درسنامه آموزشی مطالعات اجتماعی پنجم با پاسخ درس 7: نواحی صنعتی مهم ایران
در کتاب مطالعات اجتماعی سال سوم خواندید که همهی کالاهایی که از آنها استفاده میکنیم از «منابع طبیعی» به دست میآیند. همچنین پی بردید که منابع طبیعی انواع مختلفی دارند؛ مانند نفت و گاز، سنگهای معدنی، خاک و گیاهان.
به شکل زیر توجّه کنید.
چه چیزی مشاهده میکنید؟ توضیح دهید.
هر کارخانهای برای تولید کالا به «موادّ اوّلیه» نیاز دارد. موادّ اوّلیه را به کارخانه میبرند. در کارخانه، کارگران به کمک ماشینآلات در آنها تغییراتی به وجود میآورند و آنها را به کالاهای مورد نیاز تبدیل میکنند. به این فعّالیت «صنعت» میگویند.
موادّ اوّلیهی کارخانهها از منابع طبیعی به دست میآید. به نظر شما، برای تهیهی نخ از کدام منابع طبیعی استفاده میشود؟
فعالیت (صفحه 32 کتاب درسی)
1- کاربرگهی شمارهی (5) را در کلاس انجام دهید تا با «موادّ اوّلیه» بیشتر آشنا شوید.
کارخانهها برای تولید کالاها به مواد اولیه مختلف نیاز دارند، مواد اولیهی مناسب را انتخاب و در ستون مربوط به آن بنویسید.
رب گوجهفرنگی ← گوجه فرنگی، ورقه فلزی (بستهبندی)
ماکارونی ← آرد گندم، پلاستیک (بستهبندی)
پنیر و ماست ← شیر، پلاستیک (بستهبندی)
کتاب ← کاغذ
خودرو ← فولاد، شیشه، پلاستیک، چرم، مس، ورقه فلزی
پتو ← پشم، نخ
قابلمه ← پلاستیک، ورقه فلزی
مداد ← چوب، زغال
تنگ و لیوان ← شیشه
مبلمان ← چوب، پارچه، چرم
کیسه زباله ← پلاستیک
کیف ← چرم، پارچه، پلاستیک، فلز
گفتیم که کارخانهها برای تولید کالا به موادّ اوّلیه نیاز دارند. اکنون به تصویر نگاه کنید و بگویید یک کارخانه برای اینکه کالا تولید کند، علاوه بر موادّ اوّلیه به چه چیزهای دیگری نیاز دارد؟ سرمایه، دانش و فناوری، نیروی کار، ماشین آلات و ابزار
فعالیت (صفحه 33 کتاب درسی)
2- صاحبان کارخانهها یا کارگاههای تولیدی باید همهی کارگران و کسانی را که در کارخانه مشغول به کارند، بیمه کنند. پرس و جو کنید که این بیمه چیست و چه فایدهای دارد.
بیمه تامین اجتماعی یا بیمه تکمیلی؛ بیمه یک قرارداد و پیمان است بین دو نفر که بر اساس آن بیمه گر (شرکت) در برابر مبلغی که از بیمه گذار (کارگ) دریافت میکند تعهد مینماید ضرر و زیانی که به طور ناگهانی به وی وارد شده است را جبران کند.
فایدهی بیمه تأمین و جبران هزینههای درمان، اعم از درمان سرپایی یا بستری است. یکی از پوششهای متداول بیمه درمان، بیمه تکمیلی درمان است که هزینههای اضافه بر تعرفههای بیمههای اجتماعی (مانند خدمات درمانی یا تامین اجتماعی) را پوشش میدهد.
3- کاربرگهی شماره ی 6 را در کلاس انجام دهید.
نیروی کار: 6500 کارگر - 900 نفر کارمند
انرژی مورد نیاز: برق
مواد اولیه: پلاستیک، فولاد، چرم، چوب، شیشه و...
سرمایه، ماشینآلات: ساختمان کارخانه، 7 سالن تولید، ماشینآلات، پول برای خرید مواد اولیه و دستمزد کارکنان
4- به همراه معلمّ خود از یک کارخانه بازدید کنید و به طور گروهی گزارش بازدید را بنویسید و در کلاس ارائه کنید.
