درسنامه آموزشی مطالعات اجتماعی کلاس نهم با پاسخ درس 15: انقلاب اسلامی ایران
-
مطالعات اجتماعی
- فصل 1: سیارهٔ ما، زمین
- فصل 2: سنگ کره، آبکره، هواکره
- فصل 3: زیست کره، تنوع شگفتانگیز
- فصل 4: ساکنان سیارهٔ زمین
- فصل 5: عصر یکپارچگی و شکوفایی
- فصل 6: ایران از عهد نادرشاه تا ناصرالدین شاه
- فصل 7: ایران در عصر مشروطه
- فصل 8: سقوط حکومت شاهنشاهی و شکل گیری نظام جمهوری اسلامی
- فصل 9: فرهنگ و هویت
- فصل 10: خانواده و جامعه
- فصل 11: حکومت و مردم
- فصل 12: بهرهوری
نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی
پس از کودتای 28 مرداد و بازگشت محمدرضاشاه به سلطنت، به تدریج نفوذ و سلطهٔ آمریکا بر ایران آغاز شد. در آن زمان، مردم ایران از شکست نهضت ملی شدن نفت و تسلط دوبارهٔ بیگانگان بر کشورشان ناراحت بودند. آمریکاییها برای جلوگیری از وقوع قیامهای مردمی و حفظ حکومت پهلوی، به شاه توصیه کردند که در امور مختلف اجتماعی و اقتصادی کشور تغییراتی ایجاد کند. برخی از این تغییرات عبارت بودند از:
الف) تصویبنامهٔ انجمنهای ایالتی و ولایتی
حکومت پهلوی در سال 1341 ش، قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی (شوراهای استان و شهرستان) را تغییر داد. از جملهٔ این تغییرات این بود که شرط مسلمان بودن برای انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان لغو گردید و دیگر آنکه شرط سوگند به قرآن یاد کردن انتخاب شوندگان به سوگند به کتاب آسمانی تبدیل شد.
حکومت پهلوی به ظاهر وانمود میکرد که با این تغییرات قانونی قصد دارد مردم را در فعالیتهای اجتماعی مشارکت بدهد. اما در واقع هدف او تضعیف هویت اسلامی جامعه ایران بود. به همین دلیل، علما با این تغییر قانون مخالفت کردند. برجستهترین مخالفان، عاِلمی شجاع به نام آیتالله سید روحالله خمینی بود که در قم اقامت داشت. امام خمینی میدانست که هدف حکومت از این تغییرات، مخالفت با اسلام و تخریب ارزشهای اسلامی است.
سرانجام در نتیجهٔ مخالفت جدّی امام و سایر علما، دولت مجبور شد این تصویب نامه را لغو کند.
ب) اصول ششگانه
محمدرضا شاه پیروی از سیاستهای آمریکا را برای حفظ حکومت خود ضروری میدانست. به همین دلیل، مدت کوتاهی پس از لغو تصویب نامهٔ انجمنهای ایالتی و ولایتی، اعلام کرد که اصول ششگانهای را با عنوان «انقلاب سفید» به همه پرسی (رفراندوم) خواهد گذاشت.
اصول ششگانه در ظاهر برای کشور خوب و لازم به نظر میرسید، اما امام خمینی و سایر علمای مبارز از اهداف و پیامدهای واقعی این اصول آگاه بودند و یقین داشتند که اجرای این اصول، موجب افزایش سلطهٔ آمریکا بر ایران و وابستگی بیشتر سیاسی و اقتصادی کشور ما به بیگانگان میشود. به همین دلیل، امام ضمن غیرقانونی شمردن همه پرسی اصول ششگانه، از مردم خواست که در آن شرکت نکنند. در برخی از شهرها مانند تهران و قم، مردم تظاهرات کردند و مخالفت خود را با اصول ششگانه و همه پرسی آن نشان دادند. اما همه پرسی اصول ششگانه با وجود اعتراضهای مردمی، در بهمن 1341 برگزار شد و حکومت پهلوی نیز اعلام کرد که بیشتر مردم با اصول ششگانه موافقاند.
فعالیت (صفحهٔ 98 کتاب درسی)
1- هدف آمریکا از ایجاد تغییرات در امور اجتماعی و اقتصادی ایران چه بود؟ از بین بردن زمینههای قیام مردم علیه حکومت پهلوی
2- به نظر شما هدف شاه از برگزاری همه پرسی اصول ششگانه چه بود؟ هدف این بود که بگوید مردم با حکومت پهلوی همراه شدند و آن را قبول دارند و اینکه نشان دهد مردم در سرنوشت سیاسی کشور خود مشارکت دارند و انجام اصلاحات بر اساس میل و خواسته مردم انجام شده و مخالفت روحانیون و مبارزان ضد حکومت، بیاساس و بیدلیل است.
