بلع؛ فرایند عبور غذا از دهان به مری

بلع (Deglutition)؛ سفر شگفت‌انگیز غذا از دهان به معده

بلع چیست و چرا اهمیت دارد؟

بلع، اولین قدم مهم در فرآیند گوارش است. ما برای تأمین انرژی و مواد مغذی بدنمان نیاز به خوردن غذا داریم، اما این غذا باید از دهان که خارجی‌ترین بخش دستگاه گوارش است، به معده برسد. مسیر این سفر از میان ساختارهای مشترکی می‌گذرد که هم برای تنفس و هم برای بلع استفاده می‌شوند. بنابراین، بدن به یکی نیاز دارید مکانیسم بسیار هوشمند دارد تا مطمئن شود غذا مسیر درست را طی می‌کند و به ریه‌ها نمی‌رود. به این ترتیب، بلع فقط یک حرکت ساده نیست، بلکه یک رفلکس پیچیده و هماهنگ شده است.

سه مرحله اصلی بلع

فرآیند بلع به سه مرحله مجزا تقسیم می‌شود که دو مرحله اول تحت کنترل اراده ما هستند و مرحله سوم کاملاً غیرارادی است.

اپی‌گلوت: محافظی هوشمند در مسیر بلع

یکی از شگفت‌انگیزترین بخش‌های فرآیند بلع، کار اپی‌گلوت است. اپی‌گلوت یک برگه غضروفی انعطاف‌پذیر است که درست در پشت زبان قرار دارد. در حالت عادی، اپی‌گلوت به صورت ایستاده است و اجازه می‌دهد هوا freely از میان حنجره به نای و سپس به ریه‌ها جریان یابد. اما در لحظه بلع، یک فرمان عصبی باعث می‌شود که اپی‌گلوت مانند یک درپوش به پایین بیفتد و کاملاً درب حنجره و نای را ببندد. این عمل مانع از ورود غذا یا مایعات به مسیر تنفسی می‌شود و از خفگی جلوگیری می‌کند. پس از عبور غذا، اپی‌گلوت دوباره بلند می‌شود تا راه تنفس باز شود.

یک آزمایش ساده برای درک بهتر بلع

می‌توانی به راحتی حرکت حنجره و عملکرد اپی‌گلوت را احساس کنی. انگشتان دستت را به آرامی روی گلویت، درست زیر چانه بگذار. حالا یک بار آب دهانت را قورت بده. متوجه می‌شوی که سیب گلو (که همان حنجره است) به سمت بالا حرکت می‌کند و سپس دوباره پایین می‌آید. این حرکت بالا رفتن، کمک می‌کند تا اپی‌گلوت راحت‌تر مسیر نای را ببندد و همچنین غذا راحت‌تر به مری هدایت شود.

تفاوت بلع در نوزادان و بزرگسالان

شاید جالب باشد که بدانی نوزادان به گونه‌ای متفاوت عمل بلع را انجام می‌دهند. نوزادان همزمان می‌توانند نفس بکشند و شیر بخورند. این به دلیل ساختار بدن آن‌هاست. حنجره‌ی نوزاد در موقعیت بالاتری نسبت به بزرگسالان قرار دارد، بنابراین اپی‌گلوت آن می‌تواند با کام نرم⁴ تماس پیدا کند و یک مسیر مستقیم از دهان به مری ایجاد کند، در حالی که یک مسیر جداگانه برای هوا از طریق بینی به نای باقی می‌ماند. این مکانیسم به آن‌ها اجازه می‌دهد بدون وقفه در تنفس، شیر بنوشند. این توانایی حدوداً در یک سالگی، زمانی که شروع به خوردن غذاهای جامد می‌کنند، از بین می‌رود و الگوی بلع بزرگسالان در آن‌ها شکل می‌گیرد.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹بولوس (Bolus): توده نرم و گرد شده‌ای از غذا که پس از جویده شدن و آغشته شدن به بزاق آماده بلع است.
²اپی‌گلوت (Epiglottis): یک ساختار غضروفی انعطاف‌پذیر که مانند یک درپوش عمل کرده و در هنگام بلع، مسیر نای را می‌بندد تا از ورود غذا به ریه جلوگیری کند.
³پریستالسیس (Peristalsis): یک سری انقباضات موجی شکل و هماهنگ عضلات دیواره اندام‌ها توخالی مانند مری و روده که برای به حرکت درآوردن محتویات درون آنها استفاده می‌شود.
⁴کام نرم (Soft Palate): بخش پشتی و نرم سقف دهان که در تولید برخی صداها و همچنین بستن مسیر بینی در هنگام بلع نقش دارد.
⁵سیستم عصبی سمپاتیک (Sympathetic Nervous System): بخشی از سیستم عصبی خودمختار که مسئولیت پاسخ «جنگ یا گریز» بدن در مواجهه با استرس یا خطر را بر عهده دارد.