درسنامه آموزشی تاریخ (3) کلاس دوازدهم معارف با پاسخ درس 12: استقرار و تثبیت نظام جمهوری اسلامی
-
تاریخ (3) معارف
- درس 1: تاریخ و تاریخنگاری
- درس 2: تحولات سیاسی و اقتصادی ایران در دورۀ صفوی
- درس 3: ایران و جهان در آستانه دوره معاصر
- درس 4: ایران در عصر قاجار (از آغاز تا پایان سلطنت ناصرالدین شاه)
- درس 5: اوضاع اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی عصر قاجار
- درس 6: انقلاب مشروطهٔ ایران
- درس 7: جنگ جهانی اوّل
- درس 8: ایران در دورۀ حکومت رضاشاه
- درس 9: جنگ جهانی دوم و جهان پس از آن
- درس 10: نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران
- درس 11: انقلاب اسلامی
- درس 12: استقرار و تثبیت نظام جمهوری اسلامی
- درس 13: جنگ تحمیلی و دفاع مقدس
استقرار نظام جمهوری اسلامی
از فردای پیروزی انقلاب اسلامی، دولت موقت انقلاب به ریاست مهندس مهدی بازرگان به همراه شورای انقلاب علاوه بر ادارهٔ امور کشور، برای استقرار نظام سیاسی جدید کارهای مهمی انجام دادند.
1- برگزاری همهپرسی تعیین نظام سیاسی جدید
این همهپرسی روزهای 10 و 11 فروردین 1358 برگزار شد و نتیجهٔ آن که در 12 فروردین اعلام شد، نشان داد که بیش از 98 درصد شرکتکنندگان به جمهوری اسلامی رأی مثبت دادهاند. به همین دلیل، 12 فروردین در تقویم به عنوان روز جمهوری اسلامی نامگذاری شده است.
بخوانیم و پاسخ دهیم (صفحهٔ 143 کتاب درسی)
اقرار محرمانه
1- همهپرسی از نوع حکومت در ایران، آن هم حدود دو ماه بعد از انقلاب و استقبال بینظیر مردم از آن، در تاریخ سابقه نداشت. این همهپرسی و نتایج آن، حتی ویلیام سولیوان، سفیر وقت آمریکا در ایران را وادار کرد که حقیقت را محرمانه به دولت خود بگوید و اعتراف کند که مردم ایران به شدت با نظام سلطنت پهلوی مخالف هستند. سولیوان در این نامه مینویسد:
از سفارت آمریکا، تهران
به وزارت امور خارجه، واشنگتن دی.سی ـ فوری
خیلی محرمانه / 4 آوریل 1979 [15 فروردین 1358]
موضوع رفراندوم و چشم اندازهای آینده
استقبال از رفراندوم ایران خیلی وسیع بوده و اکثر آرا به نفع حکومت جمهوری اسلامی بود...
رفراندوم یک مسئله را صریحاً روشن کرده است و آن اینکه اکثریت مردم، خواهان برکناری نظام سلطنتی پهلوی هستند... (سولیوان / اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ج 2، ص 147)
سؤال: چرا سولیوان این نامه را به صورت خیلی محرمانه به آمریکا میفرستد؟ چه نکتهای در این نامه هست که باید مخفی بماند؟
2- براساس اسناد محرمانهای که در سال 2020 توسط وزارت امور خارجه آمریکا منتشر شده است، رئیس جمهور وقت آمریکا کمتر از یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به رئیس سازمان اطلاعات مرکزی (سیا) دستور میدهد که انجام عملیات علیه جمهوری اسلامی ایران را در دستور کار قرار دهد به ترجمه این سند توجه کنید:
ضمیمه سند شماره 110 [جلسه کمیته هماهنگی ویژه اطلاعات]
یافته ریاست جمهوری
واشنگتن، 27 دسامبر 1979 [6 دی 1358]دریافت من [کارتر] آن است که عملیات زیر در یک کشور خارجی، برای امنیت ملی ایالات متحده مهم است و لذا به رئیس سازمان اطلاعات مرکزی یا نماینده وی دستور میدهم تا این یافته را به کمیتههای مرتبط در کنگره طبق ماده 662، گزارش دهد و در صورت لزوم، جلسات توجیهی تدارک ببیند.