پ) قیام 15 خرداد 1342
با فرا رسیدن ماه محرم، که مقارن با خرداد 1342 بود، امام خمینی به مدّاحان و سخنرانان مذهبی یادآوری کرد که سکوت در برابر حکومت ستمگر، کمک به دشمنان اسلام است و از آنان خواست که خطر اسرائیل را به مردم گوشزد کنند. در آن زمان، حکومت پهلوی با اسرائیل رابطه برقرار کرده بود. رژیم پهلوی بخش عمده نفت اسرائیل را تأمین میکرد و هیچگاه موضعگیریای علیه تجاوز و اشغالگریهای اسرائیل نمیکرد.
امام خمینی، خود نیز در عصر عاشورا (13 خرداد) در سخنانی تاریخی در مدرسهٔ فیضیهٔ قم، شاه را به دلیل ستمگری، همکاری با اسرائیل و وابستگی به آمریکا به شدّت محکوم کرد. دو روز بعد، مأموران رژیم شاه شبانه به خانهٔ امام ریختند و ایشان را دستگیر و پس از انتقال به تهران، در یکی از پادگانهای نظامی زندانی کردند. دستگیری امام، موجب خشم و اعتراض گستردهٔ مردم مسلمان ایران در شهرهای مختلف شد. شدیدترین اعتراضها در شهرهای قم، تهران و ورامین صورت گرفت. رژیم شاه که از حرکت سریع و فراگیر مردم به وحشت افتاده بود، به مأموران خود دستور داد که تظاهرکنندگان را به گلوله ببندند و قیام را سرکوب کنند. قیام 15 خرداد اگرچه به زور اسلحه و با خشونت مأموران رژیم سرکوب شد، بر خشم و نفرت مردم انقلابی نسبت به شاه و عوامل حکومت او افزود و انگیزهٔ آنان را برای مبارزه تا سرنگونی حکومت پهلوی تقویت کرد.
|
|
فعالیت (صفحه 99 کتاب درسی)
3- الف) کاربرگهٔ شمارهٔ (11) را انجام دهید.
پاسخ در لینک https://gama.ir/test/detail/5816
ب) بعد از مطالعه متن زیر به سؤالات پاسخ دهید.
سند اول:
وزارت امور خارجه / 2 ژانویه 1977 / 12 دی 1355 / سرّیایران مقدار زیادی نفت برای آمریکا و متحدانش صادر میکند و بیش از 8 درصد نفت وارداتی ایالات متحده از ایران وارد میشود و بیش از 16 درصد نفت ایران برای اروپای غربی و تقریباً 24 درصد برای ژاپن و 70 درصد نفت اسرائیل از ایران تأمین میشود. ایران در سالهای 74-1973 برخلاف پیمان اعراب در تحریم حملونقل نفت به اسرائیل، شرکت نکرده و صدور نفت خود را به این کشور ادامه داده است. رهبران ایران غالباً اظهار داشتهاند که ایران در جنبشهای سیاسی تحریمی شرکت نخواهد کرد.
(مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، جلد اول، صفحه 426)
سند دوم:
تاریخ: 17 دسامبر 1976 / 26 آذر 1355 / خیلی محرمانهمقامات ایرانی از احتمال اینکه با شرکای عرب در اوپک (سازمان کشورهای صادر کننده نفت OPEC) خصومت ورزند، بسیار دلواپس میباشند و طبیعتاً صادرات نفت به اسرائیل را مورد بحث قرار نمیدهند. با این وجود اطلاعات (بهدست آمده) از منابع مختلف نشاندهنده این است که [بیش از هفتاد درصد] مصرف کنونی داخلی اسرائیل که در حدود 150 هزار بشکه در روز میباشد، به وسیله ایران تأمین میشود.
(مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، جلد چهارم، صفحه 463)
1- با توجه به اهمیت نفت در تأمین انرژی در آن دوران، فکر میکنید فروش نفت به اسرائیل چگونه به قدرت گرفتن این رژیم کمک میکرد؟
2- با مطالعه روابط حکومت پهلوی و رژیم صهیونیستی در این متن و نیز متن سخنان امام خمینی که در کاربرگه شماره 11 خواندید، بگویید اسرائیل چه اهدافی را در ایران دنبال میکرد؟
ت) مخالفت امام خمینی با لایحۀ کاپیتولاسیون (قضاوت سپاری)
امام خمینی پس از تحمل چند ماه بازداشت، در فروردین 1343 اجازه یافت که به قم بازگردد. مدتی بعد، آمریکا دولت ایران را مجبور کرد که به مأموران نظامی آمریکا علاوه بر تأمین هزینههای آنها مصونیت قضایی یا حق کاپیتولاسیون (قضاوت سپاری) نیز بدهد. بر اساس این مصونیت، اگر آمریکاییها در ایران مرتکب جرمی میشدند، دادگاههای ایران حق رسیدگی به جرم آنها را نداشتند.
امام خمینی در یک سخنرانی مهم، دادن مصونیت قضایی به آمریکاییان را اقدامی ذلّتبار و خلاف استقلال کشور شمرد و شاه را به سبب وابستگی به آمریکا به شدت سرزنش کرد.
به این ترتیب، حکومت پهلوی دریافت که امام اهل سازش و سکوت نیست. بنابراین، در 13 آبان 1343 ایشان را به ترکیه تبعید کرد. حدود یک سال بعد، تبعیدگاه امام از ترکیه به عراق تغییر یافت و تا مهر 1357 امام در شهر نجف ساکن بود.
امام خمینی در تبعید نیز به مبارزه ادامه داد و با صدور اعلامیه و فرستادن پیام، مردم و گروههای سیاسی را به مبارزه با حکومت پهلوی دعوت میکرد.
فعالیت (صفحهٔ 101 کتاب درسی)
4- با مطالعهٔ دقیق درس، اقدامات امام خمینی را در مبارزه با حکومت پهلوی به ترتیب روی نمودار بنویسید.
به ترتیب از راست به چپ: مخالفت با کاپیتولاسیون - سخنرانی در مدرسه فیضیه قم و مخالفت با اسرائیل و آمریکا (قیام 15 خرداد) - مخالفت با اصول ششگانه
ادامۀ مبارزۀ ملت پس از تبعید امام خمینی
قشرهای مختلف مردم به ویژه روحانیان، فرهنگیان، دانشجویان و بازاریان پس از تبعید رهبر نهضت، به مبارزه ادامه دادند. آنها به پیروی از امام، مبارزه را وظیفهای دینی و شرعی میدانستند. علاوه بر یاران و پیروان امام خمینی، گروههای دیگری نیز با عقاید سیاسی متفاوت در مبارزه با حکومت پهلوی شرکت داشتند.
برخی از عالمان و اندیشمندان مانند استاد شهید آیتاللّٰه مطهری، دکتر علی شریعتی و مرحوم آیتاللّٰه طالقانی میکوشیدند با سخنرانی، نوشتن کتاب و مقاله و برگزاری کلاسهای تفسیر قرآن و نهجالبلاغه در مساجد، حسینیهها و دانشگاهها، اسلام انقلابی را به جوانان معرفی کنند.
|
|
|
|
اوضاع ایران در آستانهٔ انقلاب اسلامی
در سال 1356، چنین به نظر میرسید که حکومت پهلوی در اوج قدرت است. در آن زمان، شاه اکثر مخالفان خود را سرکوب کرده بود. آمریکا و بسیاری از کشورهای قدرتمند نیز از حکومت او پشتیبانی میکردند. با این حال، مردم ایران به دلیل مسائل و مشکلات مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی از شاه و سیاستهای او ناراضی بودند:
- حکومت پهلوی به فرهنگ و ارزشهای اسلامی توجهی نداشت و برنامههای رادیو و تلویزیون و سینما در جهت بیبندوباری و تخریب ارزشهای اسلامی بود.
- حکومت پهلوی به بیگانگان وابسته بود و نفوذ و دخالت کشورهای خارجی به ویژه آمریکا در امور ایران، بر نارضایتی مردم افزوده بود.
- استبداد و سرکوب عامل دیگری بود که خشم و نفرت ایرانیان را علیه حکومت شاه برمیانگیخت. رژیم پهلوی حقوق ملت و اصول قانون اساسی مشروطه را نادیده میگرفت. نمایندگان مجلس شورای ملی و هیئت وزیران در برابر شاه هیچ اختیاری نداشتند و کاملاً مطیع او بودند.
- روزنامهها نیز آزادی نداشتند و نمیتوانستند از شاه و مقامهای حکومتی انتقاد کنند. ساواک و مأموران نظامی با انواع شکنجهها، مخالفان را سرکوب میکردند و عدهٔ زیادی از مخالفان به اعدام، زندان و تبعید محکوم شده بودند.
