واحد یادگیری 3 (سیستم ردیابی و اعلام حریق)

آیا می‌دانید

- اولین گام، هنگام آتش سوزی در یک ساختمان برای افراد ساکن آن چیست؟
- یک سیستم اعلام حریق از چه اجزایی تشکیل شده است؟
- سیستم‌های اعلام حریق به چند دسته تقسیم می‌شوند؟
- عملکرد یک دستگاه ردیابی و اعلام حریق چگونه است؟

استاندارد عملکرد

- پس از اتمام این واحد یادگیری هنرجویان قادر خواهند بود انواع سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق را فراگرفته و به نصب و راه‌اندازی یک نوع متعارف آن تسلط یابد.
- همچنین نحوه کاربرد انواع سیستم‌های اعلام حریق در فضاهای مختلف را فرا خواهد گرفت.
- برچسب انواع دتکتور و کاتالوگ انواع تابلو اعلام حریق را خوانده و به کمک آنها هر نوع سیستم اعلام حریق را راه‌اندازی کند.

مقدمه

در ساختمان‌های ویلایی، بروز آتش به سرعت به وسیله افراد قابل تشخیص بوده و افراد می‌توانند یکدیگر را صدا زده یا با وسایلی ساده مثل زنگ آگاه نمایند اما افزایش جمعیت و آپارتمان نشینی امروزه باعث شده آگاه‌سازی و هشدار آتش به این روش کارساز نباشد.

به‌طورکلی تمامی ساختمان‌های پنج طبقه به بالا، بنا بر الزام قانونی و بر حسب ارزیابی خطر آتش سوزی به وسیله کارشناسان حفاظت از حریق، به نوعی سیستم ردیابی (تشخیص) و اعلام (هشدار) حریق نیاز دارند. امروزه همه سیستم‌های اعلام حریق در همان لحظات اولیه محل آتش را شناسایی و اطلاعات به یک تابلوی کنترل مرکزی ارسال شده و روی تابلوی کنترل مرکزی به وسیله نشانگرهای کوچکی منطقه آتش نیز مشخص می‌شود . به‌همین خاطر این جزء سیستم را مغز سیستم اعلام حریق می‌توان خواند.

در این فصل سیستم‌های ردیابی اعلام حریق بررسی می‌شود.

دسته‌بندی سیستم‌های اعلام حریق

سیستم‌های اعلام حریق وظیفه حفاظت از جان افراد و حفاظت از اموال آنها را در برابر آتش و حریق به عهده دارد.

این سیستم‌ها از نظر اعلام آتش سوزی به دو صورت اعلام حریق انفرادی و یا اعلام حریق مرکزی تقسیم می‌شوند.

سیستم اعلام حریق انفرادی: وقوع آتش در یک محل را توسط آژیر و چراغ چشمک زن اعلام می‌کند.

سیستم اعلام حریق مرکزی: علاوه بر شناسایی محل آتش سوزی اطلاعات آن را به تابلوی کنترل مرکزی اعلام کرده و با آژیر و چراغ چشمک‌زن ساکنین ساختمان را آگاه می‌کند و در بعضی موارد به کمک خط تلفن به آتش نشانی نیز اطلاع رسانی می‌شود. سیستم‌های اعلام حریق مرکزی به‌طور کلی به دو دسته سیستم‌های دستی و اتوماتیک تقسیم‌بندی می‌شوند.

سیستم‌های دستی

اعلام حریق سیستم‌های دستی، با فشار شستی و توسط افراد در محل انجام می‌شود. سیستمی که تشخیص حریق فقط به وسیله شستی‌های دستی و به کمک افراد انجام می‌شود را گویند علاوه بر آن مانند بقیه سیستم‌ها اعلام هشدار حریق توسط آژیرها صورت می‌گیرد و تابلو کنترل مرکزی نیز وظیفه ارتباط این دو یعنی تشخیص و اعلام را به عهده داشته و ضمناً روی تابلو منطقه حریق را نیز می‌توان مشخص کرد. سیستم‌های اعلام حریق دستی اغلب در اماکن و کارگاه‌هایی که هیچ‌کس نمی‌خوابد یا افراد به‌طور شبانه روزی بیدار بوده و مشغول کارند و احتمال آتش سوزی ضعیف است، کفایت می‌کند.

سیستم‌های خودکار

اعلام سیستم بستگی به افراد ندارد و به صورت خودکار فعالیت‌هایی مثل به صدا درآوردن آژیر خطر، روشن کردن تابلوهای خروج اضطراری، تماس با آتش نشانی محلی، قفل کردن، از حالت قفل خارج کردن درهای محل‌های مختلف (مانند خروجی اضطراری) توسط این سیستم‌های اتوماتیک انجام می‌شود.

الف) سیستم اعلام حریق متعارف (Conventional)
ب) سیستم اعلام حریق آدرس پذیر (Addressable)

الف) سیستم اعلام حریق متعارف: در این سیستم ادامه مسیر مدار فقط از انتهای مدار انجام می‌شود. مسیرهای سیم‌کشی در این نوع سیستم‌ها به‌صورت شعاعی و یا خطی است.

کلیه تجهیزات محل تحت پوشش این سیستم توسط دو سیم به همدیگر متصل می‌شوند و در نهایت به تابلو وصل می‌شوند (شکل 2).

در این سیستم هنگام آتش سوزی علاوه بر به صدا درآمدن آژیرهای تابلوی مرکزی، لامپ‌های محل آتش‌سوزی نیز روشن می‌شوند.

ب) سیستم‌های آدرس پذیر: در این سیستم هر وسیله یک کد شناسایی اختصاصی دارد و مدار آن به صورت حلقوی است. این سیستم‌ها نوع مدرن‌تری از سیستم‌های اعلام حریق است (شکل 3).

در این مدل علاوه بر تشخیص هوشمندانه حریق، دارای سرعت بالاتری در اطلاع رسانی در اعلام حریق است. سیم‌کشی در این نوع سیستم اعلام حریق از یک یا چند حلقه مدار تشکیل شده است.

در این سیستم به هر قطعه یک شماره خاص (آدرس) اختصاص داده می‌شود و سیستم بدون نیاز به سیم‌کشی مجزا برای هر قطعه محل قرارگیری آن را به خوبی از روی آدرس‌ها می‌شناسد. سیستم‌های آدرس پذیر علاوه بر منطقه حریق می‌توانند دقیقاً عنصری که اعلام حریق کرده را مشخص کرده و محل آتش را تشخیص دهند سیم‌کشی این سیستم برخلاف متعارف، حلقه است، دو سیم به سمت قطعات رفته و مجدد به تابلو اعلام حریق بر می‌گردد. (شکل 3)

تجهیزات سیستم‌های اعلام حریق

مدارهای سیستم‌های اعلام حریق برای تشخیص حریق (آتش، حرارت، دود)، انتقال اطلاعات و خبررسانی آن از تجهیزات زیر استفاده می‌کنند.

- هشداردهنده‌ها، فلاشرها و آژیرها برای اعلام حریق
- آشکارسازها (دتکتورها) برای تشخیص
- شستی‌های اعلام حریق
- تابلوی کنترل مرکزی برای ارتباط بین آشکار سازها، هشداردهنده‌ها
- کابل‌ها برای انتقال اطلاعات

هشدار دهنده‌های صوتی (Nottification Appliance Audible)

آژیرها (Sounder) به‌عنوان وسایل هشداردهنده شنیداری سیستم‌های اعلام حریق هستند شدت صدای آنها باید به گونه‌ای باشد تا ضمن مطلع کردن ساکنان از آتش این صدا برای آنها خیلی آزار دهنده نباشد.