محدوده: ایران
شرحِ عملیات: انجام عملیات تبلیغاتی، سیاسی و اقتصادی برای حمایت از استقرار یک رژیم مسئول و دموکراتیک در ایران؛ برقراری تماس با رهبران مخالفان (اپوزیسیون) ایران و دولتهای علاقهمند به هدف ترغیب تعاملاتی که بتواند به ایجاد جبهه گسترده غربگرا -که میتواند یک دولت جایگزین تشکیل دهد- منتهی شود. (جیمی کارتر)
سؤال:
1- در حالی که مطابق سند اول، سفیر آمریکا در ایران به این روشنی و وضوح از حمایت مردم ایران از جمهوری اسلامی سخن میگوید، چرا -بر اساس سند دوم- دولت آمریکا برای براندازی آن با براندازان همکاری میکند؟
2- در سند دوم به شیوههای براندازی اشاره شده است. به نظر شما هماکنون آمریکاییها، برای براندازی نظامهای متکی به اراده استقلال طلبانه مردم، بیشتر از چه شیوههایی استفاده میکنند؟
![]() |
![]() |
2- تدوین قانون اساسی
چند ماه بعد از همهپرسی، مردم با حضور در پای صندوقهای رأی، 72 نمایندهٔ مجلس خبرگان قانون اساسی را برگزیدند تا قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را تدوین و تصویب کنند. مجلس خبرگان قانون اساسی از مرداد 1358 کار تدوین قانون اساسی جدید را آغاز کرد.
تسخیر لانه جاسوسی؛ در زمان تدوین قانون اساسی، دانشجویان پیرو خط امام در 13 آبان 1358 سفارت آمریکا را در تهران تسخیر کردند. آنان علت این اقدام را تداوم دشمنیها و توطئههای دولت آمریکا علیه انقلاب اسلامی و دخالت در امور داخلی ایران از جمله اجازهٔ ورود به محمدرضا شاه پهلوی برای سفر به آن کشور اعلام کردند. امام خمینی این اقدام دانشجویان را تأیید کرد و آن را انقلاب دوم خواند. مجلس خبرگان قانون اساسی نیز از تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان حمایت کرد. مهندس بازرگان و اعضای کابینهٔ او که با این اقدام موافق نبودند، استعفا کردند و شورای انقلاب مسئولیت ادارهٔ کشور و تکمیل روند استقرار نظام سیاسی جدید را عهدهدار شد.
پس از آنکه نمایندگان مجلس خبرگان قانون اساسی جدید را تدوین و تصویب کردند، این قانون به همهپرسی گذاشته شد (آذر 1358) و مورد تأیید اکثر مردم ایران قرار گرفت.
کاوش خارج از کلاس (صفحهٔ 145 کتاب درسی)
با مقایسهٔ قانون اساسی مشروطه و قانون اساسی جمهوری اسلامی، سه تفاوت اساسی آنها را در حوزه قدرت و مدیریت سیاسی کشور بیان کنید.
3- شکلگیری هیئت دولت بر اساس قانون اساسی جدید
با تدوین و تصویب قانون اساسی، زمینه برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی و تشکیل دولت دائم فراهم آمد. ابتدا انتخابات ریاست جمهوری (بهمن 1358) انجام شد و ابوالحسن بنیصدر به عنوان نخستین رئیس جمهوری اسلامی ایران انتخاب گردید. با فاصلهٔ کوتاهی انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز برگزار شد (اسفند 1358).
پس از شروع به کار مجلس شورای اسلامی، ابتدا محمدعلی رجایی به عنوان نخستوزیر معرفی گردید و سپس وزرای معرفی شده توسط او از مجلس شورای اسلامی رأی اعتماد گرفتند؛ دولت دائم بر سر کار آمد و مدیریت امور کشور را از شورای انقلاب تحویل گرفت.
با برگزاری انتخابات اولین دورهٔ مجلس خبرگان رهبری (آذر 1361) و تشکیل مجلس خبرگان رهبری، تمامی ارکان سیاسی کشور مطابق قانون اساسی شکل گرفتند و نظام سیاسی جمهوری اسلامی به طور کامل استقرار یافت.

