درسنامه آموزشی علوم تجربی کلاس پنجم با پاسخ درس 11: بکارید، بخورید و...
-
علوم تجربی
- درس 1: زنگ علوم (کاوشگری با تغییر عاملها)
- درس 2: ماده تغییر میکند (تغییرهای فیزیکی و شیمیایی)
- درس 3: رنگین کمان (منشور، عدسی و تجزیه نور)
- درس 4: برگی از تاریخ زمین (فسیل)
- درس 5: حرکت بدن (دستگاههای ماهیچهای، اسکلتی و عصبی)
- درس 6: چه خبر 1 (بینایی و شنوایی)؟
- درس 7: چه خبر 2 (چشایی، بویایی و لامسه)؟
- درس 8: کارها آسان میشود 1 (اهرمها)
- درس 9: کارها آسان میشود 2 (سطح شیبدار، گوه، پیچ، قرقره و چرخ و محور)
- درس 10: خاک با ارزش (هوازدگی سنگها، گیاخاک، نفوذ آب در خاک و فرسایش)
- درس 11: بکارید و بخورید (آب و خاک و نور)
- درس 12: از ریشه تا برگ (تار کشنده، آوند، رگبرگ و روزنه)
در راهرو مدرسه چند گلدان شمعدانی به طور منظّم چیده شدهاند. تعدادی از بچّهها با مشاهده متوجّه شدند که بعضی از شمعدانیها به خوبی رشد کردهاند؛ در حالی که برگهای برخی دیگر زرد رنگ و پژمردهاند. آنها در کلاس از معلمّ پرسیدند که چرا بعضی از شمعدانیها رشد کمتری دارند. معلمّ از گروهها خواست که دربارهی این موضوع گفتوگو کنند. گروهها پس از گفتوگو نظر خود را بیان کردند.
شما چه نظری دارید؟ در این باره در گروه خود گفتوگو کنید و نظر گروه را به کلاس ارائه دهید.
برای بررسی نظرهای داده شده، کاوش کنید.
کاوشگری: اثر آب بر رشد گیاه (صفحه 91 کتاب درسی)
وسایل و موادّ لازم: 5 گلدان پلاستیکی کوچک، آب معمولی، نمک، آب مقطّر، چند دانه عدس، خاک باغچه، دستکش پلاستیکی
روش اجرا:
- پنج گلدان پلاستیکی کوچک و هم اندازه تهیه کنید.
- در همهی گلدانها به مقدار مساوی خاک باغچه بریزید.
- درون هر گلدان، پنج دانه عدس سالم، درشت و هم اندازه را با فاصله و در عمق یکسان (تقریباً یک سانتی متر) درون خاک قرار دهید و روی آنها را با خاک بپوشانید.
- گلدانها را پشت پنجره بگذارید و هر روز به آنها مقدار یکسانی آب بدهید.
- پس از آنکه گیاهان سر از خاک درآوردند، فعّالیت را در دو بخش زیر انجام دهید.
قسمت اوّل:
1- دو تا از گلدانها را انتخاب و مانند شکل شمارهگذاری کنید.
2- به گلدان اوّل هر سه روز یک بار نصف لیوان آب بدهید ولی به گلدان دوم آب ندهید.
3- این کار را 10 تا 13 روز ادامه دهید.
4- مشاهدههای خود را در جدولی مانند جدول زیر یادداشت کنید.
روز / شماره گلدان | (با آبیاری) 1 | (بدون آبیاری) 2 |
---|---|---|
اول | گیاه سالم و شاداب است. | گیاه سالم و شاداب است. |
سوم | گیاه سالم و شاداب است. | برگها کمی پژمرده شدهاند. |
پنجم | گیاه سالم و شاداب است. | برگها کاملا پژمرده شدهاند |
هفتم | گیاه سالم و شاداب است. | برگها کمی زرد شدهاند وساقه خک شده است. |
نهم | گیاه سالم و شاداب است. | برگها کاملا زرد شدهاند و ساقه افتاده است. |
یازدهم | گیاه سالم و شاداب است. | برگها و ساقه خشک شدهاند. |
سیزدهم | گیاه سالم و شاداب است. | گیاه کاملا خشک شده است. |
از مشاهدههای خود نتیجهگیری کنید.
در پایان این فعّالیت، به گلدانها به طور یکسان آب بدهید تا گیاهان بتوانند به زندگی و رشد خود ادامه دهند.
قسمت دوم:
1- سه گلدان باقی مانده را شمارهگذاری کنید. به یکی نصف لیوان آب مقطّر، به گلدان دوم نصف لیوان آب معمولی و به گلدان سوم نصف لیوان آب شور بدهید.
2- آب دادن به این گلدانها را 10 تا 13 روز به همان ترتیب صفحهی قبل با آب مقطّر، آب معمولی و آب شور ادامه دهید.
3- طول ساقههای هر گلدان را اندازه بگیرید. میانگین آنها را حساب کنید.