صنایع کارخانهای ایران
در کشور ما صنایع مختلفی وجود دارد.
به طور کلّی، صنایع کارخانهای را میتوانیم به دو دسته تقسیم کنیم: صنایع مادر و صنایع مصرفی.
صنایع مادر
کالاهایی تولید میکنند که مردم آنها را نمیخرند و از آنها بهطور مستقیم استفاده نمیکنند. از این کالاها در کارخانههای دیگر استفاده میشود. برای مثال، کارخانهی ذوب آهن ورقههای آهنی تولید میکند. این ورقهها در کارخانهها یا کارگاههای دیگر به کالاهای موردنیاز مانند یخچال و اتومبیل تبدیل میشوند. صنایع ذوب آهن و فولاد از صنایع مادر هستند.
صنایع مصرفی
کالاهایی تولید میکنند که مردم آنها را میخرند و بهطور مستقیم مصرف میکنند یا مورد استفاده قرار میدهند.
پراکندگی صنایع مادر
مهمترین صنایع مادر در کشور ما صنایع ذوب آهن، پتروشیمی و ماشینسازی است.
صنایع ذوب آهن:
در کارخانههای ذوب آهن قطعات آهن تولید میشود. اوّلین کارخانهی ذوب آهن ایران در نزدیکی اصفهان ساخته شده است. سنگ آهن مورد نیاز این کارخانه از معادن آهن استان یزد تأمین میشود. سپس در کورههای بسیار داغ ذوب میگردد و به آهن تبدیل میشود.
صنایع پتروشیمی:
کارخانههای پتروشیمی، نفت و گاز را به موادّ شیمیایی تبدیل میکنند. از این مواد در کارخانههای دیگر برای تولید رنگ، چسب، کود شیمیایی، لاستیک و موادّ شوینده (پودرهای لباسشویی) استفاده میشود.
صنایع ماشینسازی:
در کارخانههای ماشینسازی، ماشینآلات و ابزار، دیگ بخار، جرثقیل و دستگاههایی مانند اینها برای سایر کارخانهها تولید میشود. موادّ اوّلیهی کارخانههای ماشینسازی معمولاً از معادن آهن، سرب، روی و مس تهیه میشود.
اکنون، در روی نقشه مهمترین صنایع مادر کشور را مشاهده کنید.
معادن
صنایع مادر برای تولید کالا به موادّ اوّلیه نیاز دارند. آنها این موادّ اوّلیه را از «معدنها» تأمین میکنند. کشور پهناور ما ایران معادن فراوانی دارد. معدن نعمتی خدادادی است.
پراکندگی صنایع مصرفی
تعداد صنایع مصرفی زیاد است و در اطراف شهرها و برخی روستاها و همهی استانهای کشور ما کارخانههای بزرگ و کوچکی وجود دارد که به تولید کالاهای مختلف مشغولند.
به نمودار توجّه کنید. مهمترین استان صنعتی ایران که بیشترین صنایع مصرفی را در خود جای داده کدام استان است؟ تهران
فعالیت (صفحه 36 کتاب درسی)
5- چرا در اطراف شهرهای بزرگ، صنایع مصرفی زیادی تأسیس میشود؟ برای دسترسی آسانتر به بازار مصرف و نیز تهسیل رفت و آمد کارمندان و کارگران.
6- معیّن کنید کدام صنایع زیر مصرفی و کدام مادر هستند.
- پتروشیمی: مادر
- فرش: مصرفی
- کفش: مصرفی
- قند و شکر: مصرفی
- فولاد: مادر
- پارچهبافی: مصرفی
7- به نقشهی پراکندگی صنایع و معادن ایران توجّه کنید. برای هر یک از صنایع دو شهر را نام ببرید.
پتروشیمی: بندر ماهشهر - بندر امام خمینی
ذوب آهن و فولاد: اصفهان - اهواز
ماشینسازی: اراک - تبریز
8- آیا در نزدیکی محلّ زندگی شما کارخانهای وجود دارد؟ دربارهی آن گزارشی تهیه کنید.