4- تأسیس نهادهای انقلابی
تأسیس نهادهای انقلابی یکی از گامهای مهم و تأثیرگذار در روند استقرار نظام جمهوری اسلامی محسوب میشود که همزمان با شکلگیری ارکان سیاسی اتفاق افتاد، تنوع و گسترهٔ وسیع این نهادها که ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه را در برمیگرفت، بیانگر بینش مدیریت منسجم و جامع حضرت امام بود.
بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به فرمان امام خمینی کمیتهٔ انقلاب اسلامی تأسیس شد. این کمیته وظیفهٔ حفظ نظم و امنیت و دستگیری سران جنایتکار رژیم پهلوی را بر عهده داشت.
کمی بعد از آن، جوانان شجاع و مبارز ایرانی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به وجود آوردند تا از آرمانها و دستاوردهای انقلاب پاسداری کند. جهاد سازندگی نیز برای عمران، آبادانی و رفع فقر و محرومیت از روستاها شکل گرفت. همچنین، کمیتهٔ امداد امام خمینی برای حمایت از محرومان و مستضعفان و نهضت سوادآموزی با هدف ترویج فرهنگ سوادآموزی و کاهش و رفع بیسوادی شروع به کار کردند. کمی بعد نیز بنیاد شهید، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و بسیج مستضعفان به فرمان رهبر انقلاب اسلامی به وجود آمدند. افزون بر آنها، دادگاهها و دادسراهای انقلاب اسلامی برای رسیدگی به پروندۀ مقامات و مأموران رژیم سابق تشکیل شدند.
در بُعد آیینی و مناسکی نیز اولین نماز جمعه به امامت آیتالله طالقانی (5 مرداد 1358) در تهران و سپس به تدریج در سایر شهرستانها اقامه گردید.

توطئهها و تلاشهای دشمنان داخلی و خارجی
پیروزی انقلاب اسلامی و پیشرفت موفقیتآمیز روند استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران دشمنان خارجی و داخلی را بسیار آشفته و ناراحت کرد. با تسخیر لانهٔ جاسوسی و افشا شدن نقش آمریکا در توطئه علیه انقلاب اسلامی، خشم دولتمردان آمریکایی دو چندان شد. مهمترین توطئهها و تلاشهایی که دشمنان داخلی و خارجی علیه جمهوری اسلامی ایران انجام دادند به شرح زیر میباشد:
1- ایجاد آشوب و ناامنی
گروهکهای ضد انقلاب با حمایت دشمنان خارجی انقلاب اسلامی در مناطق مختلف کشور به ویژه کردستان، خوزستان، سیستان و ترکمن صحرا (در استان گلستان کنونی) درصدد برآمدند که یکپارچگی و زندگی مسالمتآمیز اقوام ایرانی را به اختلاف و تفرقه تبدیل کنند و مسائل و مشکلات زیادی برای کشور و مردم آن مناطق به وجود آورند.
بخوانیم و پاسخ دهیم (صفحهٔ 148 کتاب درسی)
اقدام برای هرج و مرج
جان گِرِیوز که سالها تجربه کار برای سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) در کشورهای مختلف از جمله ویتنام را در کارنامه داشت، در تابستان 1358 به عنوان افسر ارتباطات عمومی در سفارت آمریکا در تهران مشغول به کار شد. در حالی که هنوز حتی یک سال از انقلاب اسلامی ایران نگذشته و با وجود اینکه هیچ اقدامی علیه آمریکا انجام نشده، وی با نقض تمام مقررات بینالمللی، بهطور رسمی طرح اغتشاش در یک کشور دیگر را به یک مسئول آمریکایی دیگر پیشنهاد میدهد:
تاریخ 4 اکتبر 1979 [58/7/12]
آقای تدکوران
مدیر امور آفریقای شمالی و شرق نزدیک و آسیای جنوبی
آژانس ارتباطات بین المللی ایالات متحده آمریکا، واشنگتن
تد عزیز: در انتهای دومین ماه اقامتم در تهران ممکن است برای من و شاید هم برای شما مفید باشد که تحلیلی از اوضاع کنونی بکنم و کارهایی را که در شش ماه آینده در رابطه با افزودن منافع آمریکا در ایران میبایست انجام داد، بگویم ....