در یک تقسیم‌بندی هر هشدار‌ دهنده را متاسب با فضای باز و فضای بسته تقسیم می‌کنند از طرف دیگر آژیرها می‌توانند به یکی از چهار صورت زیر نیز نام گذاری شوند.

اتصال آژیرها

اغلب آژیرها دارای دو ترمینال مثبت و منفی بوده و با تغییر دکمه‌ای روی بدنه آژیر امکان ایجاد صداهای متنوعی در آنها ایجاد می‌شود. آژیرها به تابلو متصل می‌شوند برخی از تابلوهای اعلام حریق دو مدار جداگانه برای آژیرها دارند. در شکل زیر ارتفاع نصب آژیر اعلام حریق در ساختمان مشاهده می‌شود (شکل 5).

صدای آژیر در ساختمان در زمان هشدار نباید کمتر از 65 دسی‌بل باشد در شکل زیر این موضوع تشریح شده و مواردی که این مقدار را می‌توان به 60 دسی‌بل کاهش داد، نشان داده شده است (شکل 6).

شستی اعلام حریق (MCP: Manual Call Point):

این شستی‌ها برای اعلام حریق دستی ساخته شده‌اند در حالت عادی شستی مدار باز است و در حالت اعلام حریق، یک مقاومت که مقدار آن بین 470 و 680 اهم است با شستی سری می‌شود (شکل 7). 

با فشردن شستی این مقاومت با مقاومت انتهای خط موازی شده و چون جریان کم می‌شود در نتیجه تابلوی کنترل مرکزی، اعلام حریق می‌کند. روی صفحه جلو شستی‌ها علامت  مشخص می‌شود. رنگ جلوی شستی و قاب آن قرمز است.

بر روی صفحه راه‌انداز شستی‌های نوع A علامت مقابل درج شده است (شکل 8).

بر روی صفحه راه‌انداز شستی‌های نوع B علامت زیر درج شده است (شکل 9).

تفاوت شستی نوع B و A

برای فعال‌کردن شستی نوع A فقط باید شیشه روی آن شکسته شود ولی در شستی نوع B علاوه بر شکستن صفحه راه‌انداز شیشه‌ای باید فعال شود یعنی شستی نیز فشار داده شود.

در کشور ما شستی‌های اعلام حریق که به زبان فارسی نوشته‌هایی روی آنها درج شده است نیز یافت می‌شود. و لازم است همه سازندگان از رویه و استاندارد یکسانی در ساخت این شستی‌ها تبعیت کنند. (شکل 10)

شستی دیگری به رنگ سبز وجود دارد که نباید با شستی اعلام حریق اشتباه شود این شستی در کنار درب‌های فرار اضطراری قرار می‌گیرد و در صورت نیاز مانند شستی بالا به کار می‌رود ولی باعث باز شدن درب فرار می‌شود (شکل 11).

تابلو کنترل مرکزی (FACP) (Fire Alarm Control Panel): 

تابلوی کنترل مرکزی مغز سیستم اعلام حریق است. این تابلو در نقاطی باید نصب شود که احتمال وقوع آتش در آن کمتر است و در عین حال رفت و آمد کارکنان نگهداری ساختمان در آن بیشتر است (شکل 12).

اگر به نقشه اتصالات مدار کار عملی 1 نگاهی کنید، مقاومت‌های زیادی در مدار استفاده شده است. چرا باید این اندازه مقاومت الکتریکی در مدار سیستم اعلام حریق به کار رود؟ به نظر شما نقش هر کدام چیست؟ در سیستم اعلام حریق داخل شستی‌ها مقدار مقاومتی جاسازی شده است علت وجود این مقدار آن است که در سیستم اعلام حریق دتکتورهایی برای تشخیص دود و گرما نیز وجود دارد که می‌توانند در کنار شستی‌ها در مدار مورد استفاده قرار گیرند میزان مقاومت داخلی آنها در محدوده میزان مقاومت موجود در شستی است تا این دو قطعه در مدار نقشی یکسان را داشته باشند یعنی با فعال شدن دتکتور‌ها نیز، مانند شستی‌ها، همین میزان مقاومت به مدار اعمال می‌شود.

عملکرد مداری سیستم اعلام حریق

مدار کلی سیستم اعلام حریق از دو قسمت اصلی تابلوی کنترل و مدار الکتریکی تشکیل شده است. یکی از اجزای مدار الکتریکی سیستم اعلام حریق مقاومت انتهای خط است.

مقاومت انتهایی مدار اعلام حریق (EOL): 

در انتهای هر خط مدار تشخیص و یا هشدار، مقاومتی به صورت موازی با مجموعه شستی‌ها برای تکمیل و بسته شدن مدار قرار می‌گیرد. مقدار مقاومت با مقاومت داخلی تابلوی سیستم اعلام حریق برابر است و نقش تعادلی در مدار ایجاد می‌کند در ادامه به تحلیل عملکرد یک سیستم اعلام حریق پرداخته شده است. البته از مقاومت داخلی شستی یا دتکتور در مدارها صرف‌نظر شده و آنها فقط معادل یک کنتاکت در نظر می‌گیرد. در حالت‌های زیر مدار معادلی برای سیستم اعلام حریق در نظر گرفته شده است. این مدار معادل شامل دو بخش است بخش اول تابلوی کنترل مرکزی را در بر می‌گیرد که این قسمت معادل یک مقاومت داخلی (R) و یک منبع ولتاژ (Vs) دیده شده است ولی بخش دوم یک مدار الکتریکی است که شامل دتکتورهای اعلام حریق و مقاومت انتهای خط است. در بخش دوم هر دتکتور با یک تیغه باز نشان داده شده و از مقاومت داخلی آن صرف نظر شده است و قطعه انتهای خط با واژه EOL (مقاومت انتهای خط) معرفی شده است. 

حالت‌های مختلف سیستم اعلام حریق:

برای تابلو سیستم اعلام حریق می‌توان سه وضعیت عادی، عیب و هشدار را در نظر گرفت.

الف) وضعیت عادی: در وضعیت عادی همان‌طور که در شکل 13 مشاهده می‌شود قطعه انتهای خط (EOL) موجب افت ولتاژی در مدار خواهد شد. ولتاژ منبع تغذیه Vs بین دو مقاومت یکسان تقسیم می‌شود به‌طوری‌که ولتاژ Vz نصف ولتاژ Vs خواهد شد. بدیهی است اگر نسبت مقاومت‌ها به شکل دیگری اتفاق می‌افتاد دیگر این نسبت ولتاژ برقرار نبود (شکل 13).

ب) وضعیت هشدار: در مدار شکل صفحه بعد آتش به وسیله دتکتورها تشخیص داده شده و به همین خاطر یکی از آنها عمل کرده و به صورت کنتاکت بسته در آمده است با این اتفاق مقاومت انتهای خط (EOL) عملاً از مدار خارج شده در نتیجه ولتاژ نقطه Vz متناسب با مقاومت R داخلی تابلو به ولتاژ منبع Vs نزدیک و با آن برابر خواهد شد. (مقاومت داخلی R مانع از عبور جریان ناشی از اتصال کوتاه از منبع نیز خواهد شد) این حالت همان‌طور که گفته شد نشانگر وضعیت هشدار بوده که در این صورت کلیه آژیرها عمل خواهند کرد (شکل 14).

