آزبست: پنبهای که سلامتی را تهدید میکند
آزبست دقیقاً چیست و چرا خطرناک است؟
آزبست نام گروهی از کانیهای3 طبیعی است که به شکل الیاف بسیار ریز و نازک در دل سنگها یافت میشوند. این الیاف آنقدر باریک هستند که با چشم غیرمسلح دیده نمیشوند و میتوانند روزها در هوا شناور بمانند. وقتی ما این هوای آلوده را تنفس میکنیم، الیاف مانند خارهای ریزی به اعماق ریهها فرو میروند و برای همیشه در بافت ریه گیر میافتند.
بدن انسان قادر به دفع یا هضم این الیاف نیست. با گذشت زمان، این ذرات ریز باعث تحریک، زخم و التهاب در ریه میشوند. به زبان ساده، ریه که باید نرم و انعطافپذیر باشد تا بتوانیم به راحتی نفس بکشیم، سفت و زخمی میشود. نکته بسیار مهم این است که علائم بیماری ممکن است 10 تا 40 سال پس از مواجهه با آزبست خود را نشان دهند.
| نام نوع | نام مستعار / رنگ | کاربردهای رایج گذشته | میزان خطر |
|---|---|---|---|
| کریزوتایل (Chrysotile) | پنبهنسوز سفید | لوله و سقفهای سیمانی، عایقها | بالا |
| آموسیت (Amosite) | پنبهنسوز قهوهای | عایقهای حرارتی صفحات | بسیار بالا |
| کروسیدولیت (Crocidolite) | پنبهنسوز آبی | عایق لولههای بخار، برخی پارچههای نسوز | بسیار بالا |
آزبست کجا پنهان شده است؟ از ساختمان قدیمی تا خودروی در حال حرکت
برای درک بهتر موضوع، به محیط اطراف خود نگاه کنید. ساختمانهای قدیمی (مثلاً خانههایی که بیش از 20 تا 30 سال پیش ساخته شدهاند) میتوانند حاوی آزبست باشند. موادی مثل:
- سقفهای ایرانیت یا شیروانیهای موجدار
- لولههای آب و فاضلاب سیمانی خاکستری رنگ
- عایقهای پیرامون دیگهای بخار و لولههای گرمایش در موتورخانهها
اما آزبست فقط در ساختمانها نیست. در گذشته، در ساخت لنت ترمز و صفحه کلاچ برخی خودروها نیز از این ماده برای مقاومت در برابر سایش و حرارت بالا استفاده میشد. با هر بار ترمزگیری، ذرات ریزی از لنت ساییده و در هوا پراکنده میشد. یک مطالعه در تهران نشان داد که هوای این کلانشهر، بهویژه در فصل بهار، حاوی الیاف آزبست است که بخشی از آن میتواند ناشی از تردد خودروها باشد.
سه بیماری مهم ناشی از تنفس ذرات آزبست
استنشاق الیاف آزبست میتواند منجر به بیماریهای جدی و غالباً صعبالعلاج شود. این بیماریها عبارتند از:
- آزبستوز (Asbestosis): این بیماری غیرسرطانی اما بسیار خطرناک است. در اثر تجمع الیاف، بافت ریه به تدریج زخم و سفت میشود (فیبروز4 ریوی). فرد مبتلا دچار تنگی نفس شدید، سرفههای مزمن و احساس خستگی میشود و در نهایت نفسکشیدن برایش بسیار دشوار میگردد.
- سرطان ریه: آزبست احتمال ابتلا به سرطان ریه را به شدت افزایش میدهد. جالب است بدانید که اگر فردی هم در معرض آزبست باشد و هم سیگار بکشد، خطر ابتلا به سرطان ریه در او به شکل فوقالعاده زیادی افزایش مییابد.
- مزوتلیوما (Mesothelioma): یک سرطان نادر و بسیار مهاجم است که پرده نازکی که دور ریه و حفره سینه را پوشانده، درگیر میکند. برخلاف دو بیماری دیگر، برای ابتلا به مزوتلیوما حتی مقادیر کم آزبست نیز میتواند کافی باشد.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
بله. هیئت وزیران ایران در سال 1379 مصوبهای را تصویب کرد که بر اساس آن مصرف آزبست در کلیه کارخانهها و واحدهای صنعتی ممنوع اعلام شد. با این حال، به دلیل استفاده وسیع از آن در گذشته، هنوز در بسیاری از ساختمانها و تأسیسات قدیمی وجود دارد و مدیریت ایمن آنها چالشی بزرگ است. همچنین ممکن است در برخی محصولات غیراستاندارد مانند لنت ترمز تقلبی هنوز استفاده شود.
هرگز خودتان دست به تخریب یا تعمیر نزنید. اگر موادی مانند سقف ایرانیت قدیمی، عایق لولهها یا کفپوشهای کهنه در خانه شما وجود دارد که احتمال میدهید حاوی آزبست باشد، بهترین کار این است که آنها را دستنخورده رها کنید. در صورت نیاز به بازسازی یا تخریب، حتماً باید با سازمانهای متخصص در زمینه شناسایی و جمعآوری ایمن آزبست تماس بگیرید. این کارگران از لباسها، ماسکهای مخصوص و روشهای مرطوبسازی استفاده میکنند تا از پراکنده شدن الیاف در هوا جلوگیری شود.
خطر ابتلا به بیماریهای ناشی از آزبست با مقدار و مدت زمان مواجهه ارتباط مستقیم دارد. افرادی که در مشاغل زیر کار میکرده یا میکنند، بیشتر در معرض خطر هستند: کارگران ساختمانی، لولهکشها، کارگران کشتیسازی، آتشنشانان (در ساختمانهای قدیمی) و مکانیکهای خودرو (در تماس با لنت ترمز قدیمی). حتی خانواده این کارگران نیز ممکن است از طریق الیافی که روی لباس کار به خانه آورده میشود، در معرض خطر ثانویه قرار گیرند.
پاورقی
1آزبستوز (Asbestosis): یک بیماری مزمن ریوی غیرسرطانی ناشی از زخم و فیبروز بافت ریه در اثر استنشاق الیاف آزبست.
2مزوتلیوما (Mesothelioma): نوعی سرطان نادر و تهاجمی که پرده جنب (پوشش ریهها و حفره سینه) یا پرده صفاق (پوشش حفره شکم) را درگیر میکند.
3کانی (Mineral): مواد جامد، غیرآلی و بلوری که به طور طبیعی در زمین تشکیل میشوند.
4فیبروز (Fibrosis): تشکیل بافت زخم (اسکار) اضافی در یک اندام، که در مورد ریه باعث سفت شدن و کاهش کشش آن میشود.