من حداقل دو سناریو و برنامه را که میتوانند منجر به هرج و مرج و سقوط تدریجی بینجامد را در نظر دارم. یکی نیروهای تمرکز یافته که توسط نارضایتیهای منطقهای و قومی تحریک شده باشد و اگر با اینها به اندازهٔ کافی به طرز غلطی روبهرو شود، ممکن است باعث تعطیل شدن و بسته شدن مناطق نفتی گردند یا اقتصاد سنتی را از هم بپاشند یا جوری ملیگرایی را خراب کند که تودهها با رهبران مذهبی... خود مخالف شوند اختلاف و درگیری در مدارس بین محصلین و بین کادرهای مدارس یا هر دو میتواند باعث بسته شدن مدارس برای مدت طولانی بشود و در نتیجه باعث نارضایتی عمومی گردد یا تبدیل به خشونتهای افراطی بشود و دورههای چهل روزه عزاداری را که نقش بزرگی در سقوط شاه داشت را از سر شروع کنند....
با گرمترین سلامها، جان گریوز، افسر ارتباطات عمومی (اسناد لانه جاسوسی آمریکا، جلد 1، صص 138 - 139)
سؤال:
1- چرا با اینکه زمان کوتاهی از تشکیل حکومت جدید گذشته، حکومت آمریکا درصدد سرنگون کردن آن برمیآید؟
2- پیشنهادهای کارمند سفارت آمریکا برای سرنگونی جمهوری اسلامی در سال 1358 چه بوده است؟
3- آیا این پیشنهادها از همان سال تاکنون در ایران عملیاتی نشده است؟
4- چرا با اینکه در اسناد محرمانه حکومت آمریکا این پیشنهادها آمده برخی از افراد و خود آمریکاییها آن را انکار میکنند؟
2- ترور شخصیتها و مردم انقلابی
مدت کوتاهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گروهک تروریستی فرقان برخی از شخصیتهای برجستهٔ انقلابی مانند سپهبد ولیالله قرنی، رئیس ستاد مشترک ارتش، آیتالله استاد مطهری عضو سرشناس شورای انقلاب و از یاران نزدیک امام خمینی، دکتر مفتح، حاج مهدی عراقی و آیتالله قاضی طباطبایی را که از مبارزان سرشناس بودند، به شهادت رساند و به جان حجتالاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی و آیتالله ربانی شیرازی نیز، که از شخصیتهای مبارز به شمار میرفتند، سوءقصد کرد. پس از دستگیری اعضای گروه فرقان، سازمان مجاهدین خلق (منافقین) ترور را آغاز کردند و عدهٔ زیادی از مسئولان و دهها هزار نفر از مردم عادی را در کوچه و بازار به شهادت رساندند. ردپای این فرقه، در اغلب ترورها، تخریبها و تلاشها برای براندازی نظام اسلامی در سالهای بعدی نیز دیده میشود. آنها با پشتیبانی سازمانهای اطلاعاتی دشمن، کوشیدند تا برخی اعتراضات مردمی در سالهای اخیر را به سوی اغتشاش و آشوب سوق دهند.
امروزه سازمان مجاهدین خلق با فعالیت گسترده در فضای مجازی، تمام امکانات خود و نظام سلطه را به کار میگیرند تا ناامیدی، سستی، احساس حقارت و ترس از دشمن را در فضای روانی و ذهن ایرانیان، پراکنده سازند.
![]() |
![]() |
![]() |
![]() |
3- حملۀ نظامی آمریکا به طبس
پس از اینکه دانشجویان پیرو خط امام سفارت آمریکا در تهران را تسخیر و اعضای سفارت را دستگیر و بازداشت کردند، دولتمردان آمریکایی در شرایط دشواری قرار گرفتند. از اینرو، آمریکا با طراحی یک عملیات پیچیدهٔ نظامی، اقدام به پیاده کردن نیروهای ویژهٔ خود در صحرای طبس کرد (5 اردیبهشت 1359). مأموریت این گروه زبدهٔ نظامی، تسخیر چند مرکز در تهران و خارج کردن آمریکاییان بازداشتی از ایران بود اما با عنایت خداوند، وقوع توفان شن و کاهش دید خلبانان آمریکایی باعث سقوط چند فروند بالگرد نظامی و کشته شدن تعدادی از نیروهای مهاجم شد. بقیه نیز با بهجاگذاشتن بخشی از تجهیزات، اسناد و مدارک مجبور به فرار شدند.

