موقعیت

تا اصلاح شرایط تورمی کشور، زمان زیادی طول خواهد کشید. این جمله‌ای است که خبرنگار بخش مجله‌ خبری اخبار ساعت هفت گفته بود و ذهن امیرعلی را تا شب به خودش مشغول کرده بود.

مادر: آقا پسر، توی مدرسه اتفاقی افتاده که انقدر ذهنت درگیره؟
امیرعلی داشت فکر می‌کرد و اصلاً متوجه صدای مادر نشد!
مادر دستش را روی شانه پسرش گذاشت و مختصری تکان داد و گفت:
امیرعلی با شمام مامان! کجایی؟
امیرعلی: تکانی خورد گفت: هان؟ ببخشید! متوجه نشدم! گفتین چیکار کنم؟
ستایش از این حال امیرعلی خنده‌اش گرفت و گفت: فکر کنم فردا از مدرسه زنگ بزنن که بیاین پسرتون رو ببرین. این جوری که آقا توی فکره، غلط نکنم یه دسته گلی به‌آب داده اون سرش ناپیدا!
امیرعلی: چی می‌گی خواهر؟ دارم فکر می‌کنم؛ توام سریع همه چیزو پلیسی می‌کنیا!
مادر: خب حالا! شما بگو چه چیز مهمیه که انقدر ذهنتو مشغول کرده؟
امیرعلی: یه جمله توی اخبار گفت ذهنمو مشغول کرد.
ستایش: چی‌گفت؟
امیرعلی: گفت مشکل تورم حالا حالاها درست نمی‌شه؟
ستایش: اوووووه فکر کردم می‌خوای بگی قراره زلزله بیاد!
امیرعلی: اون که خدا نکنه. داشتم فکر می‌کردم آخه مردم این همه زحمت می‌کشن و کار می‌کنن که زندگیشون رو به سر و سامون برسونن؛ اما قیمت اجناس گرون‌تر می‌شه و نمی‌تونن کاری بکنن.
ستایش: خب به چه نتیجه‌ای رسیدی؟
امیرعلی: نمی‌دونم ولی اینو فهمیدم که توی این شرایط پول مثل یخ می‌مونه، آب می‌شه می‌ره؛ هر چقدر هم مدیریتش کنی بازم فایده نداره.
مادر: اینا درست! ایده‌ای هم‌داری برای این موضوع؟
ستایش: من فکر کنم حذف پول بهترین راه‌حله. بریم سراغ یه چیزی که خودش ارزش خودشو نگه‌داره؛ مثل طلا.
امیرعلی: فکر خوبیه، ولی اگه همه برن سراغش چی؟ همون داستان سود شخصی و جمعی پیش میاد!
ستایش: راست می‌گی! خب تو بگو!
امیرعلی: والا نمی‌دونم؛ ولی فکر می‌کنم باید پول رو توی تولید نگه داشت. چطوری شو باید از بابا بپرسم!

نقشه‌راه

در این درس به این موضوع می‌پردازیم که راه‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت چیست. همچنین در پایان این درس نیز اندکی با فرایند بورس آشنا می‌شویم و خواهیم توانست:

- برای پس‌انداز خود، هدف و برنامه مشخصی داشته باشیم.
- روش‌های گوناگون سرمایه‌گذاری را باهم مقایسه کنیم.

به فکر آینده باشیم

اگر شما از پنج سال قبل برای خرید دوچرخه‌ای به مبلغ دو میلیون تومان برنامه‌ریزی کرده باشید، آیا امروز می‌توانید با آن مبلغ دوچرخه مورد نظرتان را بخرید؟!

پاسخ هم بله است و هم خیر! با اینکه شما امروز دو میلیون تومان در دست دارید، ولی ممکن است فروشنده دیگر حاضر نشود آن دوچرخه را به قیمت دو میلیون تومان به شما بدهد؛ زیرا اجناس و کالاها در طول زمان به دلیل وجود تورم گران‌تر می‌شوند. مردم برای گریز از تورم و عبور از آن، پول‌هایشان را زیر فرش یا بالش پس‌انداز نمی‌کنند! آن‌ها وقتی تصمیم به پس‌انداز می‌گیرند، گزینه‌های مختلفی پیش‌رو دارند و باید آن‌ها را با یکدیگر مقایسه کنند.

