بنداره (Sphincter): نگهبان‌های کوچک بدن
بنداره چیست و چگونه کار می‌کند؟
یک بنداره1 در واقع یک ماهیچه حلقوی شکل است که مانند یک دروازه یا یک بند عمل می‌کند. این ماهیچه می‌تواند منقبض (سفت) یا منبسط (شل) شود. وقتی منقبض می‌شود، مسیر را می‌بندد و از عبور مواد جلوگیری می‌کند و وقتی شل می‌شود، مسیر را باز کرده و اجازه عبور می‌دهد. تصور کنید یک لوله پلاستیکی نرم دارید. اگر وسط آن را با دستتان بگیرید و فشار دهید، مسیر بسته می‌شود و آب نمی‌تواند عبور کند. وقتی دستتان را برمی‌دارید، مسیر باز می‌شود. بنداره‌های بدن شما دقیقاً همین کار را به صورت خودکار انجام می‌دهند.
بنداره‌های مهم در دستگاه گوارش
دستگاه گوارش شما، از دهان تا مقعد، یک لوله طولانی است و چندین بنداره مهم در مسیر آن وجود دارد که به گوارش منظم غذا کمک می‌کنند. در جدول زیر می‌توانید مهم‌ترین این بنداره‌ها را ببینید:
| نام بنداره | محل قرارگیری | وظیفه اصلی |
|---|---|---|
| بنداره تحتانی مری (LES)2 | اتصال مری به معده | جلوگیری از بازگشت اسید معده به مری |
| پیلور (Pylorus)3 | اتصال معده به روده کوچک | کنترل خروج تدریجی غذای هضم‌شده از معده |
| اسفنکتر اودی (Sphincter of Oddi)4 | انتهای مجرای مشترک صفرا و لوزالمعده | تنظیم ورود صفرا و آنزیم‌های گوارشی به روده |
| اسفنکتر ایلئوسکال (Ileocecal)5 | اتصال روده کوچک به روده بزرگ | جلوگیری از بازگشت مواد دفعی از روده بزرگ به روده کوچک |
| اسفنکتر مقعدی (Anal) | انتهای راست روده | کنترل دفع مدفوع |
یک مثال عملی: بنداره تحتانی مری و سوزش سر دل
یکی از شناخته‌شده‌ترین مثال‌ها برای درک عملکرد یک بنداره، بنداره تحتانی مری (LES) است. این بنداره دقیقاً در نقطۀ اتصال مری به معده قرار دارد. وقتی غذا نمی‌خورید، این بنداره منقبض و بسته است تا اسید بسیار قوی معده وارد مری نشود. هنگام قورت دادن غذا، این بنداره به طور موقت شل می‌شود تا غذا از مری وارد معده شود و بلافاصله دوباره بسته می‌شود.
خوردن غذاهای بسیار چرب، شکلات، نوشیدنی‌های گازدار یا سیگار کشیدن می‌توانند باعث شل شدن بیش از حد این بنداره و بروز این مشکل شوند.
بنداره‌ها فقط در معده نیستند!
اگرچه تمرکز این مقاله بر روی دستگاه گوارش است، اما بد نیست بدانید بنداره‌ها در سایر قسمت‌های بدن نیز نقش‌های بسیار مهمی ایفا می‌کنند:
- دستگاه ادراری: بنداره‌هایی در مثانه و مجرای ادرار وجود دارند که کنترل دفع ادرار را بر عهده دارند. وقتی شما تصمیم می‌گیرید ادرار خود را نگه دارید، در واقع این بنداره‌ها را منقبض می‌کنید.
- چشم: عنبیه چشم که رنگ چشم شما را تعیین می‌کند، در واقع یک بنداره است! مردمک چشم سوراخی در وسط این بنداره است. با انقباض و انبساط این ماهیچه حلقوی، اندازه مردمک کوچک و بزرگ می‌شود تا مقدار نور ورودی به چشم را کنترل کند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
پاسخ: خیر. کنترل بنداره‌ها به دو دسته تقسیم می‌شود: ارادی و غیرارادی. برای مثال، بنداره مقعدی و بنداره‌های مثانه تا حد زیادی تحت کنترل ارادی شما هستند (شما تصمیم می‌گیرید چه زمانی دستشویی بروید). اما بنداره تحتانی مری یا پیلور کاملاً به صورت غیرارادی و توسط سیستم عصبی خودمختار کنترل می‌شوند و شما هیچ کنترلی بر باز و بسته شدن آن‌ها ندارید.
پاسخ: عملکرد نادرست یک بنداره می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی مختلفی شود. به عنوان مثال، ضعف در بنداره تحتانی مری باعث رفلاکس اسید می‌شود. اگر بنداره‌های کنترل‌کننده ادرار آسیب ببینند، ممکن است بی‌اختیاری ادرار رخ دهد. پزشکان می‌توانند با دارو، فیزیوتراپی یا در موارد نادر با جراحی به تقویت یا ترمیم این ماهیچه‌ها کمک کنند.
پاسخ: برای بنداره‌های ارادی مانند آن‌هایی که کنترل ادرار را بر عهده دارند، بله. ورزشی به نام کگل وجود دارد که با انقباض و انبساط مکرر آن ماهیچه‌ها، به تقویت آن‌ها کمک می‌کند. اما برای بنداره‌های غیرارادی مانند بنداره مری، چنین ورزشی وجود ندارد و کنترل آن‌ها تنها از طریق تغییر سبک زندگی (پرهیز از غذاهای محرک) و دارو ممکن است.
پاورقی
1بنداره (Sphincter): یک ماهیچه حلقوی که با انقباض و انبساط خود، عبور مواد از یک مجرا یا دهانه را کنترل می‌کند.
2بنداره تحتانی مری (Lower Esophageal Sphincter - LES): ماهیچه‌ای در انتهای مری که مانع بازگشت محتویات معده به مری می‌شود.
3پیلور (Pyloric Sphincter): دریچه‌ای که خروج غذا از معده به دوازدهه (ابتدای روده کوچک) را کنترل می‌کند.
4اسفنکتر اودی (Sphincter of Oddi): عضله‌ای که ترشح صفرا از مجرای صفراوی مشترک و ترشح آنزیم‌های لوزالمعده را به دوازدهه تنظیم می‌کند.
5اسفنکتر ایلئوسکال (Ileocecal Sphincter): دریچه‌ای که در محل اتصال ایلئوم (آخرین بخش روده کوچک) به سکوم (اولین بخش روده بزرگ) قرار دارد.