لگنچه کلیه: مخزن جمع‌آوری ادرار قبل از ورود به حالب
کلیه و لگنچه: یک سیستم تصفیه‌خانه هوشمند
برای درک لگنچه کلیه، ابتدا باید با کلیه آشنا شویم. بدن انسان دو کلیه دارد که مانند دو تصفیه‌خانه‌ی بسیار پیشرفته عمل می‌کنند. کار اصلی آن‌ها پاکسازی خون از مواد زائد و اضافی آب است. حاصل این تصفیه، مایعی به نام ادرار است. اما ادرار پس از تولید در کلیه، بلافاصله به سمت مثانه سرازیر نمی‌شود. اینجا است که نقش لگنچه کلیه پررنگ می‌شود. لگنچه، حفره‌ای قیفی‌شکل در مرکز کلیه است که مانند یک مخزن یا "حوضچه" کوچک، ادرار تولیدشده را جمع‌آوری می‌کند تا به آرامی و به صورت کنترل‌شده به سمت لوله‌های بلندی به نام حالب هدایت شود. اگر لگنچه نبود، ادرار به طور مداوم و بدون کنترل به داخل حالب می‌ریخت که می‌توانست مشکلاتی ایجاد کند.
یک مثال ساده: یک کارخانه آبمیوه‌گیری را در نظر بگیرید. میوه‌ها (خون) وارد دستگاه (کلیه) می‌شوند و آبمیوه (ادرار) گرفته می‌شود. لگنچه مانند پارچی است که زیر دستگاه قرار می‌گیرد تا آبمیوه در آن جمع شود و سپس شما بتوانید آن را به آرامی در لیوان (مثانه) بریزید. بدون این پارچ، آبمیوه مستقیماً روی میز می‌ریخت!
| قسمت کلیه | وظیفه | تشبیه |
|---|---|---|
| نفرون۴ | واحدهای میکروسکوپی تصفیه‌کننده خون و تولیدکننده ادرار | کارگران خط تولید در کارخانه |
| کالیس‌های کلیوی | جمع‌آوری ادرار از نفرون‌ها و انتقال آن به لگنچه | نهرهای کوچک منتهی به حوضچه |
| لگنچه کلیه | جمع‌آوری نهایی ادرار و هدایت آن به حالب | حوضچه یا مخزن اصلی |
سفر یک قطره ادرار: از نفرون تا لگنچه
مسیری که ادرار در کلیه طی می‌کند بسیار منظم است. فرآیند از واحدهای کوچکی به نام نفرون شروع می‌شود. هر کلیه حدود یک میلیون نفرون دارد. ادرار تولیدشده در هر نفرون، ابتدا وارد لوله‌های بسیار باریکی می‌شود که به کالیس‌های کوچک ختم می‌شوند. چندین کالیس کوچک به هم می‌پیوندند و کالیس‌های بزرگ را تشکیل می‌دهند. در نهایت، این کالیس‌های بزرگ هستند که مستقیماً به لگنچه کلیه می‌ریزند. به این ترتیب، لگنچه نقطه تجمع نهایی ادرار از تمام قسمت‌های کلیه است.
این مسیر را می‌توان به سیستم رودخانه‌ای تشبیه کرد: نفرون‌ها مانند چشمه‌های کوچک هستند که آب (ادرار) تولید می‌کنند. این آب‌ها به نهرهای کوچک (کالیس‌های کوچک) و سپس به رودخانه‌های بزرگ‌تر (کالیس‌های بزرگ) می‌ریزند و در نهایت به دریاچه‌ای (لگنچه) می‌رسند که از آنجا توسط کانالی (حالب) به مقصد نهایی (مثانه) هدایت می‌شوند.
وقتی لگنچه کلیه دچار مشکل می‌شود
مانند هر بخش دیگری از بدن، لگنچه کلیه نیز ممکن است دچار بیماری یا اختلال شود. یکی از شایع‌ترین مشکلات، هیدرونفروز۵ است. هیدرونفروز به معنی تورم و گشاد شدن لگنچه (و کالیس‌ها) به دلیل انسداد در مسیر خروج ادرار است. اگر مسیر حالب به هر دلیلی (مثلاً وجود سنگ کلیه) بسته شود، ادرار به عقب برمی‌گردد و در لگنچه جمع می‌شود که باعث اتساع و تورم آن می‌گردد. اگر این وضعیت درمان نشود، می‌تواند به بافت کلیه آسیب برساند.