4- نتایج را در جدولی مانند جدول زیر بنویسید.
میانگین طول ساقه در هر گلدان به سانتیمتر | |||
---|---|---|---|
روز / شمارهٔ گلدان | (آب مقطّر) 1 | (آب معمولی) 2 | (آب شور) 3 |
اول | 1 | 2 | 1 |
سوم | 2 | 4 | 1 |
پنجم | 3 | 6 | 1 |
هفتم | 3 | 7 | 2 |
نهم | 4 | 8 | 2 |
یازدهم | 4 | 9 | 2 |
سیزدهم | 4 | 10 | 2 |
5- برای مقایسهی رشد گیاه عدس در سه گلدان، نتایج به دست آمده در جدول را بهصورت نمودار ستونی رسم کنید.
رشد عدس در کدام گلدان:
- بیشتر از بقیه است؟ در گلدانی که با آب معمولی آبیاری شده است.
- کمتر از بقیه است؟ در گلدانی که با آب شور آبیاری شده است.
گیاهان برای زنده ماندن و رشد کردن به آب نیاز دارند. مقدار و نوع آب در رشد گیاهان مؤثرّ است. از این رو، کشاورزان برای رشد گیاهان باید آب مناسب تهیه کنند. علاوه بر این، آبیاری منظّم و به موقع باعث تولید محصولات بیشتر و مرغوبتری میشود.
جمعآوری اطلاعات (صفحه 94 کتاب درسی)
در یک فعّالیت گروهی، دربارهی اینکه چه گیاهانی میتوانند در آب شور یا نسبتاً شور رشد کنند، اطّلاعات جمعآوری کنید و نتایج را به کلاس ارائه دهید.
بیشتر گیاهان برای رشد خود به آب شیرین نیاز دارند. اما بعضی از گیاهان مثل جو میتواند در شرایط نسبتاً شور رشد کند. گیاهان خانواده اسفناج نیز در خاکهایی که نمک زیاد دارند قادر به رشد است.
گیاهان برای زنده ماندن و رشد کردن، علاوه بر آب به خاک مناسب هم نیاز دارند.
کاوشگری: اثر خاک بر رشد گیاه (صفحه 94 کتاب درسی)
وسایل و موادّ لازم: 3 گلدان پلاستیکی کوچک، آب، دستکش پلاستیکی، چند دانه عدس، رس، ماسه، خاک باغچه
روش اجرا:
1- سه گلدان پلاستیکی هم اندازه را بردارید و شمارهگذاری کنید.
2- در گلدان اوّل مقداری خاک رس بریزید. در گلدان دوم به اندازه ی گلدان اوّل ماسه بریزید. در گلدان سوم به مقدار مساوی با دو گلدان دیگر، خاک باغچه بریزید.
3- در هر گلدان، پنج دانه عدس سالم، درشت و هم اندازه را با فاصله و عمق مساوی (تقریباً به عمق یک سانتی متر) در داخل خاک قرار دهید. گلدانها را پشت پنجره بگذارید.
4- به گلدانها به مقدار مساوی آب بدهید.
5- چند روز از گلدانها مراقبت کنید.
6- طول ساقهی گیاهان هر گلدان را اندازه بگیرید.
7- میانگین طول ساقهها را حساب کنید و در جدولی مانند جدول زیر بنویسید.
میانگین طول ساقه (سانتیمتر) | |||
---|---|---|---|
روز / شماره گلدان | (رس) 1 | (ماسه) 2 | (خاک باغچه) 3 |
1 | 0 | 0 | 0 |
2 | 0 | 0 | 1/5 |
3 | 1/5 | 0 | 3 |
4 | 3 | 1 | 4/5 |
5 | 4 | 2 | 6 |
6 | 5 | 3 | 7 |
7 | 5/5 | 3/5 | 8 |
8 | 6 | 4 | 9 |
9 | 6/5 | 4/5 | 9/5 |
10 | 7 | 5 | 10 |
8- با استفاده از عددهای جدول، در روز دهم نموداری رسم کنید. نتیجهگیری خود را از این فعّالیت در یک یا دو جمله بنویسید.
گیاهان برای رشد خود به خاک مناسب نیاز دارند. خاکی که مواد معدنی کافی داشته باشد و همچنین توانایی کافی برای جذب و نگه داری آب و رطوبت داشته باشد. خاک باغچه که مخلوطی از ماسه، رس و مقداری کود است نه مانند خاک رس آب را زیاد در خود نگه میدارد و نه مانند ماسه آب را به سرعت از خود عبور میدهد. بنابراین خاک باغچه برای رشد گیاه مناسب است.
- از این کاوشگری، گزارشی تهیه کنید و آن را به کلاس ارائه دهید.