تعیین هدف و برنامه پس‌انداز

مردم برای موفقیت در پس‌انداز (saving)، باید اهدافشان را تعیین کنند تا بتوانند چیزهایی را که بیشتر نیاز دارند، در اولویت قرار دهند. کسانی که به اهداف خود پایبند می‌مانند، هم به آنچه خواسته‌اند می‌رسند و هم احساس موفقیت دارند.

بعضی از اهداف به سرعت قابل دستیابی‌اند؛ ولی بعضی از اهداف زمان طولانی‌تری نیاز دارند. معمولاً اهداف پس‌انداز را در دوره‌های کوتاه‌مدت، میان مدت و بلندمدت تعیین می‌کنند. اهدافی مانند پس‌انداز برای خریدن هدیه روز مادر هدفی کوتاه مدت است؛ زیرا با پس‌انداز چند ماهه حاصل می‌شود. اما اهدافی مانند خرید دوچرخه میان مدت است و گاهی به پس‌انداز بیش از یک سال نیازمند است.

- زمان لازم برای رسیدن به اهداف کوتاه مدت کمتر از 2 ماه است.
- زمان لازم برای رسیدن به اهداف میان مدت از 2 ماه تا 3 سال است.
- زمان لازم برای رسیدن به اهداف بلندمدت، سه سال و یا بیشتر است.
- پس‌انداز کردن برای آینده به معنی از دست‌دادن فرصت خرج کردن در زمان حال است.
- وقتی که برای یک هدف پس‌انداز می‌کنید، بهترین گزینه بعدی که از دست می‌دهید یادآور مفهوم هزینه فرصت است.

پس‌انداز کردن برای آینده به معنی از دست‌دادن فرصت خرج کردن در زمان‌حال است؛ یعنی برای رسیدن به اهداف آینده، باید از بعضی خریدهایتان در زمان حال صرف نظر کنید. آن چیزهایی که شما رها می‌کنید و از آن‌ها صرف نظر می‌کنید، هزینه فرصت این انتخاب شماست.

پس از تعیین هدف پس‌انداز، نوبت به برنامه‌ریزی برای رسیدن به آن می‌شود. با توجه به زمانی که برای رسیدن به هدف تعیین شده و مقدار ممکن پس‌انداز می‌توان درباره میزان پس‌انداز در هر دوره تصمیم‌گیری کرد.

روش‌های پس‌انداز و سرمایه‌گذاری

1- سپرده‌گذاری در بانک

یک گزینه برای سرمایه‌گذاری پس‌اندازها، سپرده‌گذاری در بانک است. بانک‌ها دو نوع حساب سرمایه‌گذاری دارند که اندکی با هم متفاوت است. حساب‌های سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه مدت و سپرده سرمایه‌گذاری بلندمدت. بانک‌ها با مبالغی که در هر دو نوع حساب سپرده جمع می‌شود، در طرح‌های سودآور اقتصادی از طرف سپرده‌گذاران شرکت می‌کنند و سهم آن‌ها از سود را به اصل سپرده‌شان می‌افزایند.

تفاوت حساب‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت در میزان سود پرداختی به آن‌ها و برخی شرایط دیگر است. در سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت واریز به حساب و برداشت از آن آزاد است و بانک در هر ماه به مانده موجودی حساب سود پرداخت می‌کند. اما در سپرده‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت امکان برداشت از حساب تا پایان دوره سرمایه‌گذاری (یک ساله یا بیشتر) وجود ندارد و درصورت برداشت از حساب مقداری از سودی که بانک در ابتدا تعهد کرده است، می‌کاهد و به نوعی مشتری را جریمه می‌کند!

مزایای حساب‌های سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت:

- پول به راحتی در دسترس است؛ مجبور نیستید پولتان را برای زمانی خاص در بانک قرار بدهید. می‌توانید پولتان را بدون هیچ جریمه‌ای برداشت کنید.
- نرخ سود این سپرده‌ها می‌تواند هم‌زمان با افزایش نرخ سود عمومی بانک‌ها افزایش یابد.
- می‌توان با مقدار خیلی کمی پول، این حساب‌ها را باز نمود.    
- می‌توان از خدمات بانکداری الکترونیک استفاده کرد.    

