درسنامه آموزشی مطالعات اجتماعی کلاس نهم با پاسخ درس 21: نهاد حکومت
-
مطالعات اجتماعی
- فصل 1: سیارهٔ ما، زمین
- فصل 2: سنگ کره، آبکره، هواکره
- فصل 3: زیست کره، تنوع شگفتانگیز
- فصل 4: ساکنان سیارهٔ زمین
- فصل 5: عصر یکپارچگی و شکوفایی
- فصل 6: ایران از عهد نادرشاه تا ناصرالدین شاه
- فصل 7: ایران در عصر مشروطه
- فصل 8: سقوط حکومت شاهنشاهی و شکل گیری نظام جمهوری اسلامی
- فصل 9: فرهنگ و هویت
- فصل 10: خانواده و جامعه
- فصل 11: حکومت و مردم
- فصل 12: بهرهوری
نیاز به حکومت
شما پیش از این در درس تاریخ با حکومتها و سلسلههای مختلف آشنا شدهاید. آیا تاکنون فکر کردهاید که چرا حکومتها پدید آمدهاند و آیا جامعهای میتواند بدون نهاد حکومت به حیات خود ادامه دهد؟
همانطور که زندگی اجتماعی یک ضرورت است و انسانها نمیتوانند به تنهایی زندگی کنند و نیازهای مادی و معنوی خود را برطرف کنند، داشتن حکومت نیز برای یک جامعه یک ضرورت است. و هیچ جامعهای نمیتواند بدون وجود حکومت باقی بماند؛ زیرا در زندگی اجتماعی نیازهای مشترکی وجود دارد و افراد برای تنظیم امور خود به قوانین و مقرراتی نیاز پیدا میکنند. آنها همچنین برای اجرای قوانین و حل اختلافات برقراری امنیت و نظم، ایجاد هماهنگی میان فعّالیتهای مختلف جامعه و دفاع از هجوم دشمنان ناگزیرند حکومتی تشکیل دهند و ادارهٔ امور جامعه را به افرادی بسپارند. بنابراین بدون نهاد حکومت، جامعه دچار اختلال و هرج و مرج میشود.
وظایف حکومت
اگرچه نهاد حکومت در همهٔ کشورها وجود دارد و حکومتها تقریباً وظایف مشابهی را به عهده دارند؛ ولی تفاوتهای مهم و اساسی نیز میان آنها وجود دارد. نهاد حکومت، مهمترین ویژگیهای ارزشی و فرهنگی یک کشور را نمایان میسازد. به همین دلیل در معرفی کشورها و بیان هویت آنها، از نوع حکومت آنها نیز یاد میشود.
برخی از مهمترین وظایف حکومتها عبارتاند از:
فعالیت (صفحهٔ 141 کتاب درسی)
1- با توجه به آنچه در سالهای قبل دربارهٔ قوهٔ مقننه، قضاییه و مجریه خواندهاید، چند مورد از مهمترین وظایف حکومت را که در صفحهٔ قبل نوشته شده، انتخاب کنید و بگویید از وظایف کدام قوه است.
* وضع قوانین و مقررات لازم در امور مختلف و اجرای قوانین = قوه مقننه
* برقراری نظم و امنیت و رسیدگی به اختلافات و شکایتها = قوه قضاییه
* تعلیم و تربیت، حفظ میراث فرهنگی، سیاست گذاری فرهنگی = قوه مجریه
* عمران و آبادانی کشور، ایجاد وسایل و امکانات لازم برای رفع نیازهای معیشتی، اجتماعی و اقتصادی مردم = قوه مجریه
* ایجاد هماهنگی بین فعّالیتها و بخشهای مختلف = قوه مجریه
* دفاع از کشور و حفظ تمامیت ارضی = قوه مجریه
* مدیریت منابع طبیعی و ثروتهایی که به عموم مردم تعلق دارند = قوه مجریه
* حمایت از گروههای خاص و نیازمند مانند کودکان بیسرپرست، معلولان، از کارافتادگان و... = قوه مقننه
اسلام و حکومت
اسلام وجود حکومت را برای جامعه ضروری میداند. زیرا بسیاری از احکام الهی (مانند عدالت) جز با تشکیل یک جامعه و حکومت الهی، محقّق نمیگردد. پیامبر اکرم (ص) نیز پس از هجرت از مکه به مدینه، حکومت اسلامی تشکیل داد.
