﴿اِقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ﴾ اَلْعَلَق: 3 و 4
بخوان که پروردگارت گرامی‌ترین است، همو که با قلم یاد داد.

فی مَحْضَرِ الْمُعَلِّمِ
در محضر معلم

فِی الْحِصَّةِ الْأُولَی کانَ الطُّلّابُ یَسْتَمِعونَ إلَی کَلامِ مُدَرِّسِ الْکیمیاءِ.
در زنگ اوّل دانش آموزان به سخن معلّم شیمی گوش می‌کردند.

وَ کانَ بَینَهُم طالِبٌ مُشاغِبٌ قَلیلُ الْأََدَبِ، یَضُّرُ الطُّلّابَ بِسُلوکِهِ.
و در میانِ آنها دانش آموزی اخلال‌گر و بی ادب بود که با رفتارش به دانش آموزان آسیب می‌رساند.

یَلتَفِتُ تارَةً إلَی الْوَراءِ وَ یَتَکَلَّمُ مَعَ الَّذی خَلْفَهُ وَ تارَةً یَهْمِسُ إلَی الَّذی یَجْلِسُ جَنْبَهُ حینَ یَکْتُبُ الْمُعَلِّمُ عَلَی السَّبّورَةِ.
یک بار رویش را به عقب بر می‌گرداند و با کسی که پشت سرش بود، صحبت می‌کرد و یک بار وقتی که معلّم روی تخته می‌نوشت، با کسی که کنارش بود، پچ پچ می‌کرد.

وَ فی الْحِصَّةِ الثّانیَةِ کانَ الطّالِبُ یَسأَلُ مُعَلِّمَ عِلْمِ الْأَحیاءِ تَعَنُّتاً.
و در زنگ دوم همین دانش آموز به قصد مچ گیری از معلّم زیست شناسی سؤال می‌کرد.

وَ فِی الْحِصَّةِ الثّالِثَةِ کانَ یَتَکَلَّمُ مَعَ زَمیلٍ مِثْلِهِ وَ یَضحَکُ.
و در زنگ سوم، با هم کلاسی مانند خودش صحبت می‌کرد و می‌خندید.

فَنَصَحَهُ الْمُعَلِّمُ وَ قالَ: مَنْ لا یَسْتَمِعْ إلَی الدَّرسِ جَیِّداً یَرْسُبْ فی الِامْتِحانِ. وَلٰکِنَّ الطّالِبَ اسْتَمَرَّ عَلَی سُلوکِهِ.
معلّم، او را نصیحت کرد و گفت: هرکس به درس خوب گوش فرا ندهد، در امتحان مردود می‌شود؛ ولی آن دانش آموز رفتارش را ادامه داد.

فَکَّرَ مِهرانُ حَولَ هٰذِهِ الْمُشکِلةَِ، فَذَهَبَ إلیَ مُعَلمِِّ الْأَدَبِ الْفارِسیِّ وَ شَرَحَ لَهُ الْقَضیَّةَ وَ قالَ:
مهران دربارۀ این مشکل فکر کرد و نزد معلّم ادبیات فارسی رفت و موضوع را برایش شرح داد و گفت:

أُحِبُّ أَنْ أَکتُبَ إنشاءً تَحتَ عُنوانِ «فی مَحضَرِ الْمُعَلِّمِ»؛ فَوافَقَ الْمُعَلِّمُ عَلَی طَلَبِهِ، وَ قالَ لَهُ:
بنویسم؛ معلّم با درخواستش موافقت «در محضر معلّم» دوست دارم انشایی تحت عنوان کرد و به او گفت:

إنْ تُطالِعْ کِتابَ «مُنْیَةِ الْمُریدِ» لِزَینِ الدّینِ الْعامِلیِّ «الشَّهیدِ الثّانی» یُساعِدْکَ عَلَی کِتابَةِ إنشائِکَ؛
اگر کتاب «منیة المرید» زین الدین عاملی «شهید ثانی» را مطالعه کنی تو را در نوشتن انشایت کمک می‌کند.

