کانیهای ایرانی: گنجینههای ارزشمند زیر پای ما
کانی چیست و چطور نامگذاری میشود؟
پیش از اینکه با کانیهای خاص ایرانی آشنا شویم، بهتر است بفهمیم کانی[۱] چیست. به مواد جامد، طبیعی و غیرزندهای که در ترکیب سنگهای پوسته زمین یافت میشوند، کانی میگویند. طلا، نقره، الماس، نمک خوراکی و حتی موادی که در گچ و مداد شما وجود دارد، همگی نمونههایی از کانیها هستند.
دانشمندان برای نامگذاری کانیهای جدیدی که کشف میکنند، روشهای جالبی دارند. گاهی نام کانی از رنگ آن گرفته میشود (مانند هماتیت که به معنای «خونمانند» است). گاهی نام محلی که برای اولین بار کانی در آنجا کشف شده، انتخاب میشود. یک روش مهم دیگر، نامگذاری به افتخار دانشمندان بزرگ و نقش آنها در پیشرفت علم است . این دقیقاً همان روشی است که باعث شده نام چندین دانشمند ایرانی برای همیشه در دنیای علم ثبت شود.
| نام کانی | سال کشف | دلیل نامگذاری | ویژگی بارز |
|---|---|---|---|
| ایرانیت (Iranite) | ۱۹۶۳ | اولین بار در معدن سَبرز استان اصفهان ایران کشف شد . | رنگ زرد زعفرانی و جلای شیشهای دارد . |
| بیرونیت (Birunite) | ۱۹۵۷ | به افتخار ابوریحان بیرونی، دانشمند بزرگ ایرانی نامگذاری شد . | سفید رنگ و جلا یا درخشش کدری دارد . |
| آویسنیت (Avicennite) | ۱۹۵۸ | به افتخار ابنسینا (پورسینا)، پزشک و فیلسوف برجسته ایرانی نامگذاری شد . | سیاه مایل به خاکستری با درخشش فلزی است . |
| خادمیت (Khademite) | اطلاعاتی موجود نیست | به افتخار نصرالله خادم، بنیانگذار سازمان زمینشناسی ایران نامگذاری شد . | به صورت بلورهای بیرنگ تا سفید یافت میشود . |
| انارکیت (Anarakite) | ۱۹۷۲ | از نام منطقه انارک در استان یزد گرفته شده که محل کشف آن بود . | کانیای به رنگ سبز است . |
دانشمندانی که نامشان بر صفحه تاریخ علم حک شد
پشت بعضی از این نامها، داستان زندگی دانشمندانی نهفته است که صدها سال پیش زندگی میکردند اما اکتشافات آنها هنوز هم مهم است.
ابنسینا: این پزشک و فیلسوف بزرگ ایرانی، در کتاب معروف خود به نام «شفا»، یکی از اولین طبقهبندیهای کانیها را ارائه داد . به همین دلیل، کانی آویسنیت (برگرفته از Avicenna، نام لاتین ابنسینا) به افتخار او نامگذاری شده است.
از معدن تا زندگی: کانیهای ایرانی در اطراف ما
شاید فکر کنید این کانیهای نادر فقط در موزهها یا مجموعههای خصوصی پیدا میشوند. اما جالب است بدانید که ایران یکی از کشورهای غنی از نظر ذخایر معدنی در جهان است . بسیاری از مواد اولیهای که در صنایع اطراف ما استفاده میشوند، از معادن ایران استخراج میگردند.
برای مثال، سنگ آهن از معادن بزرگی مانند چادرملو و گلگهر استخراج میشود و ماده اولیه اصلی برای تولید فولاد است . فولاد هم در ساخت خودرو، بدنه آسانسور، اسکلت ساختمانها و هزاران وسیله دیگر به کار میرود. یا مس از معادن بزرگی مثل سرچشمه به دست میآید و در سیمکشی برق خانهها و ساخت وسایل الکترونیکی کاربرد دارد .
حتی گچ که برای ساختمانسازی و تولید تختهسیاه کلاستان استفاده میشود، از معادن ایران استخراج میگردد و ایران از تولیدکنندگان بزرگ آن در جهان است . پس دفعه بعد که به یک ساختمان در حال ساخت، یک وسیله فلزی یا سیم برق نگاه کردید، به یاد بیاورید که منشأ اولیه بسیاری از آنها ممکن است از دل معادن سرزمینمان باشد.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاورقی
[۱] کانی (Mineral): به مواد جامد، طبیعی، غیرآلی و متبلوری گفته میشود که ترکیب شیمیایی نسبتاً ثابتی دارند و در تشکیل سنگهای پوسته زمین مشارکت میکنند.
