جزوه درس به درس دستور زبان فارسی پنجم دبستان - درس 1 تا 17

درس پنجم
ضمیر: واژه‌ای است که به جای اسم قرار می‌گیرد و از تکرار آن جلوگیری می‌کند. مثال:
مهران را دیدم و کتابش را به او دادم.
انواع ضمیر:
الف) جدا (منفصل): من، تو، او (وی)، ما، شما، ایشان (آنان، آنها)
ب) پیوسته (متصل): َم، َت، َش، ِمان، ِتان، ِشان کتابم، کتابت، کتابش، کتابمان، کتابتان، کتابشان

انواع ضمیر از نظر شخص:
نوع ضمیر اول شخص دوم شخص سوم شخص
ضمیرهای مفرد من تو او (وی)
ضمیرهای جمع ما شما ایشان( آنان، آنها)

نکته: گاهی به خاطر احترام، برای شخص مفرد، ضمیر جمع به کار می‌بریم. مثال:
کتابت را بردار برای احترام می‌گوییم: «کتابتان را بردارید»


درس هفدهم
واژه‌های هم‌خانواده (یادآوری)
هم‌خانواده: واژه‌هایی که ریشه‌ی مشترک داشته باشند یعنی سه حرف اصلی آنها به ترتیب در آن واژه‌ها تکرار شده باشد.
واژه‌ها حرف‌های مشترک اصلی
نظر – ناظر – نظارت ن ظ ر
جسم - تجسم – اجسام ج س م
عقل – عاقل – معقول ع ق ل
قانع – قناعت ق ن ع
تدبیر – مدبر – تدابیر د ب ر

ترتیب واژه‌ها در جمله (ترتیب اجزای جمله)
در نوشته‌های معمولی، اجزای جمله به این ترتیب قرار می‌گیرند: «نهاد + مفعول + متمم + فعل»
مثال: سلیمان موری را در راهی دید.
اما گاهی در شعرها برای رعایت وزن و آهنگ آن، شاعران ترتیب اجزای جمله را رعایت نمی‌کنند و جای واژه‌ها را تغییر می‌دهند که هنگام نوشتن شعر به نثر و بازنویسی، باید جمله‌ها را مرتب کنیم. مثال: به راهی در سلیمان دید موری