ثُمَّ کَتَبَ مهرانُ إنشاءَهُ وَ أَعطاهُ لِمُعَلِّمِهِ. فَقالَ الْمُعَلِّمُ لَهُ:
سپس مهران انشایش را نوشت و به معلّمش داد. معلّم به او گفت:

إنْ تَقْرَأْ إنشاءَکَ أَمامَ الطُّلّابِ فَسَوفَ یَتَنَبَّهُ زَمیلُکَ الْمُشاغِبُ.
اگر انشایت را مقابل دانش آموزان بخوانی هم شاگردی اخلال‌گرت آگاه خواهد شد.

وَ هذا قِسْمٌ مِن نَصِّ إنشائِهِ.
و این بخشی از متن انشای اوست.

... أَلَّفَ عَدَدٌ مِنَ الْعُلَماءِ کُتُباً فی مَجالاتِ التَّربیَةِ وَ التَّعلیمِ، یَرتَبِطُ بَعضُها بِالْمُعَلِّمِ، وَ الْأُخریٰ بِالْمُتَعَلِّمِ؛ وَ لِلطّالِبِ فی مَحضَرِ الْمُعَلِّمِ آدابٌ، مَن یَلْتَزِمْ بِها یَنجَحْ؛ أَهَمُّها:
... شماری از دانشمندان در زمینه‌های آموزش و پرورش کتاب‌هایی نوشته‌اند که برخی از آنها به معلّم ربط دارد و برخی دیگر به یادگیرنده، دانش آموز در محضر معلّم آدابی دارد، هرکس پایبند آن باشد موفّق می‌شود؛ مهم‌ترین آنها عبارت است از:

1- أَنْ لا یَعصیَ أَوامِرَ الْمُعَلِّمِ. اینکه از دستورهای معلّم سرپیچی نکند.

2- اَلِاجْتِنابُ عَن کَلامٍ فیهِ إساءَةٌ لِلْأَدَبِ. دوری کردن از سخنی که در آن بی ادبی است.

3- أَنْ لا یَهْرُبَ مِن أَداءِ الْواجِباتِ الْمَدرَسیَّةِ. اینکه از انجام تکالیف مدرسه نگریزد.

4- عَدَمُ النَّومِ فی الصَّفِّ، عِندَما یُدَرِّسُ الْمُعَلِّمُ. نخوابیدن در کلاس، وقتی که معلّم درس می‌دهد.

5- أَنْ لا یَتَکَلَّمَ مَعَ غَیرِهِ مِنَ الطُّلّابِ عِندَما یُدَرِّسُ الْمُعَلِّمُ. اینکه وقتی معلّم درس می‌دهد، با دانش آموزان دیگر صحبت نکند.

6- أَنْ لا یَقطَعَ کَلامَهُ، وَ لا یَسْبِقَهُ بِالْکَلامِ، وَ یَصْبِرَ حَتّیٰ یَفْرُغَ مِنَ الْکَلامِ. اینکه سخنِ او را قطع نکند و در سخن، از او پیشی نگیرد و صبر کند تا سخن او تمام شود.

7- اَلْجُلوسُ أَمامَهُ بِأَدَبٍ، وَ الِاسْتِماعُ إلَیهِ بِدِقَّةٍ وَ عَدَمُ الِالْتِفاتِ إلَی الْوَراءِ إلّا لِضَرورَةٍ. نشستن مقابل او با ادب و گوش فرا دادن به او به دقّت و برنگشتن به عقب جز به ضرورت.

لَمّا سَمِعَ الطّالِبُ الْمُشاغِبُ إنشاءَ مهران، خَجِلَ وَ نَدِمَ عَلَی سُلوکِهِ فی الصَّفِّ.
وقتی که آن دانش آموزِ اخلالگر انشای مهران را شنید، شرمنده شد و از رفتارش در کلاس پشیمان شد.