خاک باغچه موادّ مورد نیاز برای رشد گیاه را دارد. این خاک مخلوطی از ماسه، رس و مقداری کود است. در کود، موادّ غذایی گوناگونی وجود دارد. این مواد با حل شدن در آبی که در خاک موجود است، سبب رشد گیاه میشوند. مخلوط مناسبی از رس، ماسه و کود، موادّ غذایی لازم برای رشد گیاه را فراهم میکند و مقدار مناسبی آب در خود نگه میدارد.
فکر کنید (صفحه 96 کتاب درسی)
برای کشاورزی در مناطق کم باران، چه خاکی مناسبتر است؟ خاکی مناسب است که دانههای ریز داشته باشد و بتواند رطوبت بیشتری را در خود نگه دارند و از هدر رفتن آب جلوگیری کند. بنابراین خاکی که مقدار رس آن بیشتر است مناسب میباشد؛ زیرا رس دانههای ریزی دارند و آب بیشتری را در خود نگه میدارد.
گیاهان هم مثل همهی موجودات زنده، برای تنفّس و رشد کردن به هوا نیاز دارند.
فعالیت: اثر هوا بر رشد گیاه (صفحه 97 کتاب درسی)
وسایل و موادّ لازم: دو ظرف پلاستیکی شفّاف و دردار، دو گلدان، عدس
1- دو گلدان کوچک که در هر کدام یک گیاه عدس رشد کرده باشد، تهیه کنید. (میتوانید از گلدانهایی که در فعّالیتهای قبلی در آنها عدس کاشتهاید استفاده کنید یا چند روز قبل در دو گلدان دانهی عدس بکارید.)
2- گلدانها را در دو ظرف پلاستیکی شفّاف و دردار قرار دهید امّا فقط درِ یکی از ظرفها را ببندید.
3- مشاهدههای خود را به مدّت چند روز یادداشت کنید. گلدان در ظرف در باز بهتر رشد میکند گیاهی که در ظرف در بسته قرار دارد، بعد از چند روز پژمرده و خشک میشود.
از این فعّالیت چه نتیجهای میگیرید؟ نتیجه میگیریم که گیاهان برای رشد کردن به هوا نیاز دارند.
کاوشگری: اثر نور بر رشد گیاه (صفحه 97 کتاب درسی)
اگر به گیاه نور نتابد، برگهای آن زرد میشوند و پس از مدّتی از بین میروند. برای اینکه بررسی کنید نور چه تأثیری بر رشد گیاه دارد، آزمایشی را طرّاحی و اجرا کنید.
یک گیاه مانند شمعدانی را که در شرایط مناسبی است و رشد طبیعی دارد را انتخاب می کنیم. بر رو و پشت برگهای آن با کلیپس، مقوای سیاهی نصب میکنیم.
پس از آنکه چند روز این گلدان و گلدان فاقد مقواها را پشت پنجره قرار دهید، خواهید دید که پس از بازکردن مقواهای سیاه رنگ برگها زرد شده و این گلدان پژمرده به نظر میرسد.
کشاورزان میدانند که برای به دست آوردن محصول بهتر، گیاهان باید خاک حاصلخیز، نور، آب و هوای کافی در اختیار داشته باشند. آنها برای فراهم کردن این شرایط زحمتهای زیادی میکشند. علوم تجربی به ما کمک میکند که شرایط مناسب رشد گیاهان را بشناسیم.
با کاشتن گیاهان، علاوه بر اینکه غذا به دست میآوریم، به پاکیزگی محیط زیست نیز کمک میکنیم.
فکر کنید (صفحه 98 کتاب درسی)
در هر یک از جاهای زیر برای کاشتن یک گیاه و رشد مناسب آن چه راه حلهایی پیشنهاد میکنید؟
- جایی که خاک آن رُسِ زیادی دارد.
این خاک آب زیادی را در خود نگه می دارد. بنابراین گیاهانی در این خاک بهتر رشد میکنند که نیاز به آب بیشتری دارند. با کاهش تعداد دفعات آبیاری به این زمین، میتوان میزان رطوبت خاک را تنظیم کرد. با زیر و رو کردن خاک و در معرض هوا قرار گرفتن لایههای زیرین خاک، همچنین با افزودن مقداری ماسه به این خاک میتوان آن را به خاک مناسبی تبدیل کرد و نیز میتوان مقداری از رطوبت آن را کم کرد.
- جایی که خاک آن نسبتاً شور است.
در این نوع خاکها باید گیاهان مقاوم (مانند چغندر و اسفناج) کاشته شوند. همچنین میتوان با استفاده از مواد شیمیایی اصلاح کنند تا حدی از میزان شوری آن کم کرد.
- جایی که بارندگی کم است.
کاشت گیاهانی که نیاز به آب کمتری دارند، بهتر است زیرا در این خاک بهتر رشد میکنند. البته میتوان با استفاده از آبیاری قطرهای در این زمینها کمبود آب باران را جبران نمود. همچنین میتوان با افزودن خاک رس به خاک این زمینها، توانایی خاک برای نگه داشتن رطوبت را بیشتر کرد.