معایب حساب‌های سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت:

- این حساب‌ها نرخ سود کمتری نسبت به حساب‌های دیگر پس‌انداز دارند.
- نرخ سود این سپرده‌ها می‌تواند هم زمان با کاهش نرخ سود عمومی بانک‌ها کاهش یابد.

در حساب‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت لازم است مقدار مشخصی پول برای مدت معینی در بانک سپرده شود. دوره زمانی این حساب‌ها از شش ماه تا چندین سال است و نرخ سود آن‌ها در دوره زمانی معین شده تغییر نخواهد کرد. در این حساب‌ها هر چقدر زمان طولانی‌تری پول سپرده‌گذاری شود، سود بیشتری هم به آن تعلق می‌گیرد. فقط توجه کنید که اگر شما پول را قبل از زمان توافق یا سررسید برداشت کنید، مقداری از سود تعیین شده را از دست می‌دهید.

در حساب‌های سرمایه گذاری بلندمدت لازم است مقدار مشخصی پول برای مدت معینی در بانک سپرده شود. دورۀ زمانی این حساب‌ها از شش ماه تا چندین سال است و نرخ سود آنها در دورۀ زمانی معین شده تغییر نخواهد کرد. در این حساب‌ها هر چقدر زمان طولانی‌تری پول سپرده‌گذاری شود، سود بیشتری هم به آن تعلق می‌گیرد. فقط توجه کنید که اگر شما پول را قبل از زمان توافق یا سررسید برداشت کنید، مقداری از سود تعیین شده را از دست می‌دهید.

مزایای حساب‌های سپرده سرمایه‌گذاری بلند مدت:

- این سپرده‌ها سود بالاتری دریافت می‌کنند.
- نرخ سود این سپرده‌ها تا پایان دوره قرارداد تغییری نمی‌کند.

معایب حساب‌های سپرده سرمایه‌گذاری بلند مدت:

- پول به راحتی دردسترس نیست و باید تا پایان دوره مشخص شده آن را در حساب حفظ کرد. برداشت پول مشمول جریمه از دست رفتن بخشی از سود می‌شود!
- اگر نرخ سود عمومی افزایش یابد، سود این حساب‌ها در حد توافق شده باقی می‌ماند!
- معمولاً مقدار حداقلی باید در این حساب‌ها باشد تا مشمول بستن قرارداد و دریافت سود گردد.

برخی بانک‌ها به سپرده‌های پس‌انداز سودی نمی‌دهند؛ بلکه به ازای مدت زمان سپرده‌گذاری، برای مشتری امتیاز دریافت وام در نظر می‌گیرند. به طوری که مقدار وام و دوره بازپرداخت آن تابع مقدار سپرده و مدت زمان سپرده‌گذاری است؛ به این بانک‌ها، بانک‌های قرض‌الحسنه گفته می‌شود.

2- خرید سهام

گزینه دیگر برای سرمایه‌گذاری، خرید سهام (stocks) شرکت‌های مختلف است. خرید سهام نوعی شریک شدن در مالکیت یک شرکت است. برخی چیزها به تنهایی متعلق به ماست، مانند کفش و لوازم ورزشی، کیف و نوشت افزارهای ما که همگی متعلق به ماست و فقط خودمان در مورد آن‌ها تصمیم می‌گیریم و البته ممکن است آن‌ها را برای استفاده در اختیار دیگران قرار دهیم. برخی دیگر نیز به صورت مشترک متعلق به ما و دیگران است، مثلاً ممکن است در یک وسیله ورزشی مثل فوتبال دستی یا میز پینگ‌پونگ با دیگر اعضای خانواده شریک باشیم!