ج) وضعیت معیوب: در شکل مدار زیر وجود قطعی در مدار به معنی صفر شدن ولتاژ نقطه Vz شده است که در این وضعیت هشدار دهنده‌های شنیداری و دیداری مربوط به بروز عیب عمل خواهند کرد مثلاً یک زنگ به صدا درمی‌آید (شکل 15)

د) حالت خاص (نامتعارف)

علاوه بر سه وضعیت گفته شده تأثیر حالت نامتعارف و غلط بستن مدار در شکل زیر دیده می‌شود. این حالت زمانی است که از یک‌ دتکتور به جای اتصال به دتکتور بعدی انشعاب گرفته می‌شود. به این سیم‌کشی غیر متعارف گفته می‌شود. در این حالت مقاومت انتهایی در مدار به حساب نیامده و در نتیجه در صورت وقوع اشکال مثلاً قطع شدگی در شاخه انشعابی مربوط، این قطع شدگی توسط تابلوی کنترل مرکزی قابل تشخیص نیست (شکل 16).

علاوه بر شرایطی که پیش از این برای تابلو کنترل مرکزی عنوان شد یعنی عادی - عیب و هشدار روی تابلو علائم و دکمه‌های دیگری هم وجود دارد (شکل 17).

کلید عملگرها (دکمه)‌ها و دیودهای نوری (چراغ)های دیگر روی تابلو کنترل مرکزی عبارتند از: 

- چراغ‌های مدار (زون): در یک ردیف قرار دارند در صورت بروز سه حالت عادی و عیب و هشدار روشن شده و محل را مشخص می‌کند البته به وسیله چراغ و با رنگ دیگر در روی تابلو می‌توان سه حالت بالا را از هم جدا تشخیص داد.

- در برخی از نمونه‌های تابلو مرکزی عیب‌های مختلف از هم مجزا شده و چراغ جداگانه‌ای برای آنها در نظر گرفته شده است برای مثال عیب مدار آژیر - عیب داخلی تابلو - عیب خارجی - کم ظرفیت بودن باتری برق‌دار بودن تابلو و یا همچنین استفاده از باتری یا برق شهر به‌وسیله چراغ‌های جداگانه‌ای ممکن است مشخص شود:

- دکمه تمرین (Drill): برای قطع ارتباط بین تابلو مرکزی و مدارهای تکرار کننده؛ 

- دکمه راه اندازی مجدد (Reset): برای بازگردان سیستم به حالت عادی است؛ 

- دکمه سکوت (Silence): برای قطع صدای هشدار‌دهنده‌های صوتی.

کابل و سیم در سیستم اعلام حریق

کابل مسیر انتقال اطلاعات از آشکارسازها و شستی‌ها به تابلوی کنترل است. کابل شامل دو سیم به رنگ مشکی و قرمز است. البته سیم سومی به عنوان محافظ برای جلوگیری از نویز هم در سیستم استفاده می‌شود که معمولاً در نقشه‌ها از رسم آن صرف‌نظر می‌شود. در مورد نحوه صحیح اتصالات در زیرپیچ‌ها در سیم‌کشی اعلام حریق به تصاویر زیر توجه کنید. 

سیم‌کشی اعلام حریق باید برای مدارهای هشدار (آژیرها) از نوع مقاوم در برابر حریق باشد این سیم‌کشی معمولاً به صورت توکار انجام می‌شود و در مواقعی که سیم‌کشی به‌صورت روکار است باید در لوله‌های فولادی و یا داکت‌های مقاوم در برابرحریق اجرا شوند در این داکت‌ها کلیپس‌هایی وجود دارد که کابل را محکم نگه می‌دارند. نمونه داکت مقاوم در برابر حریق در شکل 20 دیده می‌شود.

ارتفاع نصب شستی: ارتفاع نصب شستی اعلام حریق در شکل نشان داده شده است شستی‌ها باید نزدیک درهای خروجی و مسیرهای فرار و در فاصله نشان داده شده نصب شوند شستی‌های به کار رفته در یک ساختمان بهتر است از یک مدل و دارای شکل واحد و یک شکل باشند. مگر آنکه به دلیل وجود بخار و رطوبت لازم باشد شستی ضد آب با شکلی متفاوت استفاده شود (شکل 21).

در شکل 22 حداکثر فاصله پیموده شده به وسیله فرد برای دسترسی به یک شستی اعلام حریق دیده می‌شود البته اگر طراحی دیوارها به این صورت مشخص نباشد این فاصله 30 متر خط مستقیم خواهد بود.

رسته بندی سیستم‌های اعلام حریق

سیستم‌های اعلام حریق به منظور حفاظت از جان افراد (Lsystme: life Protection) اموال آنها (P System: Property Protection) مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر اساس استانداردها (Bs 5839) سیستم‌های محافظ جان با حرف (L) و سیستم محافظ اموال با حرف (P) مشخص می‌شود.

حفاظت از اموال دو روش کلی و جزیی دارد نوع P1، حفاظت از کلیه قسمت‌های ساختمان توسط سیستم اتوماتیک به جز استثنا‌ها و نوع P2 حفاظت از برخی فضاهای از پیش تعیین شده توسط سیستم اتوماتیک است. این تقسیم‌بندی در جدول 3 آورده شده است.

- سیستم‌های دستی (غیر اتوماتیک) M: شکل 23 طرحی از یک سیستم اعلام حریق دستی، نوع M را نشان می‌دهد. در محل‌های مورد نیاز (راهروها)، فقط با استفاده از شستی اعلام حریق انجام می‌شود. امروزه در ندامتگاه‌ها و مراکز بازپروری هنوز از سیستم M برای اعلام حریق استفاده می‌شود (شکل 23).

کار عملی 1 (اجرای سیستم اعلام حریق دستی)

 

الف) نقشه کار مدار

طبق ابعاد و اندازه‌های شکل 24 محل نصب قطعات را مشخص کنید.

ب) نقشه اتصالات

از روی نقشه اتصالات قطعات الکتریکی شکل 25 می‌توانید مدار را ببندید.

مراحل کار

قبل از بستن مدار نقشه اتصالات را رسم نمایید در صورتی که کاتالوگ قطعات موجود است موارد مربوط به آن را در گزارش کار خود بیاورید.

قاب زیرین قطعات مثل تابلوی اصلی، شستی و آژیر را با توجه به اندازه‌های داده شده نصب کنید (شکل 26)

الف) نصب قاب زیرین قطعات:

ب) نصب و سیم‌کشی داکت

داکت پلاستیکی مورد نیاز برای هر قسمت بریده و در محل خود نصب کنید.

ج) انجام اتصالات
بعد از سیم‌کشی اتصالات را روی ترمینال قطعات محکم کنید.

د) بستن قاب قطعات
قاب و پوشش هر قطعه را با دقت روی آن نصب و پیچ آن را محکم کنید.

