سیگار الکترونیکی و محصولات نوپدید دخانی: طعمی شیرین با خطری تلخ
محصولات نوپدید دخانی چیستند و چگونه کار میکنند؟
در یک تعریف ساده، این محصولات وسایلی هستند که بدون نیاز به سوختن تنباکو، مایعی حاوی مواد شیمیایی را به صورت بخار گرم کرده و کاربر آن را استنشاق میکند. آنها با نامهایی مثل ویپ، قلیان الکترونیکی یا سیگار برقی شناخته میشوند. برای درک بهتر، اجازه دهید آن را به یک اسپری بینی یا داروی استنشاقی آسم تشبیه کنیم، با این تفاوت بزرگ که به جای دارو، حاوی مواد مضر است. تفاوت اصلی با سیگار معمولی در فرآیند احتراق4 است. سیگار معمولی با سوختن تنباکو، دود تولید میکند که حاوی هزاران ماده شیمیایی سمی و سرطانزا است. اما در ویپ، یک مایع (ایج-لیکوئید5 یا آب قلیان) توسط یک المنت گرم میشود و به آئروسل6 (ذرات ریز معلق در هوا) تبدیل میشود. با اینکه این فرآیند احتراق ندارد، اما آئروسل تولید شده همچنان حاوی مواد شیمیایی خطرناکی است.
اجزای اصلی یک دستگاه ویپ و مایع آن را میتوان در جدول زیر خلاصه کرد:
| نام جزء | وظیفه | خطر یا نکته مهم |
|---|---|---|
| باطری | تأمین نیروی لازم برای گرم کردن المنت | انفجار باطری به دلیل نقص فنی گزارش شده است. |
| کارتریج/محفظه مایع | نگهداری مایع ویژه (ایج-لیکوئید) | منبع اصلی مواد شیمیایی اعتیادآور و مضر. |
| ایج-لیکوئید | مایعی که بخار میشود | حاوی نیکوتین، پروپیلنگلیکول7، گلیسرول8، طعمدهندهها و مواد شیمیایی دیگر. |
| اتمایزر (المنت گرم کننده) | گرم کردن مایع و تبدیل آن به آئروسل | حرارت بالا میتواند باعث تولید مواد شیمیایی جدید و سمی مانند فرمالدئید9 شود. |
دشمن پنهان: نیکوتین و طعمدهندههای فریبنده
نیکوتین10 ماده اصلی اعتیادآور در تمام محصولات دخانی، از جمله محصولات نوپدید است. این ماده یک سم عصبی قدرتمند است که بر مغز تأثیر میگذارد. وقتی نیکوتین وارد بدن میشود، به گیرندههای خاصی در مغز میچسبد و باعث ترشح مادهای به نام دوپامین11 میشود. دوپامین احساس لذت و پاداش ایجاد میکند. مغز به سرعت این ارتباط را یاد میگیرد و برای دریافت دوباره آن لذت، تمایل شدیدی به مصرف دوباره نیکوتین پیدا میکند. این شروع اعتیاد است.
برای نوجوانان، این خطر چند برابر است. مغز نوجوانان تا حدود 25 سالگی در حال رشد است. نیکوتین میتواند به بخشهای مرتبط با یادگیری، توجه و کنترل تکانه آسیب بزند. فرمول ساده اعتیاد را میتوان اینگونه نشان داد:
اما جاذبه اصلی ویپ برای نوجوانان، طعمدهندهها هستند. طعمهایی مانند آدامس بادکنکی، انبه، نعناع و کیک شکلاتی، تلخی و سوزش گلو که در سیگار وجود دارد را میپوشانند و استعمال آن را آسان و جذاب میکنند. این طعمدهندهها که برای مصارف خوراکی بیضرر هستند، هنگام گرم شدن و استنشاق به عمق ریهها میتوانند اثرات سمی و التهابی داشته باشند. به عنوان مثال، یک طعمدهنده معروف به نام دیاستیل12 با بیماری خطرناکی به نام برونشیولیت انسدادی13 (یا "ریه پاپ کورنی") مرتبط است که به ریهها آسیب دائمی میزند.
تاثیرات منفی بر سلامت: از ریه تا قلب و مغز
اثرات منفی این محصولات تنها به اعتیاد ختم نمیشود. تحقیقات علمی اثرات زیر را نشان دادهاند:
۱. آسیب ریوی: ذرات ریز و مواد شیمیایی موجود در آئروسل ویپ میتوانند به کیسههای هوایی ریه (آلوئول14) آسیب برسانند، باعث التهاب شوند و زمینهساز بیماریهایی مانند آسم و برونشیت شوند. در موارد شدید، ممکن است منجر به بیماری نادر و کشنده ایویلی15 شود.
۲. آسیب قلبی-عروقی: نیکوتین باعث تنگ شدن رگهای خونی، افزایش ضربان قلب و فشار خون میشود. این کار قلب را تحت فشار قرار داده و خطر حملات قلبی و سکته را حتی در افراد جوان افزایش میدهد.
۳. اختلال در رشد مغز: همانطور که گفته شد، نیکوتین مانند یک سم برای مغز در حال رشد نوجوان عمل میکند و میتواند باعث مشکلاتی در حافظه، تمرکز، خلق و خو و افزایش ریسک ابتلا به سایر اعتیادها در آینده شود.
