دارای دو نوع «مسیر» یا «ریشه» مجزا است: ریشهٔ پشتی⁸ و ریشهٔ شکمی⁹. این دو با هم کار می‌کنند تا ارتباط کامل بین مغز و بدن برقرار شود.

این روند را می‌توان به صورت ساده‌شده نشان داد:

$گیرندهٔ حسی (پوست) \xrightarrow[\text{پیام حسی}]{\text{ریشهٔ پشتی}} نخاع \xrightarrow[\text{پیام حرکتی}]{\text{ریشهٔ شکمی}} ماهیچه$

بنابراین، ریشهٔ پشتی مسئول حس (مانند لمس، درد، گرما) و ریشهٔ شکمی مسئول حرکت است. به این سیستم، قوس رفلکس¹⁰ نیز گفته می‌شود که برخی واکنش‌های سریع و ناخودآگاه مثل عقب کشیدن دست از یک شیء داغ را کنترل می‌کند، حتی قبل از اینکه مغز آگاهانه آن را درک کند!

اعصاب نخاعی در عمل: از ورزش تا تشخیص پزشکی

در زندگی روزمره، عملکرد این اعصاب کاملاً مشهود است. وقتی توپ فوتبال را شوت می‌کنید، اعصاب کمری و خاجی شما فعال می‌شوند. این اعصاب دستور انقباض قدرتمند عضلات ران و ساق پا را از مغز دریافت کرده و همزمان، اطلاعات حسی از تماس پا با توپ و وضعیت تعادل بدن را به مغز بازمی‌گردانند.

پزشکان نیز با تست‌های ساده، سلامت اعصاب نخاعی را بررسی می‌کنند. معاینه‌ای که در آن پزشک با یک چکش مخصوص ضربه‌ای به زانو می‌زند و پا به طور ناگهانی به بالا می‌پرد، در واقع رفلکس تاندونی را آزمایش می‌کند. این واکنش، یک قوس رفلکس ساده است که سلامت مسیر عصبی بین عضو و نخاع را نشان می‌دهد. اگر این رفلکس خیلی ضعیف یا خیلی قوی باشد، می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل در عصب مربوطه باشد.

پرسش‌های مهم درباره اعصاب نخاعی

پاورقی

¹ رشته‌های عصبی (Nerve Fibers): رشته‌های بلندی که پیام‌های عصبی را منتقل می‌کنند.
² مهره‌ها (Vertebrae): استخوان‌های جداگانه‌ای که روی هم ستون فقرات را می‌سازند.
³ اعصاب گردنی (Cervical Nerves): به انگلیسی: Cervical Nerves.
⁴ اعصاب سینه‌ای (Thoracic Nerves): به انگلیسی: Thoracic Nerves.
⁵ اعصاب کمری (Lumbar Nerves): به انگلیسی: Lumbar Nerves.
⁶ اعصاب خاجی (Sacral Nerves): به انگلیسی: Sacral Nerves.
⁷ اعصاب دنبالچه‌ای (Coccygeal Nerve): به انگلیسی: Coccygeal Nerve.
⁸ ریشهٔ پشتی (Dorsal Root): مسئول انتقال اطلاعات حسی به نخاع.
⁹ ریشهٔ شکمی (Ventral Root): مسئول انتقال دستورات حرکتی از نخاع به ماهیچه‌ها.
¹⁰ قوس رفلکس (Reflex Arc): مسیر عصبی که باعث یک واکنش سریع و غیرارادی می‌شود.
¹¹ عصب سیاتیک (Sciatic Nerve): به انگلیسی: Sciatic Nerve.
¹² عصب اولنار (Ulnar Nerve): به انگلیسی: Ulnar Nerve.