مبدأ قوانین و مقررات برای برپایی حکومت از دیدگاه اسلام، حکمت و ارادهٔ خداوند است و عقل و وحی الهی، دو وسیلهٔ اصلی برای شناخت ارزشهای الهی، قوانین و مقررات اجتماعی هستند.
عدالت و ایجاد شرایط مناسب برای رشد و تعالی مردم، آزادی انسانها از همهٔ بندها و موانع سعادت آنها، استقلال و نفی سلطه بیگانگان، ظلم نکردن، مسئولیت در قبال مظلومان، تأمین اجتماعی و تلاش برای عمران و آبادی زمین، برخی از قوانین و ارزشهای اجتماعی اسلام هستند.
قانون الهی ضامن عدالت است و مجریان قوانین عادلانه باید دو ویژگی داشته باشند: عدالت را بشناسند و به عدالت رفتار کنند. به همین دلیل، برای حکومت و اداره امور جامعه، فقط آن گروه از مردم شایستگی دارند که هم از قوانین و ارزشهای الهی آگاهی داشته باشند و هم از نظر تقوا و عدالت از دیگر مردم بالاتر باشند. در رأس این گروه، پیامبران الهی و سپس جانشینان آنها یعنی امامان معصوم (ع) قرار دارند. در غیاب آنان نیز، افراد باتقوا و عادلی که آگاهی لازم را به دستورات اسلام داشته و بر اساس تجربه، حکمت و سیاست صحیح، میتوانند دستورات اسلام را به درستی بر شرایط و زمانهای مختلف تطبیق دهند، ادامهدهنده راه آنها هستند.
امت اسلامی باید از پذیرش طاغوت و حکومتهای غیرالهی خودداری کند و برای شکلگیری امامت و ولایت الهی بر اساس موازین و ارزشهای اسلامی از هیچ تلاش و مجاهدتی دریغ نورزد.
فعالیت (صفحهٔ 142 کتاب درسی)
2- چرا مبدأ اصلی قوانین برای برپایی حکومت از دیدگاه اسلام، حکمت و ارادهٔ خداوند است؟
3- با مطالعهٔ آیات قرآن کریم در صفحهٔ قبل، دیدگاه اسلام را دربارهٔ ماهیت حکومت بیان کنید. از دیدگاه قرآن حکومت از آن خداوند است که به وسیله وحی به پیامبران نازل شده است و تنها حکومتی که مورد قبول و پذیرش درگاه خداوند قرار میگیرد که در آن ایمان به خداوند و پیروی از رسول و اولیای او باشد.
حکومت در کشور ما
همانطور که در فصل هشتم خواندید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حکومت جمهوری اسلامی در ایران تأسیس و جانشین حکومت شاهنشاهی شد.
بنیانگذار این نوع حکومت امام خمینی (ره) است. کلمهٔ «جمهوری» نشان میدهد که شکل این حکومت، جمهوری است و در آن حق انتخاب و مشارکت مردم در حکومت به رسمیت شناخته میشود. کلمهٔ «اسلامی» نیز یعنی محتوای این حکومت اسلامی است و کشور با اصول و قوانین اسلامی اداره میشود. زمامداران آن نیز باید مؤمن و معتقد به اسلام و متعهد به اجرای آن باشند.