4- طراحی کودتا
در تیر 1359، تعدادی از افسران وابسته به رژیم پهلوی و هوادار شاپور بختیار، موسوم به «سازمان نقاب»، با پشتیبانی سازمان جاسوسی آمریکا (سیا) و حکومت بعثی عراق کودتایی را طراحی کردند. کودتاچیان قصد داشتند با استفاده از امکانات نظامی پایگاه هوایی شهید نوژهٔ همدان، محل سکونت حضرت امام و برخی مراکز مهم در پایتخت را بمباران و نظام جمهوری اسلامی ایران را ساقط کنند. این توطئه اندکی پیش از اجرا کشف و خنثی شد.
حزب توده نیز که به نفع حکومت شوروی در ایران جاسوسی میکرد، در سال 1360ش، قصد کودتا داشت که این توطئه نیز کشف و سران آن دستگیر شدند.
5- نفوذ
ماهها پیش از پیروزی انقلاب، دشمن به ویژه آمریکاییها، با ایجاد ارتباط و نزدیک شدن به برخی جریانها و چهرههای مذهبی و سیاسی، تلاش کردند در «نظام انقلابی» که پس از سقوط پهلوی برپا میگردد، نفوذ کنند؛ راهبردی که در تمام سالهای پس از انقلاب نیز، ادامه داشت.
نفوذ که یکی از روشهای ورود به جبههٔ مقابل در جنگ نرم است، روشی خاموش و تدریجی بوده و در بسیاری موارد، هدف مورد نفوذ، بدون آنکه خود بفهمد، طعمهٔ دشمنان قرار میگیرد. هزینهٔ نظامی در این روش، به شدت کاهش پیدا کرده و مهمتر از همه، دشمن هیچگاه به شکل واضح و روشن، آشکار نمیشود و به همین دلیل، شناسایی و طرد نمیشود.
نفوذ میتواند مربوط به یک شخص و موردی باشد. در این نوع نفوذ، جبههٔ دشمن بر یک فرد تمرکز کرده و با انواع مختلفی از روشهای فریبنده، مانند پول، مقام، جاذبههای جنسی یا با اقناع ذهن وی، بر فکر و ارادۀ هدف او تسلط مییابد. چنین فردی، دیگر نیرویی از نیروهای دشمن بوده و خواسته یا ناخواسته، طبق اهداف دشمن عمل خواهد کرد. اگر نفوذ فردی و موردی، در مواردی که فرد مورد هدف قرار گرفته از موقعیتسیاسی یا مذهبی یا اقتصادی خاصی برخوردار باشد، تأثیرگذاری چندین برابری خواهد داشت.
گاهی نیز نفوذ به شکلجمعی و جریانی طراحی میشود. در این نوع نفوذ، سیستم فکری و محاسباتی یک گروه افراد انسانی و حتی در مواردی، نظام فکری یک جامعه، مورد هدف قرار میگیرد. ایجاد جریانهای فکری مختلف فرهنگی، سیاسی و مذهبی که با باورها، آرمانها و ارزشهای جامعه هدف متفاوت و مخالف است، از پیامدهای جدی این نوع نفوذ است. استفاده از روشهای مختلف تبلیغی و رسانهای یکی از مؤثرترین ابزارهای این نوع نفوذ است. در نفوذ جمعی، مردم و افراد گروه هدف، به شکلی فکر کرده و زندگی میکنند که در مسیر اهداف دشمن قرار دارد.
بخوانیم و پاسخ دهیم (صفحهٔ 151 کتاب درسی)
جاسوسی؛ شرط صدور ویزا
صدور ویزا به مسافران ایرانی در برابر جاسوسی علیه کشور خود یکی از روشهای کسب اطلاعات محرمانه توسط سفارت آمریکا در ایران بعد از انقلاب بوده است. این روش غیر اخلاقی، کسانی را که نیاز به مسافرت به آمریکا داشتهاند، میان خیانت به وطن و قبول جاسوسی از یکطرف و خیانت نکردن و چشمپوشی از مسافرت از طرف دیگر قرار میداده است.