- حیف و میل و غارت ثروت و سرمایههای ملی کشور توسط خاندان پهلوی و مقامهای حکومتی از جمله موارد دیگری بود که به گوش مردم میرسید و آنان را خشمگینتر میکرد. این در حالی بود که بیشتر مردم، به ویژه در روستاها و شهرهای کوچک، در فقر و محرومیت و بیسوادی به سر میبردند.
فعّالیت (صفحه 102 کتاب درسی)
5- پس از مطالعه متن به پرسش پاسخ دهید:
در میان اسناد به دست آمده از سفارت آمریکا در تهران، جزوهها یا کتابچههایی موجود است که توسط کارشناسان آمریکایی تهیه شده است. هدف از تهیه این جزوهها آشنایی مقدماتی افرادی بود که به منظور مأموریتهای مختلف سیاسی، نظامی و اقتصادی از طرف دولت آمریکا به ایران میآمدند. در ادامه بخشی کوچکی از جزوهای با عنوان «نخبگان ایران و تقسیم قدرت در ایران» را میخوانید که در فوریه 1976 (بهمن 1354) نگاشته شده است. نویسنده این متن شخصی به نام «ارنست. آر. اونی» میباشد؛ او مسئول جمعآوری اطلاعات درباره یونان، ترکیه و ایران در آژانس مرکزی آمریکا C.I.A بین سالهای 1329 تا 1358 بوده است.
دفتر مرکزی اطلاعات جاسوسی
مدیریت جاسوسی
اداره تحقیقات سیاسی
... در طول 12 سال گذشته مجلس بازیچه دست شاه بوده است و مقاصد شاه را برآورده میکرده است و تمام نمایندگان که با دقت به وسیله شاه انتخاب میشوند، حامی برنامههای شاه میباشند… انتخابات ایران تقریباً همیشه با تقلب و فریب همراه بوده است که این نوع ریاکاری حداقل تا زمانی که محمدرضا در سال 1960 بر ایران مسلط گشت، دارای شکل ثابتی نبوده است.
در هر حوزه انتخاباتی نمایندگان از پرقدرتترین افرادی که در ناحیه بودند انتخاب میشدند، که این میتوانست شامل مالکین بزرگ یا فئودالها و یا اینکه رؤسای قبایل و یا فرماندهان نظامی باشند. دولت و مجلس میتوانند در محل برای برگزاری انتخابات فعالیت کنند و این دو عامل [دولت و مجلس] اغلب در انتخابات با هم درگیر بودند… فعالیت مجلس بیشتر در مورد چگونگی اجرای برنامههای شاه دور میزند [ولی] خود برنامهها هرگز مورد سؤال قرار نمیگیرد.(مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، جلد اول، صفحات 241، 242، 251)
- رژیم پهلوی خود را نظام سلطنتی مشروطه قلمداد میکرد. با توجه به مطالب سند بالا به نظر شما میان اقدامات این رژیم و چنین ادعایی نسبتی وجود دارد؟
|
|
فعالیت (صفحهٔ 104 کتاب درسی)
6- جدولی با سه ستون رسم کنید. دلایل سیاسی، فرهنگی - اجتماعی و اقتصادی نارضایتی مردم از حکومت شاه را به تفکیک در آن بنویسید.
دلایل سیاسی | دلایل فرهنگی - اجتماعی | دلایل اقتصادی |
پشتیبانی آمریکا و اکثر قدرتهای افراد و وابستگی شاه به آنها - تصویب لایحه کاپیتولاسیون که اقدامی ذلت بار و خلاف استقلال کشور بود | مبارزه با اسلام و قرآن و روحانیون - برنامههای رادیو، تلویزیون، سینما و تئاتر جهت تضعیف فرهنگ اسلامی | گرانی، عدم توجه به تولیدات داخلی- تصویت اصول شش گانه که موجب وابستگی صنایع کشور به بیگانگان و از بین رفتن صنایع و تولیدات داخلی میشد. |
7- با توجه به آنچه در کتاب «آمادگی دفاعی» خواندهاید دربارهٔ زندگی یکی از شخصیتهایی که با حکومت پهلوی مبارزه نمود، تحقیق کنید و اهداف وی را در کلاس توضیح دهید.
انقلاب اسلامی از آغاز تا پیروزی
در سال 1356 حاج آقا مصطفی خمینی فرزند بزرگ امام (آبان 1356) به طرز مشکوکی درگذشت. مجالس ختم حاج آقا مصطفی در برخی شهرها برگزار شد و مردم ضمن ابراز ارادت و احترام به امام خمینی، خشم خود را نسبت به حکومت شاه نشان دادند.