توصیه: برای جلوگیری از آسیب دیدنِ ترمینال‌های ظریفی که روی بردهای الکترونیکی قرار دارند مثل تابلو کنترل مرکزی یک ترمینال بلوکی 21 تایی در داخل تابلو به‌صورت ثابت نصب شود تا در اثر کار کردن هنرجویان با ترمینال‌های برد اصلی، آنها زود تخریب نشوند البته به‌طوری که هنرجویان هر بار درب تابلو را باز کرده و ترمینال برد اصلی و ارتباط آن با این ترمینال بلوکی 21 تایی را ببینند.

پرسش (صفحه 68 کتاب درسی)

 

به شکل 30 به دقت نگاه کنید و خلاصه‌ای از آنچه دریافت کردید بنویسید.

سیستم‌های خودکار (اتوماتیک)

بر خلاف سیستم‌های دستی، سیستم‌های اتوماتیک وابستگی کمتری به تشخیص انسان دارند. فعال شدن تابلو و به صدا درآوردن آژیرهای خطر، تماس خودکار با آتش نشانی محلی، فعال‌سازی سیستم اطفای حریق خودکار، قفل کردن یا از حالت قفل خارج کردن درب‌های محل‌های مختلف (مانند درب خروجی‌های اضطراری) همگی از مواردی است که می‌تواند به‌وسیله سیستم‌های اعلام حریق اتوماتیک انجام شود. سیستم‌های اتوماتیک یکی از انواع این سیستم نوع متعارف است.

سیستم متعارف (Conventional): سیستم‌های ردیابی و اعلام حریق متعارف که در اشکال مختلف از سال‌ها پیش موجود بوده است اگرچه تغییرات کمی در فناوری آن به وجود آمده ولی طرح و قابلیت اطمینان به آن افزایش چشمگیری داشته است. این‌گونه سیستم‌ها صدها هزار ساختمان مختلف را طی سالیان بسیاری در سراسر جهان حفاظت نموده است. یک سیستم اعلام حریق متعارف اغلب انتخاب طبیعی برای استفاده در ساختمان‌های کوچک و مواردی است که محدودیت بودجه وجود دارد. در یک سیستم اعلام حریق متعارف معمولی مغز متفکر سیستم در تابلوی مرکز کنترل آن استقرار دارد، که علایم را از آشکارسازهای متعارف یا شستی‌های دستی در هر منطقه حریق دریافت نموده و به وسایل دیگر مانند زنگ اعلام حریق یا تجهیزات راه دور منتقل می‌نماید.

1- در سیستم‌های متعارف مسیرهای سیم‌کشی به صورت شعاعی (رادیال) است. یعنی کلیه وسایل یا تجهیزات تشخیص و هشدار حریق فقط به قطعه بعد از خود برق‌رسانی می‌کند و ادامه سیم‌کشی فقط از انتهای آن صورت می‌گیرد.

2- تجهیزاتی که متعارف یعنی به صورت بالا به وسیله دوسیم به هم وصل می‌شوند. در ابتدا به تابلوی کنترل مرکزی و ترمینال‌های ردیابی یا تشخیص Z3،Z2،Z1 و ... آن متصل خواهند شد در برخی از انواع تابلوی آژیرها هم به همین ترمینال‌ها وصل می‌شوند.

3- در صورت بروز حریق علاوه بر روشن شدن نشانگرهای کوچک منطقه (زون) آتش سوزی، روی تابلو مرکزی، آژیرهایی که به محل مخصوص خود روی تابلو یعنی ترمینال‌های هشدار متصل خواهند شد نیز به صدا در می‌آیند.

در سیستم‌های متعارف برای تشخیص سریع‌تر حریق سیستم را زون‌بندی می‌کنند گاهی به زون، مدار نیز می‌گویند، هر طبقه ساختمان تا 300 متر مربع یک زون محسوب می‌شود در صورتی که کل بنای ساخته شده در یک ساختمان 300 متر مربع بیشتر نباشد می‌توان آن را یک زون در نظر گرفت امروزه از نظر سیم‌کشی دو نوع زون‌بندی وجود دارد تشخیص و هشدار یعنی مدار آژیرها که امروزه مستقل هستند را نیز زون به حساب می‌آورند اما هنگام خرید تجهیزات اعلام حریق، تعداد زون تابلو اعلام حریق، فقط زون‌های تشخیص آن خواهد بود این زون با ترمینال‌های Z3،Z2 ،Z1 و... روی تابلو نشان داده می‌شوند. با این حال دو زون هشدار روی تابلو یکی برای راهرو و راه‌پله‌هاست و دیگری را معمولاً برای همکف و پارکینگ در نظر می‌گیرند.

انواع دتکتورها:

تشخیص اثرات آتش به وسیله آشکارساز (دتکتور) شامل: دود، حرارت، شعله و گازهای سوختی می‌شود. این وسیله در فضا و محلی نصب می‌شود (سقف) که احتمال حریق و آتش سوزی در آن می‌رود (شکل 31).

انواع دتکتورها در تقسیم‌بندی زیر معرفی شده است:

انواع دتکتور دودی

الف) دتکتور دودی نوری (Photoelectric Smoke):

دود در برخورد با منبع یا یک فرستنده نور(Tx) از خود دو عکس‌العمل نشان خواهد داد:

1- پراش یا پراکندگی (Scattering) که باعث خواهد شد نور تابیده انحراف پیدا کرده و ذرات آن به گیرنده‌ای (Rx) دیگر برسد و به این ترتیب عمل تشخیص دود صورت گیرد مانند شکل 32:
دتکتورهای دودی سقفی در منازل بر همین اساس کار می‌کنند و در زیر ساختمان داخلی به همراه مکانیسم عملکرد و شکل ظاهری و برچسب روی دتکتور دودی نوری دیده می‌شود.

2- اگر یک اشعه مادون قرمزیا پرتو IR، بین یک فرستنده (Tx) نور و گیرنده (Rx) آن برقرار باشد یک گرفتگی (Obscuration) نور در زمانی که دود در اطراف پرتو ظاهر می‌شود رخ می‌دهد که این گرفتگی باعث قطع ارتباط نور بین فرستنده و گیرنده مطابق شکل 33 خواهد شد.

و به این ترتیب دود حاصل از آتش تشخیص داده می‌شود به دتکتور دودی با این مکانیسم عملکرد پرتویی (Beam) می‌گوییم. این دتکتورها در دو نوع گیرنده - فرستنده جدا و نوع رفلکتوری موجود است که در این حالت فرستنده و گیرنده روی یک قطعه وجود دارد و در سمت دیگر فقط نوعی آینه برای برگشت پرتو در نظر گرفته می‌شود. در شکل 34 ساختمان ظاهری، ساختمان داخلی و برچسب مشخصات S Beam 1224 را دیده می‌شود.

ب) دتکتور دودی یونی (Ionization Smoke)

این دتکتورها دارای محفظه‌ای با دو الکترود مثبت و منفی هستند که وجود ماده رادیو‌اکتیو ضعیفی بنام آمرسیوم 241 موجب یونیزه شده هوای داخل آن می‌شود بنابراین جریان ضعیفی بین دو الکترود در محفظه یونیزه برقرار می‌شود ورود دود به داخل محفظه موجب از هم گسیختگی و کاهش جریان الکتریکی بین دو الکترود می‌شود و در پی آن باعث فعال شدن دتکتور می‌گردد از آنجا که این نوع دتکتورها در مقابل تغییرات رطوبت و فشار هوا حساس هستند ممکن است پیام‌های نادرستی را بدون وجود آتش به مرکز ارسال کنند و به همین دلیل برای کاربردهای دقیق‌تر و در محفظه‌ای با نوسانات جوی از نوع دیگری از آن استفاده می‌شود (شکل 35).