فعالیت (صفحه 142 کتاب درسی)
4- تحقیق کنید پس از انقلاب اسلامی تاکنون، چه انتخاباتهایی و با چه تعداد، در کشور برگزار شده است؟
ارکان حکومت در جمهوری اسلامی ایران
بر طبق قانون اساسی، مهمترین رکن حکومت جمهوری اسلامی رهبری آن است و سه قوهٔ مقننه، قضائیه و مجریه تحت نظارت رهبری به ادارهٔ امور کشور میپردازند. رهبری در جمهوری اسلامی ایران بر پایۀ «ولایت فقیه» است.
گفتیم که از دیدگاه اسلام پیامبران و امامان معصوم (ع) از طرف خداوند نمایندگی دارند که مردم را سرپرستی کنند. بر طبق اصل پنجم قانون اساسی، در زمان غیبت امام زمان (عج) سرپرستی جامعهٔ اسلامی بر عهدهٔ فقیه عادل و باتقوا، آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبر است.
|
|
|
اختیارات و وظایف رهبر
رهبر، مدیریت کلان و ارزشی کشور را بر عهده دارد. به این معنا که مراقب حرکت کلّی کشور است تا از اهداف و ارزشهای انقلاب اسلامی، منحرف نشود.
در نظام جمهوری اسلامی علاوه بر رهبری و قوای سه گانه، نهادهای ویژه دیگری در مدیریت کلان و حاکمیت کشور، مشارکت دارند.
از جمله این نهادها میتوان به مجلس خبرگان رهبری، شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد.
فعالیت (صفحهٔ 145 کتاب درسی)
5- حکومت جمهوری اسلامی چه ویژگیهایی دارد؟ ویژگیهای رهبر در حکومت جمهوری اسلامی کداماند؟ توضیح دهید. حکومت جمهوری اسلامی حکومتی الهی است، چون محتوای قوانین این حکومت و کشور برگفته از قرآن و قوانین اسلامی است و کسی که رهبری آن را بر عهده دارد، ولی فقیه عادل و با تقوا و آگاه به زمان و شجاع و مدیر و مدبر است.
6- در روزنامهها یا مجلات، یک یا چند مورد از توصیههای رهبر جمهوری اسلامی ایران به کارگزاران حکومتی را دربارهٔ امور مختلف کشور جستوجو کنید و بنویسید. در صورتی که به اینترنت دسترسی دارید، میتوانید به پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری یا پایگاه اطلاع رسانی حفظ و نشر آثار حضرت آیتاللّٰه خامنهای به نشانی «farsi.khamenei.ir» و «www.leader.ir» مراجعه کنید. پس از جمع آوری گزیدهٔ سخنان مقام معظّم رهبری، آنها را روی یک تابلو نمایش دهید.
7- دربارهٔ یکی از نهادهایی که در مدیریت کلان و حاکمیت کشور (غیر از رهبری و قوای سه گانه) نقش دارند، تحقیق کنید و برخی از مهمترین وظایف آنها را در کلاس بیان کنید.
شوراهای اسلامی شهر و روستا
از آنجا که نوع حکومت در کشور ما جمهوری است و مردم باید در همهٔ شئون حکومت نقش و مشارکت داشته باشند، در قانون اساسی تشکیل شوراهای اسلامی روستا، شهر، شهرستان و استان مورد توجه قرار گرفته است. اعضای این شوراها را مردم منطقه یا محل انتخاب میکنند.
شوراهای اسلامی با هدف همکاری مردم برای پیشبرد برنامههای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و عمرانی با توجه به شرایط و مقتضیات هر منطقه از کشور تشکیل میشوند.
فعالیت (صفحه 145 کتاب درسی)
8- دربارهٔ فعّالیتهای اخیر شورای اسلامی شهر یا روستای خود تحقیق کنید و مهمترین اقدامهایی را که شورا برای پیشرفت منطقهٔ شما انجام داده است، در کلاس و با راهنمایی معلم خود، به بحث بگذارید.