حالب: لوله انتقال‌دهنده ادرار از کلیه به مثانه
حالب چیست و کجا قرار دارد؟
حالب یک جفت لوله‌ی عضلانی و باریک است که ادرار تولیدشده در هر کلیه را به مثانه منتقل می‌کند. طول هر حالب در یک فرد بزرگسال حدود 25 تا 30 سانتی‌متر و قطر آن تنها حدود 3 میلی‌متر است. این لوله‌ها از ناحیه‌ای به نام لگنچه کلیه5 شروع شده و در مسیر خود به سمت پایین، در دیواره پشتی مثانه پایان می‌یابند.
برای درک بهتر، می‌توانید سیستم ادراری را مانند یک سیستم لوله‌کشی در نظر بگیرید: کلیه‌ها کارخانه‌های تصفیه‌خانه هستند، حالب‌ها لوله‌های انتقالی هستند که آب تصفیه شده (ادرار) را به مخزن ذخیره (مثانه) می‌برند.
| عضو | وظیفه | تشبیه |
|---|---|---|
| کلیه | تصفیه خون و تولید ادرار | کارخانه تصفیه |
| حالب | انتقال ادرار از کلیه به مثانه | لوله انتقال |
| مثانه | ذخیره موقت ادرار | مخزن ذخیره |
| مجرای ادرار | دفع ادرار از بدن | شیر خروجی |
ساختار دیواره حالب چگونه است؟
دیواره حالب از سه لایه اصلی ساخته شده است که با همکاری هم، انتقال مطمئن ادرار را ممکن می‌سازند:
- لایه پوشاننده درونی (مخاط): این لایه از جنس بافت پوششی خاصی به نام اپیتلیوم انتقالی6 است. ویژگی منحصر به فرد این بافت، قابلیت کشش و چین‌خوردگی است که به حالب اجازه می‌دهد هنگام پر بودن از ادرار منبسط شود و در حالت خالی، جمع شود.
- لایه میانی (عضلانی): این لایه قدرتمند از رشته‌های عضلانی صاف تشکیل شده است. انقباضات ریتمیک و موج‌گونه این عضلات، که پریستالسیس7 نام دارد، ادرار را به سمت مثانه می‌راند. این حرکت شبیه به حرکتی است که هنگام قورت دادن غذا در مری احساس می‌کنید.
- لایه بیرونی (ادوانتیسیا): این لایه یک بافت همبند است که حالب را به بافت‌های اطرافش متصل و محکم می‌کند.
مکانیسم هوشمند جلوگیری از بازگشت ادرار
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های حالب، طراحی محل اتصال آن به مثانه است. حالب‌ها به صورت مورب از طریق دیواره عضلانی مثانه عبور می‌کنند و این طراحی یک مکانیسم دریچه‌ای یک‌طرفه ایجاد می‌کند. هنگامی که مثانه پر می‌شود و فشار داخل آن افزایش می‌یابد، دیواره‌های مثانه روی قسمت‌های انتهایی حالب‌ها فشار آورده و آن‌ها را مسدود می‌کنند. این فرآیند کاملاً هوشمندانه از بازگشت ادرار از مثانه به سمت کلیه‌ها (ریفلاکس ادراری)8 جلوگیری می‌کند که یک وضعیت خطرناک برای کلیه‌ها محسوب می‌شود.
این مکانیسم را می‌توان به یک دریچه ضد بازگشت در لوله‌کشی تشبیه کرد که فقط اجازه جریان در یک جهت را می‌دهد.
بیماری‌ها و مشکلات شایع مربوط به حالب
حالب نیز مانند هر بخش دیگری از بدن ممکن است دچار مشکل شود. شناخت این مشکلات به درک بهتر اهمیت این عضو کمک می‌کند.
| مشکل | توضیح | علائم احتمالی |
|---|---|---|
| سنگ حالب9 | سنگ‌های کوچکی که در کلیه تشکیل می‌شوند و ممکن است به داخل حالب بیفتند و آن را مسدود کنند. | درد بسیار شدید و ناگهانی در پهلو یا کشاله ران |
| انسداد حالب | بسته شدن مسیر حالب به دلایلی مثل سنگ، لخته خون یا تنگی مادرزادی. | درد، عفونت مکرر، کاهش خروج ادرار از کلیه |
| ریفلاکس ادراری8 | بازگشت ادرار از مثانه به سمت کلیه‌ها به دلیل نقص در مکانیسم دریچه‌ای. | عفونت‌های ادراری مکرر، تب و لرز |
نحوه تصویربرداری و بررسی سلامت حالب
پزشکان برای دیدن حالب و تشخیص مشکلات آن از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند. سونوگرافی می‌تواند کلیه‌های متورم شده پشت یک انسداد را نشان دهد. اما برای دیدن دقیق خود حالب، معمولاً از روشی به نام پیلوگرافی داخل وریدی10 (IVP) یا سیستوسکوپی11 استفاده می‌شود. در IVP یک ماده حاجب مخصوص به داخل خون تزریق می‌شود. این ماده توسط کلیه‌ها تصفیه شده و وارد ادرار می‌شود. سپس با اشعه ایکس، مسیر حرکت این ماده در کلیه، حالب و مثانه قابل مشاهده است و هرگونه انسداد یا مشکل ساختاری را مشخص می‌کند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر، این یک اشتباه رایج است. حالب دو لوله هستند که ادرار را از کلیه به مثانه می‌برند. اما مجرای ادرار، لوله‌ای است که ادرار را از مثانه به خارج از بدن هدایت می‌کند.
پاسخ: ادرار نمی‌تواند از کلیه مربوطه خارج شود و در پشت محل انسداد جمع می‌شود. این حالت باعث تورم کلیه (هیدرونفروز)12 می‌شود که اگر درمان نشود، می‌تواند به بافت کلیه آسیب جدی برساند.
پاسخ: بله، اگر یک کلیه به دلیل بیماری برداشته شود، حالب مربوط به آن نیز معمولاً برداشته می‌شود. در این حالت، کلیه و حالب سالم باقی‌مانده، کار هر دو طرف را انجام می‌دهند.
پاورقی
1 حالب (Ureter)
2 کلیه (Kidney)
3 مثانه (Urinary Bladder)
4 سیستم تصفیه (Filtration System)
5 لگنچه کلیه (Renal Pelvis)
6 اپیتلیوم انتقالی (Transitional Epithelium)
7 پریستالسیس (Peristalsis)
8 ریفلاکس ادراری (Vesicoureteral Reflux)
9 سنگ حالب (Ureteral Stone)
10 پیلوگرافی داخل وریدی (Intravenous Pyelogram)
11 سیستوسکوپی (Cystoscopy)
12 هیدرونفروز (Hydronephrosis)