قالَ الشّاعِرُ الْمِصریُّ أحمَد شَوقیّ عَنِ الْمُعَلِّمِ:
شاعر مصری احمد شوقی دربارۀ معلّم گفته است:

لغات جدید

اُکتُبْ جَواباً قَصیراً، حَسَبَ نَصِّ الدَّرسِ.

1- إلیٰ مَن ذَهَبَ مِهرانُ؟ ذَهَبَ مهران إلَی مُعَلِّمِ الْأَدَبِ الْفارِسیِّ.
مهران کجا رفت؟ مهران به سوی آموزگار ادب فارسی رفت.

2- کَیفَ یَجِبُ الْجُلوسُ أَمامَ الْمُعَلِّمِ؟ یَجِبُ الْجُلوسُ أَمامَهُ بِأَدَبٍ.
چگونه لازم است پیشاروی آموزگار بنشینیم [نشست]؟ واجب است که پیشاروی او با ادب بنشینیم.

3- کَیفَ کانَتْ أَخلاقُ الطّالِبِ الَّذی کانَ یَلْتَفِتُ إلَی الْوَراءِ؟ کانَ الطّالِبُ مُشاغِبا قَلیلَ الْأَدَبِ.
اخلاق دانش‌آموزی که روی به پشت بر می‌گرداند، چگونه بود؟ دانش آموز کم ادب بود.

4- مَا اسْمُ الْکِتابِ الَّذی قَرَأَهُ مِهرانُ فی مَجالِ التَّربیَةِ وَ التَّعلیمِ؟ اِسمُهُ «مُنْیَةُ الْمُریدِ».
اسم کتابی که مهران در زمینه آموزش و پرورش خواند چه بود؟ اسم آن «مُنیه المُرید»

5- فی أَیِّ حِصَّةٍ کانَ الطُّلّابُ یَسْتَمِعونَ إلیٰ کَلامِ أُستاذِ الْکیمیاءِ؟ فِی الْحِصَّةِ الْأُولٰی.
در چه زنگی دانش‌آموزان به سخن استاد شیمی گوش می‌دادند؟ در زنگ نخست

اِخْتَبِرْ نَفْسَکَ

تَرجِمِ الْآیاتِ، ثُمَّ عَیِّنْ أَداةَ الشَّرطِ وَ فِعلَ الشَّرطِ، وَ جوابَهُ.

1- ﴿وَ ما تُقَدَّموا لِأَنفُسِکُم مِنْ خَیْرٍ تَجِدوهُ عِندَ اللهِ﴾ اَلْبَقَرَة: 110
هر آنچه از خوبی برای خودتان پیش بفرستید، آن را نزد خداوند می‌یابید.
أَداةَ الشَّرطِ: ما
فِعلَ الشَّرطِ: تُقَدَّموا
جوابَ الشَّرطِ: تَجِدوا

2- ﴿إنْ تَنْصُرُوا اللهَ یَنْصُرْکُم وَ یُثَبِّتْ أَقدامَکُم﴾ مُحَمَّد: 7
اگر خدا را یاری کنید، شما را یاری می‌کند و گام‌ها (قدم‌ها)‌یتان را استوار می‌سازد.
أَداةَ الشَّرطِ: إنْ
فِعلَ الشَّرطِ: تَنْصُرُوا
جوابَ الشَّرطِ: یَنْصُرْ

3- ﴿وَ إذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلونَ قالوا سَلاماً﴾ اَلْفُرقان: 63
و هرگاه نادانان آن‌ها (ایشان) را خطاب کنند، سخن آرام می‌گویند.
أَداةَ الشَّرطِ: إذا
فِعلَ الشَّرطِ: خاطَبَ
جوابَ الشَّرطِ: قالوا

اَلتَّمارین