1- برای جلوگیری از حساسیت این دتکتور را دو محفظه‌ای می‌سازند در این صورت یکی از محفظه‌ها با هوای بیرون در ارتباط است و محفظه دیگر که محفظه مرجع خوانده می‌شود تنها روزنه‌های کوچکی دارد برای تعادل فشار جو که در عین حال اجازه عبور ذرات دود را نمی‌دهد عملکرد دتکتور وابسته به تعادل دو محفظه یعنی مقایسه جریان الکتریکی آنهاست، در دو محفظه چنانچه تعادل برقرار باشد هیچ پیامی به مرکز اعلام نمی‌شود. به این نوع عملکرد یونی قیاسی (Comparator) می‌گویند. (شکل 36)

2- در برخی دتکتورهای یونی قیاسی از یک سازو‌کار تاخیری استفاده می‌شود به‌طوری‌که اگر تا هشت دقیقه سطح دود هم چنان ثابت باقی و رو به زیاد شدن نرود پیام هشدار صادر می‌شود اگر به هر دلیلی مقدار دود احساس شده کم شود دتکتور هیچ پیامی را به مرکز اعلام نمی‌کند در کنار این، اگر پیش از زمان تأخیری در نظر گرفته شده نیز دود از میزان مشخصی بیشتر شود بدون منتظر شدن برای رسیدن زمان تاخیر مشخص شده دتکتور عمل خواهد کرد. در این‌جا یک مقایسه بین زمان تأخیری برای عملکرد و افزایش دود به میزان مشخص صورت می‌گیرد و هر کدام زودتر اتفاق افتد دتکتور فعال خواهد شد و به همین خاطر به این نوع دتکتور قیاسی دو وضعیتی (Dual Comparator) می‌گویند. (شکل 37)

نوع دیگر، دتکتور دودی (Duct) یا کانالی نام دارد که برای کانال‌ها در نظر گرفته شده، نحوه عملکرد آن با سایر دتکتورها تفاوتی ندارد، معمولاً دارای شاخک و محفظه‌ای است. محفظه برای نفوذ ناپذیری هوای بیرون در نظر گرفته شده و از طرف دیگر ارتباط دتکتور داخل و هوای داخل کانال به عهده شاخک است در صورت بروز آتش در کانال‌های تهویه و استفاده از این دتکتور، دمپر‌ها و مدار بادبزن (فن)ها خاموش می‌شود. (شکل 38)

دتکتورهای مکشی (Aspirating) نوع دیگری از دتکتورهای دودی است و این دتکتور محفظه‌ای است معمولاً با دو دتکتور و یک فن، لازم است در اتاق مورد نظر لوله‌کشی‌هایی انجام شود و لوله‌ها دارای سوراخ‌هایی برای نمونه‌گیری هوا باشند و مکش هوا به وسیله آنها و از طریق فن انجام شود. در صورت بروز آتش به وسیله مکش دود و ارسال آن برای دتکتورهای دودی داخل محفظه تشخیص صورت می‌گیرد. (شکل 39)

دتکتور حرارتی (Heat Detector):

الف) دتکتور حرارتی دما ثابت (Fixed): حسگر این دتکتورها بر اساس دمای از پیش تعیین شده و ثابت عمل می‌کند.

الف) در نوعی از این دتکتور تشخیص به‌وسیله دمای ثابت فیوزی که تحت دمای مشخصی ذوب می‌شود تعیین شده که بعد از عمل نمودن و بهره برداری مجدد می‌باید فیوز یا همان فلز ذوب شونده را تعویض نمود، این نوع دتکتور حرارتی دما ثابت، عملکرد فیوزی (Fusible) دارد.

ب) امروزه جای عملکرد فیوزی از عملکرد الکترومکانیکی دیگری نیز استفاده می‌شود و آن نوع بی‌متالی (Bimetalic) است که برای راه‌اندازی مجدد نیازی به تعویض نخواهد بود.

ج) در فناوری جدیدتری برای دتکتوری‌های حرارتی دما ثابت از ترمیستوری استفاده شده است. که تحت دمای ثابت عمل می‌کنند. (شکل 40)

سیستم نوع L5 (فضاهای با خطر حریق بالا): 

در شکل زیر طرحی از یک سیستم اعلام حریق دستی از نوع L5 دیده می‌شود. در این طرح علاوه بر شستی‌ها فقط در محل‌هایی که خیلی پر‌خطر هستند دتکتور قرار گرفته است. از این سیستم در اماکنی مثل پایانه‌های حمل و نقل استفاده می‌شود. اتاق‌های پرخطر مثل موتورخانه، اتاق برق و سرور کامپیوتری از جمله محل‌هایی است که دتکتور لازم دارند. (شکل 41)

پرسش (صفحه 76 کتاب درسی)

 

چه اماکن دیگری را می‌توان نام برد که از این سیستم L5 استفاده می‌کنند؟

دتکتور دما ثابت خطی (Linear):

این دتکتور معمولاً به‌صورت کابل یا رشته سیم طولانی در کناره‌ها و حاشیه‌های سقف‌های دکوراتیو به نحوی که از نظرها پنهان بماند معمولاً اجرا می‌شود. همچنین در کارخانجات، محوطه‌های صنعتی و تونل‌ها ایستگاه‌های مترو قابل نصب است این دتکتور از دو سیم به‌هم تابیده که با یک عایق پلیمری حساس به گرما پوشانده است تشکیل می‌شود. مجموعه دو سیم به هم تابیده و عایق پلیمری تماما در غلاف دیگری است که این غلاف تمام لایه‌های داخلی را از صدمات مکانیکی و تأثیرات معمولی محیط محافظت می‌کند. (شکل 42)

دتکتور حرارتی نرخ افزایشی (Rate Of Rise):

این دتکتورها بر اساس میزان سرعت افزایش دما عمل می‌کند بنابراین دو عامل افزایش دما و مدت زمان آن در عملکرد دتکتور تأثیرگذار است.

در این دتکتورها از دو حسگر دما استفاده می‌شود یکی از حسگرها در محفظه‌ای بسته و دور از تأثیرات محیطی قرار دارد و حسگر دوم در معرض دمای بیرون قرار داشته و تغییرات سریع دمای محیط را تقریباً آنی و مستقیم حس می‌کند. این حسگرها قطعه‌ای بنام ترمیستور هستند که بر مبنای تغییر مقاومت الکتریکی و بی‌تعادلی آنها در اثر افزایش دما دتکتوری فعال می‌شود. در شکل 43 دو ترمیستور را نشان می‌دهد که در شرایط عادی در سمت چپ ترمیستورها در حالت تعادل هستند در شکل وسط افزایش دما موجب برهم خوردن تعادل شده و ترمیستور خارجی سریع‌تر واکنش نشان می‌دهد در شکل سمت راست واکنش در دمای ثابت است که ترمیستور داخلی به تدریج تحت تأثیر ترمیستور اول واکنش نشان می‌دهد.