محرمانه - 18 سپتامبر 1979 [587/6/27]
از: سرهنگ شیفر وابسته امور نظامی دفاعی در نیروی هوایی آمریکا
به: تمامی وابستههای دفاعی آمریکا در تهران
موضوع: شرط قبول توصیه برای صدور ویزا
وابستههای نظامی آمریکا درباره فامیل درجه یک افراد زیر میتوانند رأی صدور ویزا توصیه نمایند.
الف) افراد ارتش، ژاندارمری و شهربانی ایران که از سرگرد به بالا باشند.
ب) افراد هواپیمایی کشوری
ج) افراد دیپلمات درجه یک ایرانی یا خارجی که با دفتر وابستگان نظامی آمریکا همکاری مستقیم داشته باشند.
دوستان افراد فوقالذکر از این قاعده مستثنی هستند.
توصیه برای صدور ویزا تنها برای افرادی پذیرفته میشود که اطلاعات جاسوسی مفیدی برای آمریکا داشته باشند. متقاضیانی که مشخصات بالا را نداشته باشند اما دارای موقعیتهای فوقالعادهای باشند (مانند همافرهایی که اطلاعات با ارزشی برای ما تهیه نمودهاند) باید توسط سرهنگ شیفر تأیید شوند.
بخش صدور ویزا میتواند به عنوان وسیلهای برای جمعآوری اطلاعات جاسوسی مورد استفاده قرار گیرد؛ اطلاعاتی که معمولاً دسترسی به آن از راههای دیگر امکانپذیر نیست و باید توجه داشت که صدور ویزا مورد استفاده شخصی افراد قرار نگیرد. افراد تنها وقتی برای ما مهم هستند که اطلاعات جاسوسی با ارزشی فراهم نمایند و یا راهی برای رسیدن به این اطلاعات ارائه دهند.
من در این معامله پایاپای گرفتن اطلاعات در مقابل صدور ویزا انتظار دارم گزارشهای مفیدی به دست آید. (توماس شیفر / اسناد لانه جاسوسی آمریکا، جلد 1، صص 40-41)
سؤال: بررسی کنید که هم اکنون آمریکاییها برای جلب همکاری اطلاعاتی شهروندان کشورهای مختلف، از چه روشهای پیشرفتهتری استفاده میکنند؟
تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران
پس از انتخاب ابوالحسن بنیصدر به عنوان نخستین رئیس جمهوری اسلامی ایران، امام خمینی علاوه بر تنفیذ حکم ریاست جمهوری وی، فرماندهی کل قوا و ریاست شورای انقلاب را نیز به او واگذار کردند. قرار گرفتن در چنین موقعیت و مقامی، بنیصدر را چنان مغرور کرد که از پذیرش محمدعلی رجایی، چهرهٔ انقلابی و مورد اعتماد امام و مردم، برای نخستوزیری امتناع میورزید، سرانجام، با اصرار نمایندگان مجلس شورای اسلامی رجایی نخستوزیر شد. بنیصدر سپس با اختلافافکنی میان مسئولان و نهادهای نظام، روزبهروز از خط امام فاصله گرفت و به گروههای منحرف و معاند، مانند سازمان مجاهدین خلق، نزدیک شد. با شروع جنگ تحمیلی نیز نیروهای سپاه پاسداران را در تنگنای مالی و تسلیحاتی قرار داد و زمینهٔ سقوط خرمشهر را فراهم آورد. این اعمال و رفتار سبب شد که امام خمینی او را از فرماندهی کل قوا برکنار کند. چند روز بعد هم نمایندگان مجلس شورای اسلامی به عدم کفایت سیاسی او رأی دادند. این رأی به تأیید امام خمینی رسید و بنیصدر از منصب ریاست جمهوری نیز عزل گردید (خرداد 1360).
با خلع بنیصدر، محمد علی رجایی در دومین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد (2 مرداد 1360) و محمد جواد باهنر را مأمور تشکیل کابینه کرد. دورهٔ ریاست جمهوری رجایی خیلی کوتاه بود؛ ایشان به همراه نخستوزیر و یاور انقلابی خود در انفجار دفتر نخستوزیری توسط منافقین در 8 شهریور 1360 به شهادت رسید.