شاه و درباریان که از اقدام ملت در گرامیداشت یاد و نام امام و فرزندش خشمگین شده بودند، مقالهٔ توهین آمیزی نسبت به ایشان در روزنامهٔ اطلاعات منتشر کردند. این مقاله همچون کبریتی بر انبار باروت انقلاب بود. اعتراضات مردم پس از چاپ مقاله، نشانهٔ اعتقاد مردم به اسلام و روحانیّت و همچنین پذیرش فکر و نگرش امام خمینی در دلهای مردم بود.
قیام 19 دی قم
مردم قم در 19 دی 1356 در اعتراض به انتشار مقالهٔ توهین آمیز نسبت به امام در روزنامهٔ اطلاعات، به تظاهرات پرداختند. مأموران حکومت این تظاهرات را به خاک و خون کشیدند.
قیام 29 بهمن تبریز
مردم تبریز به مناسبت چهلم شهدای 19 دی قم، در روز 29 بهمن قیام کردند و تعداد زیادی از آنها شهید و زخمی شدند.
گسترش تظاهرات و اعتصابها در کشور
اعتراضهای خیابانی مردم در سال 1357، ادامه یافت و شهرهای مختلف ایران صحنهٔ راهپیمایی علیه حکومت شد. هرچه زمان میگذشت، افراد بیشتری در تظاهرات حضور مییافتند و خواستار نابودی حکومت شاه میشدند. همچنین در این دوره کارکنان و کارگران شرکت نفت دست به اعتصاب زدند و کارکنان کارخانههای دیگر و مراکز آموزشی، رادیو، تلویزیون، روزنامهها و … دست از کار کشیدند.
یکی از خونینترین رویدادهای دوران انقلاب اسلامی در روز 17 شهریور 1357 در تهران به وقوع پیوست. در آن روز که به جمعهٔ سیاه معروف شد، مأموران رژیم به طرز بیرحمانهای تظاهرات مردم را در میدان ژاله (شهدای کنونی) به خاک و خون کشیدند و عدهٔ زیادی را شهید و زخمی کردند.
عکسالعمل شاه در برابر اعتراض و تظاهرات ملت، متفاوت بود؛ از یک سو برای فریب ملت، پیدرپی نخست وزیران خود را عوض میکرد و مدعی آن بود که پیام انقلاب آنان را شنیده است و به خواستههایشان توجه خواهد کرد. از سوی دیگر، به مأموران خود دستور میداد که تظاهرکنندگان را سرکوب کنند. امام خمینی، رهبر انقلاب، با هوشیاری اقدامات شاه و حامیان خارجی او را خنثی کرد و مانع توقف و یا انحراف انقلاب از مسیر خود شد.
هجرت امام از نجف به پاریس
پس از آنکه قیام ملت علیه حکومت پهلوی، گسترش یافت، دولت عراق امام را وادار کرد که آن کشور را ترک کند. امام ناچار به فرانسه رفت و در محلهٔ «نوفل لوشاتو» در حومهٔ شهر پاریس اقامت گزید. با حضور امام در پاریس، بسیاری از مبارزان توانستند با ایشان ملاقات و گفتوگو کنند. همچنین این امکان برای خبرنگاران سراسر جهان فراهم آمد تا پیام امام را به گوش مردم ایران و جهان برسانند.
بازگشت امام (ره) به ایران و پیروزی انقلاب
سرانجام، در نتیجهٔ مبارزه مردم ایران، شاه در روز 26 دی ماه مجبور به فرار از کشور شد و رهبر انقلاب اسلامی در 12 بهمن 1357 با استقبال بینظیر و با شکوه مردم به میهن عزیز بازگشت.
انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 به پیروزی رسید و عصر جدیدی در تاریخ ایران آغاز شد.
انقلاب اسلامی ایران، با شعار اصلی «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» به پیروزی رسید و هدف آن از بین بردن وابستگی کشور به بیگانگان و تأمین حقوق ملت در چارچوب قوانین و ارزشهای اسلامی بود.
«ایمان به اسلام»، «وحدت ملت» و «رهبری قاطع امام خمینی» سه عامل مؤثر در موفقیت انقلاب اسلامی بودند.
فعالیت (صفحهٔ 106 کتاب درسی)
8- کاربرگهٔ شمارهٔ (12) را انجام دهید.
پاسخ در لینک زیر
https://gama.ir/test/detail/5817