یکی دیگر از بیماری‌ها، پیلونفریت۶ یا عفونت کلیه است. گاهی باکتری‌ها از طریق مثانه و حالب به سمت بالا حرکت می‌کنند و به لگنچه و بافت کلیه می‌رسند و باعث عفونت شدید می‌شوند. این بیماری معمولاً با تب بالا، لرز و درد پهلو همراه است.
| نام بیماری | علت اصلی | علائم اصلی | وضعیت |
|---|---|---|---|
| هیدرونفروز (تورم کلیه) | انسداد مسیر خروج ادرار (مثلاً توسط سنگ) | درد پهلو، تهوع | هشدار |
| پیلونفریت (عفونت کلیه) | ورود باکتری به کلیه و لگنچه | تب، لرز، درد شدید پهلو | هشدار |
اهمیت لگنچه کلیه در تصویربرداری‌های پزشکی
پزشکان برای بررسی سلامت کلیه‌ها، اغلب از روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی یا سی‌تی اسکن استفاده می‌کنند. در این تصاویر، لگنچه کلیه به وضوح دیده می‌شود. اندازه و شکل لگنچه نشانه مهمی از سلامت کلیه است. به عنوان مثال، اگر در سونوگرافی مشاهده شود که لگنچه به طور غیرعادی گشاد شده است، پزشک به وجود انسداد و احتمال هیدرونفروز مشکوک می‌شود. بنابراین، لگنچه نه تنها یک بخش عملکردی، بلکه یک نشانگر تشخیصی مهم برای پزشکان محسوب می‌شود.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر. این یک اشتباه رایج است. لگنچه داخل خود کلیه قرار دارد و کار آن فقط جمع‌آوری ادرار تولیدشده توسط همان کلیه و انتقال آن به حالب است. اما مثانه یک عضو کاملاً جداگانه در لگن است که ادرار را از هر دو کلیه (از طریق دو حالب) دریافت و برای دفع ذخیره می‌کند. مثانه بسیار بزرگ‌تر از لگنچه است.
پاسخ: بدن انسان یک ذخیره فوق‌العاده دارد. اگر یک کلیه (به همراه لگنچه آن) به طور کامل از کار بیفتد، کلیه دیگر می‌تواند با افزایش فعالیت خود، کار هر دو کلیه را انجام دهد و فرد می‌تواند زندگی طبیعی داشته باشد. به این پدیده ذخیره عملکردی کلیه می‌گویند.
پاسخ: خیر. لگنچه یک ساختار داخلی و نسبتاً کوچک است که کاملاً توسط دنده‌ها و عضلات پهلو محافظت می‌شود. ما نمی‌توانیم وجود آن را از روی پوست احساس کنیم. مشاهده آن فقط با دستگاه‌های پیشرفته تصویربرداری پزشکی ممکن است.
پاورقی
۱ لگنچه کلیه (Renal Pelvis)
۲ کالیس‌های کلیوی (Renal Calyces): ساختارهای فنجانی‌شکلی که ادرار را از نفرون‌ها جمع‌آوری و به لگنچه منتقل می‌کنند.
۳ حالب (Ureter): لوله‌ای که ادرار را از لگنچه کلیه به مثانه حمل می‌کند.
۴ نفرون (Nephron): واحدهای میکروسکوپی و عملکردی کلیه که مسئول تصفیه خون و تشکیل ادرار هستند.
۵ هیدرونفروز (Hydronephrosis): تورم و گشاد شدن لگنچه و کالیس‌های کلیه به دلیل انسداد در مسیر جریان ادرار.
۶ پیلونفریت (Pyelonephritis): نوعی عفونت باکتریایی که کلیه و به ویژه لگنچه آن را درگیر می‌کند.