پس از شهادت رئیس جمهور رجایی و نخستوزیر باهنر، مجلس شورای اسلامی آیتالله مهدوی کنی را به ریاست هیئت دولت برگزید تا در ادارهٔ امور کشور و جنگ وقفهای به وجود نیاید. اندکی بعد، مردم ایران در انتخابات سومین دورهٔ ریاست جمهوری بار دیگر با حضوری گسترده به پای صندوقهای رأی رفتند و آیتالله سید علی خامنهای را به ریاست جمهوری اسلامی برگزیدند (10 مهر 1360). ایشان نیز میرحسین موسوی را برای تصدی منصب نخستوزیری به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد. آیتالله خامنهای دو دور متوالی در سمت ریاست جمهوری اسلامی باقی ماند (1360-1368ش). در این دوره، ثبات سیاسی و امنیتی بیشتری ایجاد شد و ادارهٔ امور جنگ با توان و موفقیت بیشتر به انجام رسید. همچنین در دورۀ مذکور دانشگاهها که پس از پیروزی انقلاب اسلامی تعطیل شده بودند، بازگشایی شدند (مهر (1362).
با بروز پارهای از اختلافها میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان مشکلاتی در ادارهٔ کشور به وجود آمد. از اینرو، به فرمان حضرت امام مجمع تشخیص مصلحت مرکب از مسئولان عالی رتبهٔ کشور و صاحبنظران برجسته، تشکیل شد تا به اختلافات میان مجلس و شورای نگهبان رسیدگی کند.
ارتحال امام خمینی و انتخاب حضرت آیتالله خامنهای به رهبری
امام خمینی در شامگاه 13 خرداد 1368 بعد از یک دوره بیماری در 87 سالگی از دنیا رفتند. خبر ارتحال حضرت امام را یادگار گرامی ایشان حجتالاسلام سید احمد خمینی صبح روز بعد به اطلاع مردم ایران و جهان رساند. دو روز بعد، پیکر مطهر امام شهیدان در میان حزن و اندوه میلیونها نفر از تشییع کنندگان در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.
بلافاصله پس از رحلت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران مجلس خبرگان رهبری تشکیل جلسه داد و با اکثریت قریب به اتفاق آرا، حضرت آیتالله سید علی خامنهای را به دلیل داشتن شرایط و ویژگیهای مندرج در اصل یکصد و نهم قانون اساسی به مقام رهبری برگزید (14 خرداد 1368).
![]() |
![]() |
حضرت آیتالله خامنهای از ابتدای نهضت تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان شاگرد و پیرو حضرت امام خمینی(ره) حضور و نقش فعالی در مبارزه با رژیم پهلوی داشتند؛ از اینرو، بارها دستگیر، زندانی و تبعید شدند. ایشان در دوران جمهوری اسلامی و در شرایطی که کشور گرفتار توطئههای پیچیدهٔ دشمنان خارجی و ضد انقلاب داخلی و نیز جنگ تحمیلی بود، همچون یاوری بصیر و ثابتقدم در خدمت انقلاب و حضرت امام بودند و مسئولیتهای خطیری را عهدهدار شدند که از جملهٔ آنها دو دوره ریاست جمهوری است. معظمله در تیر 1360، هدف حملهٔ تروریستی مجاهدین خلق قرار گرفتند که به شدت جراحت برداشتند و به شرف جانبازی انقلاب اسلامی نایل آمدند.
خبرگان ملت بر اساس چنین ویژگیها و سوابقی، ایشان را برای رهبری انقلاب اسلامی، صالح، شایسته و لایق تشخیص دادند.
پرسشهای نمونه (صفحهٔ 154 کتاب درسی)
1- نقش و جایگاه مردم را در روند استقرار نظام جمهوری اسلامی توضیح دهید.
2- چرا با وجود قانون اساسی مشروطه، پس از پیروزی انقلاب اسلامی قانون اساسی جدیدی تدوین و تصویب شد؟
3- علت تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام و پیامد سیاسی مهم آن در بعد داخلی چه بود؟
4- چه ارتباطی میان اهداف و آرمانهای انقلاب اسلامی و تأسیس نهادهای انقلابی وجود داشت؟
5- به نظر شما علت استقامت نظام جمهوری اسلامی در برابر توطئهها و دسیسههای سهمگین دشمنان داخلی و خارجی در دههٔ 1360ش چه بوده است؟
6- از دیدگاه شما مهمترین آسیبهایی که انقلاب اسلامی را تهدید میکنند، کداماند؟