میانک؛ نقش در تقسیم یاخته

میانک¹؛ رهبر نامرئی رقص تقسیم سلول

میانک چیست و چگونه ساخته می‌شود؟

میانک‌ها ساختارهای لوله‌مانند کوچکی هستند که در سیتوپلاسم بیشتر سلول‌های یوکاریوتی یافت می‌شوند. آن‌ها از پروتئین‌هایی به نام توبولین ساخته شده‌اند. هر میانک از نه دسته سه‌تایی از ریزلوله‌ها تشکیل شده است که به شکل یک استوانهٔ توخالی کنار هم قرار گرفته‌اند. تصور کنید چندین نی نوشیدنی را به هم بچسبانید؛ ساختار میانک هم چیزی شبیه به این است.

یک جفت میانک که به طور عمود بر هم قرار گرفته‌اند، یک ساختار بزرگ‌تر به نام سانتریول⁶ را تشکیل می‌دهند. دو سانتریول نیز به نوبهٔ خود با هم ترکیب شده و سانتروزوم⁷ یامرکزجسم سلولی را می‌سازند که نقش اصلی در تقسیم سلول دارد.

میانک‌ها توانایی خودتکثیری دارند. این بدان معناست که میانک‌های موجود در سلول می‌توانند میانک‌های جدیدی را بسازند. این فرآیند در طول مرحلهٔ S از چرخهٔ سلولی رخ می‌دهد.

میانک‌ها چگونه تقسیم سلولی را رهبری می‌کنند؟

مهم‌ترین نقش میانک‌ها، سازمان‌دهی فرآیند تقسیم سلولی است. آن‌ها مانند یک رهبر ارکستر، تمام مراحل حرکت کروموزوم‌ها را هماهنگ می‌کنند تا هر سلول جدید، نسخه‌ای کامل و دقیق از اطلاعات ژنتیکی را دریافت کند.

در آغاز تقسیم سلولی (میتوز)، دو جفت سانتریول که هر کدام حاوی یک جفت میانک هستند، به دو قطب مخالف سلول حرکت می‌کنند. سپس از هر سانتریول، رشته‌های پروتئینی بسیار ریزی به نام رشته‌های دوک مانند تارهای یک عنکبوت شروع به رشد می‌کنند. این رشته‌ها به کروموزوم‌ها متصل شده و آن‌ها را به سمت قطب‌های سلول می‌کشند. این فرآیند دقیقاً شبیه به یک ماهیگیر است که دو قایق در دو سوی رودخانه دارد و با کشیدن طناب‌های متصل به تور، ماهی‌ها (کروموزوم‌ها) را به سمت قایق مورد نظر هدایت می‌کند.

کاربرد میانک‌ها فراتر از تقسیم سلولی

اگرچه نقش میانک‌ها در تقسیم سلولی بسیار حیاتی است، اما کاربرد آن‌ها به همینجا ختم نمی‌شود. یکی از جالب‌ترین نقش‌های میانک‌ها، شرکت در ساختار مژک⁸ و تاژک⁹ است. مژک‌ها و تاژک‌ها، زائده‌های موی‌مانندی هستند که از سطح برخی سلول‌ها بیرون زده‌اند و به سلول کمک می‌کنند تا حرکت کند یا مواد را در اطراف خود به جریان بیندازد.

به عنوان مثال، سلول‌های پوششی مجاری تنفسی ما، مژک‌های زیادی دارند. این مژک‌ها با حرکت هماهنگ خود، مانند یک جاروبرقی کوچک، ذرات گرد و غبار و میکروب‌ها را به سمت بیرون بینی و گلو می‌رانند تا از ریه‌ها محافظت کنند. این حرکت تنها به لطف ساختار پایه‌ای میانک‌ها که درمرکز سلول قرار دارد، امکان‌پذیر است. ساختار یک مژک را می‌توان با فرمول $9 \times 2 + 2$ نشان داد، یعنی ۹ جفت ریزلوله در محیط و یک جفت درمرکز.

اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم

پاورقی

¹میانک (Centriole): یک اندامک استوانه‌ای متشکل از ریزلوله‌ها که در تقسیم سلولی و تشکیل مژک و تاژک نقش دارد.

²تقسیم سلولی (Cell Division): فرآیندی که در آن یک سلول مادر به دو یا چند سلول دختر تقسیم می‌شود.

³اسکلت سلولی (Cytoskeleton): شبکه‌ای از رشته‌های پروتئینی در سیتوپلاسم که به سلول شکل می‌دهد و در حرکت آن کمک می‌کند.

⁴میتوز (Mitosis): نوعی تقسیم سلولی که در آن یک سلول به دو سلول دختر یکسان با تعداد کروموزوم‌های برابر تقسیم می‌شود.

⁵میوز (Meiosis): نوعی تقسیم سلولی که برای تولید سلول‌های جنسی به کار می‌رود و تعداد کروموزوم‌ها را به نصف کاهش می‌دهد.

⁶سانتریول (Centriole): یک ساختار سلولی متشکل از دو میانک که عمود بر هم قرار گرفته‌اند.

⁷سانتروزوم (Centrosome): ناحیه‌ای در سلول که حاوی دو سانتریول است و به عنوان مرکز سازمان‌دهی ریزلوله‌ها عمل می‌کند.

⁸مژک (Cilium): زائده‌های موی‌مانند کوتاه و متعدد روی سطح برخی سلول‌ها که برای حرکت مواد استفاده می‌شوند.

⁹تاژک (Flagellum): زائده‌های موی‌مانند بلند و کم‌تعداد (معمولاً یک یا دو عدد) که برای حرکت سلول به کار می‌روند.