در برخی از انواع دتکتورهای حرارتی نرخ افزایشی مبنای عملکرد پنوماتیکی است یک محفظه هوا، با فشار، تغییرات دمای محیط را خیلی سریع حس کرده و محفظه هوای دوم که به‌طور مستقیم تحت تأثیر دما و فشار هوای محیط نیست باعث شده دیافراگم قابل انعطاف با گرم شدن هوا به سمت بالا و پایین تغییر وضعیت دهد. (شکل 44)

دتکتورهای ترکیبی (Combo) گروه دیگری از دتکتورها است که امروزه رایج شده و در مورد این نوع دتکتور می‌توان گفت، ترکیبی از دو نوع دتکتور ثابت و نرخ افزایشی است که در یک قطعه عرضه می‌شود. و نمونه آن را در شکل 45 می‌توانید ببینید.

دتکتور گاز (CO):

این دتکتور یک حسگر الکتروشیمیایی است که دارای دو صفحهٔ آند و کاتد و محلول الکترولیت است. که در مقابل گاز منواکسیدکربن واکنش شیمیایی انجام داده و سبب تشخیص CO می‌شود.

ساخت دتکتورهای جدید CO باعث شده است که این دتکتور از حالت صنعتی به دتکتور خانگی تبدیل شود. تحقیقات انجام شده دربارهٔ حریق ثابت کرده است تمامی حریق‌های خانگی تولید گاز CO می‌نمایند، بنابراین جایگزینی دتکتور CO به جای دتکتور دودی در برخی مواقع توصیه شده است.

همچنین دتکتورهای CO جدید با طول عمر بالای 5 سال با آژیر سرخود و باتری پشتیبان و قابلیت تنظیم، از حساسیت بالایی برخوردار بوده و امکان وصل به تابلوی اصلی اعلام و اطفای حریق را دارا می‌باشد.

همچنین در صورت کم شدن عمر باتری، سیستم هشدار آن به کار می‌افتد.

دتکتور CO به تمامی عوامل خطاهای کاذب برای دتکتور نوری بی‌تفاوت بوده و فقط به منابع تولید گاز CO حساس است.

در هنگام نصب دتکتور CO در نوع سقفی آن، تمامی فواصل استانداردهای مربوط به دتکتور دودی رعایت می‌گردد و در تنظیم حساسیت بایستی مقداری باشد که در حریق فعال شود نه به واسطۀ روشن کردن تجهیزاتی مانند آبگرمکن یا کشیدن سیگار و مانند که در شکل 46 دو نمونه از آن دیده می‌شود.

نوع ترکیبی (Combo) دتکتور CO به همراه دتکتور دودی نوری و یا یونی در یک بسته نیز عرضه می‌شود که در شکل 47 مشاهده می‌شود. دو چراغ کوچک LED روی دتکتور وجود دارد که در صورت عمل کردن قسمت دودی یا CO چراغ مذکور روشن خواهد شد.

در پایان این فصل به کدگذاری یکی از شرکت‌های معروف ساخت تجهیزات اعلام حریق برای نام‌گذاری دتکتورها می‌پردازیم. (شکل 48)

H: دتکتور حرارتی (Heat Detector)
I: دتکتور دودی یونی (Ionization)
O: دتکتور دودی نوری (Optical)
CO: دتکتور تشخیص گاز CO
OH: ترکیب دتکتور دودی نوری و حرارتی (Optical Heat)
O2H: ترکیب دتکتور دودی و حرارتی با دو عدد حسگر نوری ترکیب دتکتور دودی، حرارتی و تشخیص گاز منواکسید کربن با دو عدد حسگر نوری Dual Optical Heat CO

سیستم نوع L4 (تشخیص اتوماتیک برای مسیرهای فرار)

در طرح دیگری بنام L4 برای سیستم‌های اعلام حریق علاوه بر شستی‌ها در مسیرهای فرار هم دتکتور قرار در نظر گرفته شده است در محل‌هایی که دارای راهروهای پرتردد هستند مثل نمایشگاه‌های عرضه محصولات از این سیستم اعلام حریق استفاده می‌شود.

کار عملی (سیستم اعلام حریق خودکار متعارف 1)

 

نقشه کار:

مراحل کار

تذکر: به‌طورکلی دتکتو‌رهای دودی با حرف (S) و دتکتورهای حرارتی با حرف (H) نشان داده می‌شود.

کار عملی (سیستم اعلام حریق خودکار 1)

 

نقشه کار:

مراحل کار

قبل از بستن مدار نقشه اتصالات را رسم نمایید در صورتی‌که کاتالوگ قطعات موجود است موارد مربوط به آن را در گزارش کار خود بیاورید.

الف) نصب قاب قطعات:

با توجه به فواصل داده شده قاب دتکتورها، آژیر و تابلو را در محل خود نصب می‌کنیم.

ب) نصب و سیم‌کشی داکت:

ج) انجام اتصالات

د) بستن قاب قطعات

نصب دتکتور گاز‌های سوختی

سیستم نوع L3 (تشخیص اتوماتیک برای مسیر‌های فرارواتاق‌های منتهی به مسیر فرار):

در کارهای قبل طرح‌هایی معرفی شد L3 طرح دیگری در سیستم‌های اعلام حریق است که در آن علاوه بر راهروهای فرار در اتاق‌هایی که منتهی به مسیرهای فرار می‌شوند نیز دتکتور قرار می‌گیرد. در ساختمان هتل‌ها از این طرح استفاده می‌شود یعنی علاوه بر راه پله، راهروها و اتاق‌هایی که به آنها باز می‌شوند یعنی داخل سوئیت‌ها و پذیرایی نیز باید دتکتور نصب می‌شود.

فعالیت کارگاهی (صفحه 83 کتاب درسی)

 

سیستم نوع L3 را برای چه مکان‌های دیگری مناسب می‌دانید؟

سیستم نوع L2 (تشخیص اتوماتیک برای موتورخانه‌ها و اتاق خواب‌ها):

طرح L2 تقریباً شبیه نوع L3 است و اتاق‌های پرخطر مثل موتورخانه و اتاق برق و... نیز صرف نظر از اینکه در چه کاربری باشند دتکتور دارند. برخی برای ساختمان‌های مسکونی طبق ضوابط آتش نشانی توصیه به اجرای طرح L2 می‌کنند زیرا یک مرحله قبل از پذیرایی یعنی اتاق‌های خواب هم باید دتکتور داشته باشد. 

فعالیت کارگاهی (صفحه 84 کتاب درسی)

 

چرا سیستم نوع L2 برای هتل‌ها و خوابگاه‌ها مناسب است؟

کار عملی (سیستم اعلام حریق خودکار متعارف(2))

 

نصب و سیم‌کشی با لوله فولادی

مراحل کار:

نکته: در هر مدار یا زون اعلام حریق مطابق شکل 55 می‌توانید اولین دتکتور خط را به کانکتور پیچی متصل کنید.

الف) طبق اندازه‌های داده شده قطعات را در محل خود طوری نصب کنید که در یک تراز افقی و عمودی باشند.
ب) لوله‌ها را در اندازه مناسب ببرید و خم‌های لازم را ایجاد کرده و در محل مناسب خود نصب کنید.
ج) داخل لوله‌ها سیم‌کشی‌ها و اتصالات مناسب را انجام دهید.
د) سری دتکتورها و درب تابلو و سایر قطعات را ببندید و مدار آزمایش کنید.
لوازمی مانند ریموت اندیکاتورها و چراغ چشمک‌زن (Strobe) را شامل می‌شود.

