شیرۀ لوزالمعده؛ مایع حاوی بی‌کربنات و آنزیم‌های گوارشی

شیره لوزالمعده: سوپر قهرمان گوارش

لوزالمعده چیست و کجاست؟

لوزالمعده یا پانکراس¹ یک عضو غده‌ای و کشیده است که در پشت معده قرار گرفته است. این عضو دو کار بسیار مهم انجام می‌دهد: اول، تولید هورمون‌های انسولین و گلوکاگون که در تنظیم قند خون نقش دارند و دوم، تولید شیره لوزالمعده که مستقیماً به روده کوچک می‌ریزد تا به هضم غذا کمک کند. تصور کنید لوزالمعده مانند یک کارخانه کوچک در بدن شماست که هم مدیر انرژی (هورمون‌ها) و هم تیم هضم غذا (شیره لوزالمعده) را تولید می‌کند.

ترکیبات سازنده شیره لوزالمعده

شیره لوزالمعده مخلوطی هوشمندانه از آب، نمک‌ها، بی‌کربنات و آنزیم‌های گوارشی مختلف است. هر کدام از این مواد وظیفه خاصی بر عهده دارند.

نحوه کار و مسیر رسیدن شیره به روده

فرآیند ترشح شیره لوزالمعده یک هماهنگی زیبا و دقیق است. وقتی غذا از معده خارج می‌شود، اسیدی است. این اسید وارد دوازدهه⁵ (اولین بخش روده کوچک) می‌شود. وجود اسید، سلول‌های دیواره دوازدهه را تحریک می‌کند تا هورمونی به نام سکرتین⁶ را وارد خون کنند. این هورمون مانند یک پیام‌رسان، به لوزالمعده می‌گوید: «اسید زیادی وارد شده! بی‌کربنات ارسال کن!».

همزمان، وجود پروتئین و چربی در دوازدهه، باعث ترشح هورمون دیگری به نام کوله‌سیستوکینین⁷ (CCK) می‌شود که به لوزالمعده دستور می‌دهد: «آنزیم‌های گوارشی بیشتری تولید کن!». لوزالمعده نیز این دستورات را اجرا کرده و شیره خود را از طریق مجرایی به نام مجرای پانکراس به درون دوازدهه می‌ریزد.

سفر یک لقمه غذا: از دهان تا جذب

بیایید سفر یک ساندویچ مرغ را در بدن دنبال کنیم تا نقش شیره لوزالمعده را به وضوح ببینیم:

1. دهان: نان (کربوهیدرات) توسط بزاق و آمیلاز بزاقی شروع به تجزیه می‌کند. شما آن را می‌جوید و بلعیده می‌شود.

2. معده: گوشت مرغ (پروتئین) در معرض اسید قوی و آنزیم‌های معده قرار می‌گیرد و به توده‌ای نیمه مایع به نام کیموس⁸ تبدیل می‌شود.

3. روده کوچک (دوازدهه): اینجاست که قهرمان داستان ما وارد عمل می‌شود. کیموس اسیدی وارد دوازدهه می‌شود.
- بی‌کربنات شیره لوزالمعده، این اسید را خنثی می‌کند.
- آمیلاز پانکراس، تجزیه نشاسته نان را که در دهان شروع شده بود، ادامه می‌دهد و آن را به قندهای کوچک‌تر تبدیل می‌کند.
- تریپسینوژن توسط آنزیمی در روده به تریپسین فعال تبدیل می‌شود. تریپسین به همراه سایر پروتئازها، پروتئین‌های گوشت مرغ را به قطعات ریزتر (پپتیدها و آمینواسیدها) می‌شکند.
- لیپاز به سراغ چربی‌های موجود در سس مایونز یا خود مرغ می‌رود و آن‌ها را به اسیدهای چرب و گلیسرول تبدیل می‌کند.

4. جذب: حالا همه چیز برای جذب آماده است. مولکول‌های کوچک قند، آمینواسیدها، اسیدهای چرب و گلیسرول از دیواره روده کوچک جذب خون می‌شوند تا به سلول‌های بدن شما انرژی و مواد لازم برای رشد و ترمیم را برسانند.

اگر شیره لوزالمعده نبود چه می‌شد؟

بدون این شیره حیاتی، گوارش غذا تقریباً غیرممکن بود. ما نمی‌توانستیم پروتئین‌ها و چربی‌های موجود در غذاهایی مانند گوشت، تخم مرغ، حبوبات، شیر و آجیل را به درستی هضم کنیم. بدن قادر به جذب مواد مغذی ضروری از این غذاها نبود و در نتیجه، حتی با خوردن مقدار زیادی غذا، دچار سوءتغذیه و کمبود شدید انرژی می‌شدیم. علاوه بر این، اسید قوی معده بدون وجود بی‌کربنات برای خنثی‌سازی، به دیواره روده کوچک آسیب می‌رساند و باعث زخم می‌شد.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹ لوزالمعده (Pancreas): اندامی در پشت معده که هم هورمون و هم شیره گوارشی تولید می‌کند.

² آمیلاز پانکراس (Pancreatic Amylase): آنزیمی که نشاسته را به قندهای کوچک‌تر تجزیه می‌کند.

³ لیپاز پانکراس (Pancreatic Lipase): آنزیمی که چربی‌ها (تری‌گلیسیریدها) را به اسیدهای چرب و گلیسرول تجزیه می‌کند.

⁴ تریپسینوژن (Trypsinogen): شکل غیرفعال آنزیم تریپسین که در لوزالمعده تولید می‌شود.

⁵ دوازدهه (Duodenum): اولین و کوتاه‌ترین بخش روده کوچک که شیره لوزالمعده به آن می‌ریزد.

⁶ سکرتین (Secretin): هورمونی که در پاسخ به اسید معده ترشح شده و لوزالمعده را برای ترشح بی‌کربنات تحریک می‌کند.

⁷ کوله‌سیستوکینین (Cholecystokinin - CCK): هورمونی که در پاسخ به چربی و پروتئین ترشح شده و لوزالمعده را برای ترشح آنزیم‌های گوارشی تحریک می‌کند.

⁸ کیموس (Chyme): مایع غلیظ و نیمه هضم‌شده‌ای که از معده وارد روده کوچک می‌شود.

⁹ انتروکیناز (Enterokinase): آنزیمی که در دیواره روده کوچک یافت شده و تریپسینوژن را به تریپسین فعال تبدیل می‌کند.