با خرید سهام در داشتن یک شرکت با دیگران شریک می‌شویم. در این صورت سود شرکت به ‌نسبت سهم‌مان به ما تعلق می‌گیرد و البته اگر شرکت متحمل ضرر هم بشود، در آن شریکیم! هنگامی که سهامی را می‌خریم یا می‌فروشیم، در واقع در بازار سرمایه فعالیت می‌کنیم. در بازار سرمایه، تولیدکننده مستقیماً سرمایۀ مورد نیاز خود را از مردم تهیه می‌کند. در واقع دسترسی به سرمایه راحت‌تر و کم هزینه‌تر است و همین امر سرمایه‌گذاری را آسان‌تر می‌کند. در صورتی که شرکت‌ها دارای مدیران لایق و توانمند باشند و مردم به عملکرد آن‌ها اطمینان پیدا کنند، سرمایه‌های اندک خود را که به تنهایی نمی‌توانند کاری انجام دهند در اختیار آن‌ها قرار می‌دهند؛ به این ترتیب هم مشکل کمبود سرمایه شرکت حل می‌شود و هم درآمد دیگری به مردم اضافه می‌شود و سطح تولید در کشور افزایش می‌یابد. همچنین می‌توان پس‌اندازهای بزرگ‌تر را برای میان مدت یا بلندمدت وارد این نوع سرمایه‌گذاری کرد. سود سرمایه‌گذاری در سهام معمولاً از سپرده‌گذاری بلندمدت در بانک هم بیشتر است؛ اما قطعی نیست. همچنین خرید و فروش سهام نیز ممکن است با محدودیت‌هایی مواجه باشد.

قیمت سهام چگونه تغییر می‌کند: سهام دو نوع قیمت دارد. قیمت اولیه و ثانویه. به قیمت اولیه که شرکت برای بار اول می‌فروشد، قیمت اسمی می‌گویند و قیمت ثانویه قیمت بازاری است که صاحب سهام در تالار بورس اوارق بهادار در معرض فروش قرار می‌دهد. قیمت اولیه در روی هر ورقه سهم توسط شرکت پذیره‌نویسی مشخص می‌شود؛ اما قیمت بازاری آن به سوددهی آن شرکت بستگی دارد. اگر سود شرکتی دائما افزایش یابد متقاضی و خریدار آن نوع سهام زیاد می‌شود و در نتیجه قیمت ثانویه دائما افزایش می‌یابد.

به عنوان مثال اگر شما سهامی به قیمت 500 تومان بخرید و ببینید که دائما در آخر هر شش ماه، به نرخ سود آن اضافه می‌شود، حاضرید آن را با همان قیمتی که خریدید بفروشید؟ به علاوه درنظر داشته باشید، دیگران نیز که متوجه بازده زیاد این شرکت سهامی شده‌اند، به خرید سهام آن روی می‌آورند و بنابراین تقاضا برای سهام این شرکت زیاد می‌شود و قیمت آن بالا می‌رود.

3- اوراق مشارکت

فرض کنید دولت یا یکی از سازمان‌های رسمی و قانونی کشور قصد دارد یک فعالیت اقتصادی مشخص راه‌اندازی کند یا برای توسعه یک فعالیت اقتصادی مشخصی که تاکنون وجود داشته است، تامین مالی کند. در این صورت یکی از راه‌های تامین مالی، انتشار اوراقی است که به آن اوراق مشارکت  (bonds) می‌گویند. شما می‌توانید سرمایه پولی خود را به دولت یا آن سازمان بدهید تا در فعالیت آن‌ها مشارکت کنید. در مقابل، دولت یا سازمان موردنظر، اوراق مشارکتی را متناسب با میزان سرمایه‌گذاری شما به شما ارائه می‌دهد. علاوه برآنکه به این اوراق‌مالی، بر حسب فعالیت اقتصادی مرتبط، سودی تعلق می‌گیرد، قابل خرید و فروش نیز هستند.

تفاوت‌های اوراق مشارکت و سهام: وقتی کسی سهام می‌خرد، دیگر نمی‌تواند هر وقت که خواست از مدیر کارخانه بخواهد که سرمایه او را پس دهد. چون آن مقدار اندک پول او به بخشی از ابزارآلات کارخانه تبدیل شده و سرمایه او قابل پس‌دادن نیست. اما هر وقت بخواهد به شراکت خود ادامه ندهد، می‌تواند برگه‌های سهام خود را به دیگری بفروشد و به پول مورد نیاز خود برسد. وقتی که اوراق مشارکت می‌خریم، پس از انقضای مدت سررسید آن، علاوه بر اصل پول (سرمایه)، سود آن را هم می‌گیریم.