هشدار‌دهنده‌های دیداری

ریموت اندیکاتور:

یک نشانگر نوری از نوع دیودی می‌باشد که معمولاً در سر در واحد مسکونی نصب می‌شود و در یک طبقه، واحدی که دچار آتش سوزی شده را مشخص می‌کند.

 چراغ چشمک زن (Strobe)

با توجه به امکان حضور افراد ناشنوا در یک ساختمان از این چراغ‌ها در راهروها و راه پله‌ها استفاده می‌شود این چراغ‌ها گاهی اوقات به صورت یک قطعه همراه با آژیر ساخته می‌شوند. اتصال آنها در هر دو صورت مانند آژیرها در مدار تابلوکنترل مرکزی است (نمونه تصویر سمت راست شکل 57 چراغ به همراه آژیر است).

رله خط (Line Relay):

این رله شامل ترمینال تغذیه و یک کنتاکت می‌باشد که می‌تواند تغذیه تابلو مرکزی، کنتاکت آن و شیرهای سوخت دستگاه‌های گرمایش یا هواکش‌های تهویه را خاموش کند. همچنین در‌های خروج اضطراری را تحریک کند.

با این رله می‌توان دتکتورها و EOL را به شکل دیگری در مدار سیستم اعلام حریق قرار داد که به سیم‌کشی چهار سیمه (شکل زیر) معروف است در برخی از سیستم‌ها این امکان رله خط در آخرین دتکتور و یا گاهی در تابلو کنترل مرکزی دیده شده است.

جدا کننده خط (Line Isolator): 

قطعاتی هستند که در صورت بروز اتصال کوتاه در بخشی از مدار آن بخش را جدا نموده و سایر قسمت‌ها وظیفه خود را به درستی انجام می‌دهند این وسیله در مدارهای حلقوی و آدرس پذیر کاربرد دارد.

تکرار کننده (Repeater):

در صورتی که نیاز به علائم و نشانگر‌های روی تابلو کنترل مرکزی در محلی غیر از محل نصب شده آن باشد. مثلاً حالتی را تصور کنید که اتاق کنترلی برای ساختمان در نظر گرفته شده اما تابلو کنترل مرکزی به دلایلی در اتاق نگهبانی نصب شده باشد. در روی تابلو کنترل مرکزی ترمینال‌هایی برای اتصال به تکرار کننده در نظر گرفته شده است.

تلفن‌کننده (Auto Dialer):

برای حفاظت از اموال لازم است در اسرع وقت آتش نشانی باید از خطر حریق مطلع شود برای این منظور از تلفن‌کننده استفاده می‌شود. استفاده اصلی تلفن کننده‌ها در سیستم‌های اعلام سرقت است که در انواع پیشرفته تلفن‌کننده سیم‌کارت هم داخل آن نصب می‌شود .

تغذیه سیستم اعلام حریق:

برای تغذیه الکتریکی تابلو کنترل مرکزی باید مدار (خط) جداگانه‌ای که از برق اضطراری نیز تأمین می‌شود را در نظر بگیریم تا در گام اول، در حالت عادی این تابلو از برق شهر و گام دوم، با قطع برق شهر UPS از برق استفاده کند و در گام سوم، تغذیه برق تابلو می‌تواند توسط باتری داخلی آن صورت گیرد. باتری داخلی تابلو معمولاً دو عدد باتری 12 ولت است که با هم سری شده و ولتاژ 24 ولت حاصل DC می‌شود (شکل 62).

سیستم اعلام حریق آدرس پذیر:

این نوع سیستم اعلام حریق به دو نوع آدرس پذیر و آدرس پذیر آنالوگ (هوشمند) تقسیم‌بندی می‌شوند.

در نوع آدرس پذیر ساده دتکتورها و شستی‌ها دارای آدرس منحصر به فردی هستند که از طریق تابلو کنترل مرکزی قادر به تعیین و شناسایی است و مانند سیستم متعارف دو مدار برای آژیرها در نظر گرفته می‌شود هر چند در این سیستم هم دتکتورها عملکرد رله‌ای دارند اما از مکانیسم آدرس دهی نیز در پشت خود برخوردارند تابلو کنترل مرکزی که دارای LCD می‌باشد می‌تواند توسط پیام‌های متنی دتکتورها یا شستی‌ها را بشناسد (شکل 63).

نوع آدرس پذیر آنالوگ دتکتورها دارای ریزپردازنده‌ای هستند و عملکرد رله‌ای ندارند و همواره فعال هستند و به طور پیوسته پاسخگوی سیگنال ارسالی از سوی تابلو کنترل مرکزی هستند. علاوه بر LCD روی تابلو برای کار نرم افزار پشتیبانی نیز دارند که توسط آن می‌تواند آدرسی را که شناسایی شده ویرایش و یا مشخصات آن را تکمیل کرد.

و از طرفی می‌توان یک یا چند دتکتور را ابتدا به‌صورت مجازی حذف و سپس به صورت واقعی از مدار خارج کرد ارتباط اجزای مختلف سیستم آدرس پذیر آنالوگ می‌تواند به‌صورت پروتکل باز یا بسته باشد تجهیزات پروتکل باز با تجهیزات تولیدات سایر کارخانجات هم‌ساز و همخوانی دارند و قابلیت به‌کارگیری آنها در یک سیستم فراهم است اما تجهیزات پروتکل بسته دارای ساختار ارتباطی خاصی هستند که امکان به‌کارگیری آنها همراه با سایر محصولات از بین می‌رود.

در سیستم‌های آدرس پذیر مدارها دارای سیم‌کشی حلقوی هستند حداکثر فضایی که یک حلقه می‌تواند حفاظت کند ده هزار مترمربع است که تقریباً معادل پنج زون می‌باشد.

سیستم نوع L1 (تشخیص اتوماتیک برای کلیه فضاها):

در سیستم L1 نشان داده شده که همه اتاق‌ها دارای دتکتور هستند. طرح L1 برای بیمارستان‌ها توصیه می‌شود. در بیمارستان‌ها زمان بیشتری هنگام حریق برای تخلیه کلیه افراد از ساختمان لازم است.

فعالیت (صفحه 89 کتاب درسی)

 

استفاده از سیستم L1 برای چه مکان‌های دیگری مانند بیمارستان‌ها مناسب است؟

سیستم‌های معرفی شده از L1 تا L5 از نوع حفاظت جان بودند و نوع طراحی بر اساس تخلیه افراد با توجه به شرایط محل مورد نظر بود. افزایش تعداد دتکتور باعث تشخیص سریع‌تر آتش در یک محل از ساختمان می‌شود تا فرصت بیشتری فراهم شود و قبل از گسترش آتش افراد ساختمان را تخلیه کنند.

در شکل 66 مقایسه‌ای بین طرح‌ها L4 ،L3 ،L2 ،L1 دیده می‌شود. در یک ساختمان اگر همه اتاق‌ها به جز سرویس‌های بهداشتی و حمام دتکتور داشته باشند طرح L1 اجرا شده است اگر فقط راهرو و راه پله‌ها تحت پوشش دتکتورها باشند سیستم L4 خواهد بود و اگر علاوه بر آن بخشی از اتاق‌های منتهی به ورودی اصلی واحد نیز دتکتور داشته باشند طرح L3 خواهیم داشت و در طرح L2 موارد استثناء و پر خطر دیده شده است (شکل 66).