۴. قرار گرفتن در معرض مواد سرطانزا: با وجود عدم احتراق، مطالعات نشان میدهند بخار ویپ حاوی مقادیری از مواد شیمیایی سرطانزا مانند فرمالدئید، استالدئید16 و حتی فلزات سنگین (مانند سرب و قلع) ناشی از المنت گرم کننده است.
یک آزمایش فکری: اگر کلاس درس را پر از بخار ویپ کنیم!
بیایید یک سناریوی عملی و فرضی را بررسی کنیم تا درک خطر آسانتر شود. فرض کنید در یک کلاس درس با ابعاد 10m × 8m × 3m (حدود 240 m^3 حجم) هستیم. اگر چند نفر به طور مداوم از ویپ استفاده کنند، غلظت نیکوتین و مواد شیمیایی در هوای کلاس افزایش مییابد. حتی اگر شما مستقیم استفاده نکنید، به صورت دود دستدوم17 در معرض این مواد قرار میگیرید. برای محاسبه ساده حجم و غلظت:
که در آن $ V $ حجم، $ l $ طول، $ w $ عرض و $ h $ ارتفاع است. سپس میتوان میزان تجمع مواد مضر را در این حجم بسته تخمین زد. این مثال نشان میدهد که چرا استعمال این محصولات در فضاهای بسته برای همه حاضرین مضر است.
این مثال همچنین توضیح میدهد که چرا بسیاری از مدارس و اماکن عمومی، استعمال این محصولات را در محوطه خود ممنوع کردهاند. خطر تنها برای کاربر مستقیم نیست، بلکه اطرافیان نیز تحت تأثیر قرار میگیرند.
اشتباهات رایج و پرسشهای مهم
پاسخ: این یک اشتباه رایج و خطرناک است. سازمان غذا و داروی بسیاری از کشورها، ویپ را به عنوان وسیله کمکی مطمئن برای ترک سیگار تأیید نکرده است. در واقع، بسیاری از افراد به جای ترک، به استفاده همزمان از هر دو محصول (سیگار و ویپ) روی میآورند. برای ترک سیگار، روشهای علمی و تحت نظارت پزشک مانند مشاوره و داروهای جایگزین نیکوتین (مانند آدامس یا برچسب نیکوتینی) بسیار ایمنتر و مؤثرتر هستند.
پاسخ: خیر، حتی ویپهای بدون نیکوتین نیز مضر هستند. بخار تولیدی همچنان حاوی مواد شیمیایی مانند پروپیلنگلیکول، گلیسرین و طعمدهندهها است که استنشاق آنها به ریهها میتواند باعث التهاب و آسیب شود. علاوه بر این، استفاده از این محصولات، رفتار "کشیدن" را عادیسازی میکند و ممکن است در نهایت به سمت محصولات حاوی نیکوتین سوق داده شوید.
پاسخ: بهترین سلاح، آگاهی است. بدانید که پشت آن طعم شیرین و طراحی شیک، یک محصول اعتیادآور و آسیبرسان وجود دارد. با دوستان خود درباره خطرات آن صحبت کنید. مهارت "نه" گفتن را تمرین کنید. به خاطر داشته باشید که استعمال این محصولات نشانه بزرگی یا استقلال نیست، بلکه یک انتخاب خطرناک برای سلامتی است. اگر احساس میکنید تحت فشار همسالان هستید، با یک بزرگسال قابل اعتماد (والدین، مشاور مدرسه) صحبت کنید.
پاورقی
1 محصولات نوپدید دخانی (Novel and Emerging Tobacco Products): به طیف جدیدی از محصولات دخانی اطلاق میشود که از روشهای غیرسنتی مانند گرم کردن یا تبخیر مایع برای رساندن نیکوتین به کاربر استفاده میکنند.
2 سیگار الکترونیکی (Electronic Cigarette - E-Cig)
3 ویپ (Vape)
4 احتراق (Combustion): فرآیند سوختن یک ماده با اکسیژن که همراه با تولید دود، گرما و خاکستر است.
5 ایج-لیکوئید (E-Liquid) یا ژوایس (Juice): مایع مخصوص دستگاههای ویپ.
6 آئروسل (Aerosol): ذرات بسیار ریز مایع یا جامد که در گاز معلق هستند. به اشتباه به آن "بخار آب" گفته میشود.
7 پروپیلنگلیکول (Propylene Glycol)
8 گلیسرول/گلیسیرین گیاهی (Vegetable Glycerin)
9 فرمالدئید (Formaldehyde): یک ماده شیمیایی سرطانزا.
10 نیکوتین (Nicotine): آلکالوئید اصلی و اعتیادآور موجود در گیاه تنباکو.
11 دوپامین (Dopamine): یک انتقالدهنده عصبی در مغز که با احساس لذت و پاداش مرتبط است.
12 دیاستیل (Diacetyl)
13 برونشیولیت انسدادی (Bronchiolitis Obliterans)
14 آلوئول (Alveoli): کیسههای هوایی کوچک در ریه که تبادل گازها انجام میدهند.
15 ایویلی (EVALI): آسیب ریوی مرتبط با استفاده از محصولات ویپ یا سیگار الکترونیکی (E-cigarette or Vaping product use-Associated Lung Injury).
16 استالدئید (Acetaldehyde)
17 دود دست دوم (Secondhand Smoke/Vapor): دود یا بخاری که توسط افراد غیرسیگاری در مجاورت فرد مصرفکننده استنشاق میشود.
