پزشکی شخصی: درمانی که فقط برای شما دوخته شده است!
DNA شما: دفترچه راهنمای بدن
همه ما از سلول ساخته شده‌ایم و در مرکز هر سلول، هسته‌ای وجود دارد که حاوی DNA1 است. DNA مانند یک دفترچه راهنما یا یک طرح اولیه است که دستورالعمل‌های ساخت و کار بدن ما را در خود نگه می‌دارد. این دستورالعمل‌ها در واحدهایی به نام ژن ذخیره شده‌اند. تصور کنید DNA شما یک کتاب آشپزی بسیار بزرگ است و هر ژن، یک دستورالعمل برای پخت یک غذای خاص (مثلاً رنگ چشم یا قد) است.
تفاوت‌های کوچک در DNA ما را از یکدیگر متمایز می‌کند. این تفاوت‌ها هستند که تعیین می‌کنند چرا یک دارو برای یک فرد معجزه می‌کند ولی برای دیگری بی‌اثر است یا حتی عوارض جانبی دارد. پزشکی شخصی سعی می‌کند این دفترچه راهنما را برای هر فرد بخواند و بهترین درمان را بر اساس آن پیشنهاد دهد.
توالی‌یابی ژنوم: خواندن کتاب زندگی
برای خواندن کتاب راهنمای بدن (DNA)، دانشمندان از فرآیندی به نام توالی‌یابی ژنوم2 استفاده می‌کنند. این فرآیند مانند این است که ترتیب تمام حروف موجود در کتاب آشپزی (که میلیاردها حرف است) را به دقت بخوانیم و یادداشت کنیم. امروزه با پیشرفت فناوری، این کار بسیار سریع و مقرون به‌به‌صرفه شده است.
انواع درمان‌های سفارشی در پزشکی شخصی
پس از خواندن DNA، نوبت به طراحی درمان میرسد. این درمان‌ها می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند:
| نوع درمان | توضیح | مثال |
|---|---|---|
| داروهای هدفمند | داروهایی که دقیقاً به یک هدف خاص در سلول‌های بیمار حمله می‌کنند. | داروهای خاص برای نوعی از سرطان ریه که فقط روی تومورهایی با یک جهش ژنتیکی خاص اثر می‌گذارند. |
| ژن درمانی | تعمیر یا جایگزینی یک ژن معیوب که باعث بیماری شده است. | درمان بیماری هموفیلی با وارد کردن نسخه سالم ژن به بدن بیمار. |
| پیش‌بینی ریسک بیماری | با بررسی DNA، احتمال ابتلا به برخی بیماری‌ها در آینده پیش‌بینی می‌شود. | اگر فردی استعداد ژنتیکی بالایی برای دیابت دارد، می‌تواند سبک زندگی خود را زودتر تغییر دهد. |
یک مثال ملموس: جنگنده‌های هوشمند در برابر سرطان
در پزشکی سنتی، درمان سرطان مانند این بود که با یک بمب اتم به یک شهر (بدن) حمله کنیم تا یک ساختمان خرابکار (تومور) را نابود کنیم. در این حمله، ساختمان‌های سالم هم آسیب زیادی می‌بینند (عوارض شیمی‌درمانی).
اما در پزشکی شخصی، ما به جنگنده‌های هوشمند مجهزیم! اول، نقشه ساختمان خرابکار (توالی‌یابی DNA تومور) را می‌کشیم. سپس، موشک‌هایی (داروهای هدفمند) طراحی می‌کنیم که فقط به درب آن ساختمان خاص قفل می‌شوند و آن را نابود می‌کنند، بدون اینکه به هیچ ساختمان دیگری آسیب بزنند.
برای مثال، داروی هرسپتین تنها برای بیماران سرطانی مؤثر است که تومور آن‌ها پروتئین خاصی به نام HER2 را به مقدار زیاد تولید می‌کند. با یک آزمایش ژنتیکی ساده می‌فهمیم کدام بیماران می‌توانند از این داروی هدفمند و کم‌عارضه استفاده کنند.
اشتباهات رایج و پرسش‌های مهم
خیر. هدف اصلی پیدا کردن زیرگروه‌های بیماران است. یعنی گروهی از بیماران که DNA یا ویژگی‌های زیست‌شناسی یکی مشابهی دارند و یک داروی خاص روی همه آن‌ها جواب می‌دهد. ساخت دارو برای تک‌تک افراد به صورت انفرادی بسیار پرهزینه و غیرعملی است.
اصلاً اینطور نیست. ژنتیک فقط استعداد را تعیین می‌کند. عوامل بسیار مهم دیگر مانند سبک زندگی، محیط و تغذیه نقش کلیدی در ابتلا یا عدم ابتلا بازی می‌کنند. دانستن استعداد ژنتیکی به شما فرصت می‌دهد تا با انتخاب‌های هوشمندانه، ریسک را کاهش دهید.
این یک نگرانی بسیار مهم است. قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای محافظت از این اطلاعات وجود دارد. اما همیشه ریسک سوءاستفاده توسط شرکت‌های بیمه یا کارفرمایان وجود دارد. باید همیشه در مورد شرکتی که تست ژنتیک شما را انجام می‌دهد، تحقیق کنید و از حریم خصوصی خود محافظت نمایید.
پاورقی
1DNA (DeoxyriboNucleic Acid): اسید دئوکسی ریبونوکلئیک. مولکولی که حاوی اطلاعات ژنتیکی و وراثتی همه موجودات زنده است.
2توالی‌یابی ژنوم (Genome Sequencing): فرآیندی که در آن توالی کامل نوکلئوتیدهای تشکیل‌دهنده DNA یک موجود زنده مشخص می‌شود.