سیستم‌های اعلام حریق دیگری برای حفاظت از اموال نیز به‌کار گرفته می‌شوند.

در این حالت هدف از طرح نوع سیستم اعلام خبر به نیروهای آتش نشان است.

اگر مانند طرح L1 همه محل‌ها تحت پوشش دتکتور باشند، فاصله زمانی بین زمان حریق و رسیدن آتش‌نشانان به حداقل خواهد رسید به این نوع سیستم P1 می‌گویند.

اگر برخی فضاهای از پیش تعیین شده فقط دتکتور داشته باشند که پر خطر هستند و وقفه در ادامه کسب و کار حائز اهمیت باشد، از سیستم P2 استفاده می‌شود.

کار عملی (سیستم اعلام حریق خودکار در اتاقک)

 

تعمیر و نگهداری سیستم اعلام حریق

 مواردی که به عنوان خرده‌کاری در تعمیر سیستم اعلام حریق پیش می‌آید عبارت‌اند از:

1- منقضی‌شدن تاریخ استفاده از یک دتکتور، شکل زیر تاریخ انقضای یک دتکتور را نشان می‌دهد (شکل 69). در این صورت دتکتور باید عوض شود و پایه دتکتور هم ممکن است سازگار با دتکتور جدید نباشد.

2- گاهی پیش خواهد آمد که کاربری یک اتاق تغییر کرده مثلاً اتاقی به عنوان آبدارخانه به کار گرفته می‌شود طبعاً برای این اتاق باید دتکتور افزوده شود.

3- نصب دتکتور گازشهری یا منواکسید کربن گاهی به عنوان یک قطعه مستقل و گاهی هم به شکل افزودن به یک مدار اعلام حریق قبلی ممکن است در تعمیرات و نگهداری ساختمان مورد درخواست باشد.

آزمون‌های سیستم اعلام حریق

این آزمون‌ها معمولاً حساسیت عملکرد دتکتورها را می‌سنجند و یکبار در هنگام نصب و یکسال پس از نصب و بعد از آن هر 4 سال یکبار انجام می‌شود و روی آشکار‌ساز برچسب تأییده با تاریخ زده می‌شود شکل 70 نمونه اسپری برای آزمون دتکتور و دستگاه مربوط را نشان می‌دهد.

مقررات نصب دتکتورها

- شعاع پوشش دتکتورهای دودی و حرارتی در شکل زیر نشان داده شده است.
- سطح پوشش، شعاع پوشش و نحوه هم پوشانی کامل در آشکارسازهای دودی در شکل نشان داده شده است.

با توجه به شعاع پوشش اما با توجه به محدودیت‌های راهروها پوشش آنها باید به‌صورت زیر باشد.

در شکل مقابل اولویت نصب دتکتور روی سقف را دیده می‌شود. فاصله 10 سانتی‌متری از کنج دیوارها فضای مرده محسوب می‌شود و در صورت نصب دتکتور روی دیوار آن 30 سانتی‌متر زیر سقف نصب می‌شود و نصب پایین‌تر از آن مجاز نیست.

اگر در سقف مانعی با ارتفاع بیش از 10 درصد ارتفاع اتاق وجود داشته باشد، باید آن را در حکم دیواری که فضا را به قسمت‌های مجزا تبدیل می‌کند، در نظر گرفت.

آشکار سازها نباید نزدیک‌تر از دو برابر ارتفاع چراغ یا هر مانعی که در سقف که کمتر از 25cm ارتفاع دارد، نصب شوند برای موانع بلندتر از 25cm ولی کمتر از 10 درصد ارتفاع اتاق، این فاصله به 50cm می‌رسد.

در هر یک از راهروهای طبقات، باید یک آشکار ساز نصب شود. نصب آشکار ساز در شفت آسانسور، موتورخانه آن و کریدورها ضروری می‌باشد. آشکار سازهای حرارتی و دودی نباید در فاصله کمتر از 500 میلی‌متری از هر گونه دیوار، پارتیشن یا هر گونه مانع جریان یافتن دود و گازهای داغ مانند تیرهای سازه‌ای و داکت‌ها که در آنها موانع دارای عمق بیش از 300 میلی‌متر می‌باشند نصب شوند.

داخل سقف‌های کاذب با ارتفاع 80cm و بیشتر، نصب کاشف مناسب از نوع دودی ضروری می‌باشد.

- حداقل فاصله آشکارسازها با دریچه‌های هوا، 1 متر می‌باشد.

حداقل فاصله کاشف از دمنده‌های سقفی در شکل بالا نشان داده شده است.

حداقل فاصله آشکارسازها با آسانسور و هر داکت دیگر در هر طبقه، 1/5 متر می‌باشد.

دتکتورهای حرارتی و دودی باید به نحوی نصب گردند که حسگر آنها، حداقل 25mm و حداکثر 150mm با سقف فاصله داشته باشند لازم به ذکر است استفاده از لوله آویز، براکت و یا هر وسیله دیگر جهت انتقال کاشف (آشکارساز) به پایین سقف ممنوع می‌باشد.

مراکز سیستم اعلام حریق باید از نوع تحت مراقبت دائم باشد، به گونه‌ای که عمل یکی از دتکتورها سبب برهم خوردن تعادل مدار و در نتیجه اعلام حریق در آن مدار شود.

قطعی یا بروز اتصالی در هر مدار باید به نحوی مطلوب ثبت و اعلام شود. بروز خرابی، از هر نوع، در یک مدار (زون) نباید سبب از کار افتادن سایر مدارها یا کل سیستم شود.

هر مرکز باید به وسائل تأمین نیروی ایمنی مخصوص به خود (باتری) با کلیه لوازم و متعلقات مربوط، مانند دستگاه شارژ‌کننده و غیره، مجهز باشد تا سیستم در همه احوال آماده به کار باشد.

آئین‌نامه سیستم اعلام حریق

- کلیه مدارهای سیستم اعلام حریق باید مستقل از سایر سیستم‌ها کشیده شود و فقط در مواردی که بین مرکز اعلام حریق و ایستگاه آتش نشانی ارتباط وجود دارد، می‌توان از مدارهای سیستم تلفن برای این منظور استفاده کرد. کلیه مقررات شرکت تلفن در این مورد باید رعایت شود.

- در ساختمان‌هایی که به سیستم اعلام حریق مجهز می‌شوند، علاوه بر محل‌های نصب انواع دتکتورها بر حسب ضرورت، در محل‌های زیر باید دتکتور مناسب (دودی یا حرارتی) نصب شود:
الف) اتاق‌های ترانسفورماتور، اتاق‌های تابلوها (اتاق‌های برق)
ب) اتاق‌های مربوط به تأسیسات مکانیکی؛
ج) موتورخانه آسانسور و چاه آسانسور؛
د) کریدورها و راه پله‌ها؛
ه) اتاق مرکز تلفن و سیستم‌های جریان ضعیف؛

- وسائل صوتی اعلام حریق (آژیر، بوق، زنگ و نظایر آن) باید از انواعی باشند و نیز محل نصب آنها در فضاهای عمومی ساختمان باید به نحوی انتخاب شود که هنگام بروز حریق، صدای آنها به سهولت در دورترین نقاط ساختمان قابل شنیدن باشد.