4- خرید طلا

برخی افراد برای حفظ ارزش پول خود آن را به دارایی‌هایی که معمولاً ارزش خود را در تورم حفظ می‌کنند، مانند طلا، تبدیل می‌کنند. خرید طلا بر خلاف خرید سهام به پول خیلی زیادی نیاز ندارد و البته هر زمان هم قابل فروش است. خرید طلا بر خلاف سهام‌داری با دریافت سود سالیانه منظم همراه نیست و تنها از محل تفاوت قیمت خرید و فروش می‌تواند برای خریدارش سود داشته باشد. یعنی اگر قیمت طلا در طول زمان ثابت باشد و قیمت خرید با قیمت فروش یکی باشد در عمل چیزی عاید خریدارش نمی‌شود. درحالی که سهام‌داری حتی اگر قیمت ورقه سهام هم تغییر نکند با دریافت سود شرکت در هر سال همراه است و از این محل دارندگان اوراق سهام نفع می‌برند.

مشکل دیگر خرید طلا، برای اقتصاد کشور است. در این صورت پول‌هایی که می‌توانست صرف سرمایه‌گذاری‌های مولد در اقتصاد شود، در چیزی مثل طلا منجمد می‌شود. سرمایه‌گذاری‌های مولد سرمایه‌گذاری‌هایی‌اند که به ظرفیت تولیدی کشور با ایجاد کارخانجات و شرکت‌های جدید یا توسعه ظرفیت آن‌ها کمک می‌کنند.

بیمه و پوشش خطرپذیری سرمایه‌گذاری

هر سرمایه‌گذاری یا راه‌اندازی هر نوع کسب‌وکاری همواره در معرض تهدیدها و حوادث پیش‌بینی نشده است. فرض کنید در یک شرکت بزرگ خرید و فروش پارچه سرمایه‌گذاری کرده‌اید. ناگهان انبار این شرکت بزرگ دچار آتش‌سوزی شود؛ چه بر سر سرمایه شما خواهد آمد؟ چه کسی مسئولیت جبران آن را می‌پذیرد؟ در بسیاری از کشورهای جهان، نظام‌های بیمه (insurance system) به منظور جبران پیامدهای ناشی از حوادث و وقایع پیش‌بینی نشده به وجود آمده‌اند. نظام‌های بیمه درکشورهای مختلف اغلب به نظام بیمه‌های اجتماعی، نظام بیمه تعاونی و نظام بیمه بازرگانی تقسیم‌بندی می‌شوند و معمولاً این سه نظام در کنار یکدیگر به ارتقای رفاه افراد و جامعه، حمایت از کسب و کارها در برابر حوادث غیرمترقبه و وضعیت‌های ناخوشایند و تثبیت نظام اقتصادی کمک می‌کنند.

بیمه قراردادی است بین دو شخص که بر اساس آن یک طرف تحت عنوان بیمه‌گذار یا بیمه شده به طرف دیگر که بیمه‌گر (شرکت بیمه) نامیده می‌شود، حق بیمه پرداخت می‌کند و به ازای حق بیمۀ پرداخت شده، بیمه‌گر باید در صورت وقوع خطری که در قرارداد بیمه نوشته شده، خسارت بیمه‌گذار یا بیمه شده را پرداخت کند. بیمه نگرانی ناشی از خطر وقوع حادثه را از زندگی مردم و فعالیت‌های اقتصادی دور می‌کند و به بیمه‌گذاران آرامش خاطر می‌دهد.

خطرپذیری پایه و اساس نیاز به تهیۀ بیمه است. خطرپذیری عبارت است از شانس وقوع یک خطر یا یک حادثۀ بد. خطر یا حادثه بد، به وضعیتی گفته می‌شود که شرایط ایجاد خسارت به اشخاص یا اموال را فراهم می‌آورد، مانند وقوع زلزله، سیل یا آتش‌سوزی، بیکار شدن و یا فوت سرپرست خانوار. بیمه روشی است برای انتقال خطرپذیری که در آن بیمه‌گذار یا بیمه شده، نگرانی ناشی از احتمال وقوع یک زیان بزرگ را با پرداخت حق بیمه معامله می‌کند. بیمه‌گر (شرکت بیمه) نیز با گردآوری حق بیمه‌ها، امکان جبران زیان هر بیمه‌گذار یا بیمه شده را فراهم می‌نماید.